Badian

Badian
	; Badian japoński
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Austrobaileyanae
Rząd	Austrobaileyales
Rodzina	cytryńcowate
Rodzaj	badian
	Nazwa systematyczna
	Illicium Linnaeus; Syst. Nat. ed. 10. 1042, 1050, 1370. 7 Jun 1759
	Typ nomenklatoryczny
	Illicium anisatum Linnaeus
Synonimy
	Badianifera O. Kuntze; Skimmi Adanson;
	Badianifera O. Kuntze; Skimmi Adanson;

Badian (Illicium L.) – rodzaj roślin z rodziny cytryńcowatych Schisandraceae, dawniej w niektórych systemach wyodrębniany do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae). Obejmuje według różnych ujęć 32^[4], 37^[5] do 42^[6] gatunków. Rośliny te występują głównie w Azji wschodniej i południowo-wschodniej. Kilka gatunków rośnie także w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w północno-wschodniej części Ameryki Południowej^[7]^[8]. Występują zwykle w lasach liściastych, wzdłuż strumieni, czasem na terenach skalistych^[6].

Badian właściwy i w mniejszym stopniu kilka innych gatunków uprawiane są jako rośliny lecznicze i przyprawowe. Z owoców i pędów destyluje się olejek anyżowy dodawany do likierów. Owoce jako przyprawa stosowane były zwłaszcza w kuchni holenderskiej. Kora i owoce badianu japońskiego używane są w Japonii i Korei jako kadzidło, a roślina sadzona jest przy świątyniach i na cmentarzach^[9]. Jako gatunek ozdobny uprawiany jest też Illicium henryi o ciemnoczerwonych kwiatach^[6] oraz I. floridanum^[4]. Toksyczne nasiona wykorzystywane są do trucia ryb. Rośliny te były też surowcem do wyrobu pierwszych udokumentowanych insektycydów w II w. p.n.e. w Chinach^[4].

Morfologia

Owoce badianu właściwego

Pokrój: Zimozielone krzewy i niewysokie drzewa^[9]^[10], osiągające do 18 m wysokości^[6]. Pędy są nagie lub omszone za młodu. Młode pędy aromatyczne – zawierają komórki gromadzące żywice i olejki^[8].
Liście: Naprzemianległe^[9], zimozielone^[6]. Zwykle skupione na końcach pędów i tu czasem pozornie okółkowe lub naprzeciwległe. Liście bez przylistków, ogonkowe, pojedyncze. Blaszka cienka lub skórzasta, całobrzega, często podwinięta nieco na brzegu. Żyłki przewodzące pierzaste^[8].
Kwiaty: Drobne, pojedyncze lub skupione po kilka w kątach liści^[9], rzadko wyrastające z pnia (kaulifloria)^[10]. Wzniesione lub zwisające^[7]. Listki okwiatu ułożone spiralnie, niezróżnicowane, liczne (od 7 do 33^[10]) i zwykle wąskie, białe, żółte lub czerwone^[6]. Pręcików jest od 5 do 15^[9], osadzone są na grubych i krótkich nitkach^[10] i skupione są w pierścień (też wyrastają spiralnie) w szczytowej części osi kwiatu, która jest wyciągnięta i na której osadzone są wzniesione ku górze zalążnie w liczbie 7–15 (rzadko w nieco mniejszej lub większej liczbie) ze szczelinowatym znamieniem na powierzchni. W każdej zalążni znajduje się pojedynczy zalążek^[9].
Owoce: Zalążnie podczas owocowania rozpościerają się na kształt gwiazdy. W każdej zalążni rozwija się pojedyncze nasiono zawierające drobny zalążek i duże, bogate w tłuszcze bielmo. Otwierające się wzdłuż brzusznego szwu dojrzałe owoce wyrzucają nasiona na odległość do kilku metrów^[9].

Systematyka

Kwiat Illicium majus

Rodzaj zaliczany jest albo do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae) (system Reveala z 1999, system APG II z 2003, system Takhtajana z 2009; w tym ostatnim przypadku wspólnie ze Schisandraceae tworzył rząd Illiciales^[10]) albo do obejmującej trzy rodzaje rodziny cytryńcowatych (system APG III z 2009 i APG IV z 2016).

Wykaz gatunków^[5]

Illicium angustisepalum A.C.Sm.
Illicium anisatum L. – badian japoński
Illicium arborescens Hayata
Illicium brevistylum A.C.Sm.
Illicium burmanicum E.H.Wilson
Illicium cubense A.C.Sm.
Illicium difengpi B.N.Chang
Illicium dunnianum Tutcher
Illicium ekmanii A.C.Sm.
Illicium floridanum J.Ellis
Illicium griffithii Hook.f. & Thomson
Illicium guajaibonense (Imkhan.) Judd & J.R.Abbott
Illicium henryi Diels
Illicium hottense A.Guerrero, Judd & A.B.Morris
Illicium jiadifengpi B.N.Chang
Illicium lanceolatum A.C.Sm.
Illicium leiophyllum A.C.Sm.
Illicium macranthum A.C.Sm.
Illicium majus Hook.f. & Thomson
Illicium merrillianum A.C.Sm.
Illicium micranthum Dunn
Illicium modestum A.C.Sm.
Illicium pachyphyllum A.C.Sm.
Illicium parviflorum Michx. ex Vent.
Illicium parvifolium Merr.
Illicium petelotii A.C.Sm.
Illicium philippinense Merr.
Illicium ridleyanum A.C.Sm.
Illicium simonsii Maxim.
Illicium stapfii Merr.
Illicium sumatranum A.C.Sm.
Illicium tashiroi Maxim.
Illicium tenuifolium (Ridl.) A.C.Sm.
Illicium ternstroemioides A.C.Sm.
Illicium tsaii A.C.Sm.
Illicium verum Hook.f. – badian właściwy
Illicium wardii A.C.Sm.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
↑ ^a ^b Illicium. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-05-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 462. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b Illicium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 63. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Illicium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].
↑ ^a ^b ^c Nianhe Xia & Richard M. K. Saunders: Illiciaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 48–49. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 22-23. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).

[ing-3] Illicium. Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-05-30]. (ang.).

[mabb-4] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 462. ISBN 978-1-107-11502-6.

[powo-5] Illicium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-11].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 63. ISBN 0-333-73003-8.

[america-7] Illicium Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].

[china-8] Nianhe Xia & Richard M. K. Saunders: Illiciaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-07].

[encyk-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 48–49. ISBN 83-7079-778-4.

[armen-10] Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 22-23. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Badian

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie