Irena Latinik-Vetulani

Irena Latinik-Vetulani
Ilustracja
Data urodzenia

26 grudnia 1904

Data śmierci

2 lutego 1975

Zawód, zajęcie

biolog

Rodzice

Franciszek Latinik
Helena Latinik ze Stiasny-Strzelbickich

Małżeństwo

Adam Vetulani

Dzieci

Jerzy Vetulani
Jan Vetulani

Irena Latinik-Vetulani[a] (ur. 26 grudnia 1904, zm. 2 lutego 1975) – polska biolożka, doktor filozofii ze specjalizacją biologii, pracownik naukowy w Zakładzie Anatomii Porównawczej Wydziału Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, popularyzatorka nauki.

Życiorys

Vetulani podczas pracy, lata 30. XX wieku.
Z synem Jerzym.

Urodziła się w 1904 roku jako córka Franciszka Ksawerego Latinika, oficera armii austro-węgierskiej, i Heleny z domu Stiasny-Strzelbickiej (1876–1956). Miała siostry: starszą Annę (1902–1969) oraz młodszą Antoninę (1906–1989)[1][2].

Od dzieciństwa „miała cudzoziemskie guwernantki, więc doskonale znała niemiecki i francuski”[3]. W latach 20. XX wieku należała do Straży Narodowej[4].

Ukończyła studia w zakresie nauk biologicznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Następnie wyjechała na staż naukowy do stacji biologicznej Roscoff we Francji (La Station biologique de Roscoff). Po powrocie do Krakowa rozpoczęła pracę jako asystentka w Zakładzie Biologii i Embriologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tam w 1927 roku pod kierownictwem profesora Emila Godlewskiego Jr. obroniła rozprawę doktorską. Kontynuowała pracę naukową nad problemami regeneracji u płazów. Do 1936 roku była asystentką profesora Henryka Hoyera w Zakładzie Anatomii Porównawczej UJ[2].

Irena Vetulani opublikowała szereg oryginalnych prac badawczych. Wydała dwie książki popularnonaukowe[5], przez szereg lat publikowała również krótsze teksty popularnonaukowe w czasopiśmie Wszechświat[2].

W 1930 roku wyszła za mąż za Adama Vetulaniego. W 1936 roku urodziła ich pierwszego syna Jerzego, a w 1938 – Jana. Po urodzeniu drugiego syna wzięła urlop okolicznościowy z pracy na uczelni.

Adam Vetulani wziął udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku. Internowany w Rumunii, przedostał się do Francji i wziął udział w kampanii francuskiej, a w latach 1940–1945 przebywał na internowaniu w Szwajcarii, organizując obozy szkolne dla polskich żołnierzy. Irena Vetulani pozostała w Krakowie wraz z dwoma synami. W latach wojny poświęciła się ich wychowaniu[2]. Dzięki biegłej znajomości języka niemieckiego udało jej się zdobyć pracę. Została tłumaczką w monopolu spirytusowym na Dąbiu.

18 stycznia 1945 roku, ostatniego dnia okupacji niemieckiej w Krakowie, została poważnie raniona odłamkiem powstałym po wybuchu bomby. Gdy w trakcie nalotu podeszła do okna, by je otworzyć i uchronić przed wybiciem szyb w razie ewentualnej eksplozji, na zewnątrz wybuchł pocisk. Raniona w głowę przez odłamek, Irena Vetulani doznała poważnych uszkodzeń neurologicznych i przez kilka miesięcy była niemal całkowicie sparaliżowana. Jak wspominał jej syn Jerzy: „Przez pewien czas sądzono, że w ogóle tego nie przeżyje. W marcu [1945] po raz pierwszy poruszyła palcem”[6].

Do końca życia „miała w mózgu dość duży kawałek żelaza”[2] i borykała się z niepełnosprawnością. Cierpiała na niedowład lewej ręki. Jak wspominał jej syn: „Ta lewa ręka służyła jej tylko jako hak. Na szczęście była praworęczna. Źle chodziła, więc nosiła but ortopedyczny. Miała tylko połowę pola widzenia, co prowadziło do tragikomicznych zdarzeń, bo na przykład, myśląc, że jest już za tramwajem, wchodziła między pierwszy wagon a drugi i musiano ją stamtąd wyciągać. Z tego powodu wielokrotnie łamała sobie nogi. I musiała na nowo nauczyć się czytać, bo połowy tekstu nie widziała”[6].

Według wspomnień syna, Irena Vetulani „mimo tego kalectwa prowadziła aktywne i wartościowe życie. (...) Lubiła uczyć dzieci, odrabiać z nimi lekcje. Bardzo dużo pomagała nam i naszym kolegom. Dwójkę nieco opóźnionych dzieci znajomych doprowadziła aż do matury. Do ostatnich dni życia przepisywała zeszyty szkolne z klasy III i V i wysyłała je swoim wnukom do Ameryki, aby nie straciły roku szkolnego po powrocie do Polski. Była przykładem heroicznej walki z nieszczęściem”[2].

18 czerwca 1965 roku podczas spływu kajakowego na Dunajcu utonął jej młodszy syn, Jan Vetulani, asystent przy Katedrze Prawa Karnego UJ[7], który przygotowywał się wówczas do doktoratu z etyki norm[2].

Irena Vetulani zmarła 2 lutego 1975 roku. Została pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[8], w kwaterze Ta. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup Karol Wojtyła.

Publikacje

Prace badawcze

  • L’influence des agents thermiques, appliqués pendant des stades déterminés sur le développement embryonnaire de la grenouille. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 624–677, 1929. 
  • La croissance ontogénétique et la croissance régénérative chez l’axolotl. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 79–105, 1930. 
  • Recherches sur l’anoxybiose des embryons de Grenouille Rana fusca dans différents stades du développement. „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres”, s. 273–278, 1935. 

Książki popularnonaukowe

Uwagi

  1. Właśc. Irena Stefania Vetulani z domu Latinik.
  2. Wykaz niekompletny.

Przypisy

  1. Marian Zgórniak: Latinik Franciszek Ksawery (1864–1949). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVI. 1971, s. 567–568.
  2. a b c d e f g Dobra starość do umiejętność wykorzystania doświadczenia. W: Andrzej Kobos: Po drogach uczonych. T. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2007, s. 491–524.
  3. Małgorzata Iskra: Na kanapce Vetulaniego siadywał Karol Wojtyła. Gazeta Krakowska, 29 kwietnia 2011. [dostęp 2020-04-01].
  4. Rotkiewicz 2015 ↓, s. 15.
  5. Irena Latinik-Vetulani. jezuici.krakow.pl. [dostęp 2012-01-12].
  6. a b Rotkiewicz 2015 ↓, s. 22.
  7. Izydora Dąmbska. Jan Vetulani (1938–1965). „Ruch Filozoficzny”. XXIV (3–4), s. 308–309, 1966. 
  8. Kraków – Rakowice. Fotografia nr 20184. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2012-01-12].

Bibliografia

  • Marcin Rotkiewicz: Mózg i błazen. Rozmowa z Jerzym Vetulanim. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015. ISBN 978-83-8049-092-5.

Media użyte na tej stronie

IrenaLatinik-Vetulani.jpg
Irena Latinik-Vetulani
Irena i Jerzy Vetulani.jpg
Irena Latinik-Vetulani z synem Jerzym Vetulanim. 1938
Irena Latinik-Vetulani at the typewriter.jpg
Irena Stefania Latinik-Vetulani (ur. 26 grudnia 1904, zm. 2 lutego 1975) – polska biolog, doktor filozofii, popularyzatorka nauki.