Józef Glemp

Józef Glemp

Kardynał prezbiter Prymas Polski (1981–2009)
Józef Glemp (2008)
(c) I, SajoR, CC BY-SA 2.5 Caritati in iustitia Przez sprawiedliwość do miłości
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	18 grudnia 1929 Inowrocław
Data i miejsce śmierci	23 stycznia 2013 Warszawa
Miejsce pochówku	bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie
Arcybiskup metropolita warszawski
Okres sprawowania	1992–2006
Arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski
Okres sprawowania	1981–1992
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	25 maja 1956
Nominacja biskupia	4 marca 1979
Sakra biskupia	21 kwietnia 1979
Kreacja kardynalska	2 lutego 1983 Jan Paweł II
Kościół tytularny	bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu
Odznaczenia

Józef Glemp razem z abp. Henrykiem Muszyńskim (2009)

Józef Glemp (ur. 18 grudnia 1929 w Inowrocławiu, zm. 23 stycznia 2013 w Warszawie) – polski duchowny rzymskokatolicki, doktor obojga praw, biskup diecezjalny warmiński w latach 1979–1981, arcybiskup metropolita gnieźnieński w latach 1981–1992, arcybiskup metropolita warszawski w latach 1981–2006, prymas Polski w latach 1981–2009, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski w latach 1981–2004, kardynał prezbiter od 1983, od 2006 arcybiskup senior archidiecezji warszawskiej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się 18 grudnia 1929 w Inowrocławiu^[1]. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako robotnik przymusowy w niemieckim gospodarstwie rolnym. Po wyzwoleniu, od marca 1945 do 1950 był uczniem Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu^[1].

W latach 1950–1952 odbył studia filozoficzne w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym w Gnieźnie, a następnie w latach 1952–1956 studia teologiczne w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Święceń prezbiteratu udzielił mu 25 maja 1956 w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie biskup pomocniczy poznański Franciszek Jedwabski, który sprawował ten obrzęd w zastępstwie internowanego prymasa Stefana Wyszyńskiego^[1].

W latach 1958–1964 przebywał w Rzymie, gdzie na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim studiował prawo kanoniczne i świeckie. Studia te ukończył uzyskaniem stopnia doktora obojga praw, który nostryfikował w Polsce w 1975 na Wydziale Prawa Kanonicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W latach 1961–1964 kształcił się w Studium Rotalnym, po czym uzyskał tytuł adwokata Roty Rzymskiej. Ukończył ponadto w 1962 Studium Administracji Kościelnej przy Kongregacji Soboru, a w 1963 kurs specjalistyczny (m.in. stylistyki łacińskiej) na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim^[1].

Prezbiter

Po przyjęciu święceń kapłańskich nie uzyskał zgody władz świeckich na podjęcie pracy w parafii wyznaczonej mu przez władze kościelne. Do grudnia 1956 pomagał więc w obowiązkach duszpasterskich w rodzinnej parafii św. Jakuba w Mogilnie, po czym został kapelanem sióstr dominikanek w Mielżynie, a później kapelanem Sióstr Sacré Coeur w Polskiej Wsi koło Poznania. Następnie pracował jako wikariusz w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wągrowcu, po czym został skierowany do duszpasterstwa w Miasteczku Krajeńskim^[1].

Po powrocie do archidiecezji gnieźnieńskiej ze studiów w Rzymie objął funkcje notariusza w kurii metropolitalnej i trybunale metropolitalnym oraz sekretarza seminarium duchownego, później także został obrońcą węzła małżeńskiego. Był wykładowcą w studium soborowym oraz egzaminatorem prosynodalnym^[1].

Od grudnia 1967 pracował w Sekretariacie Prymasa Polski w Warszawie. Był referentem do spraw prawnych, a także kapelanem i sekretarzem prymasa Stefana Wyszyńskiego. W 1975 został sekretarzem Komisji Episkopatu Polski ds. instytucji polskich w Rzymie i członkiem Komisji Episkopatu ds. rewizji prawa kanonicznego^[1].

Pełnił posługę duszpasterską w kościele św. Marcina i w ośrodku duszpasterstwa akademickiego przy kościele św. Anny w Warszawie. Był ponadto duszpasterzem warszawskich prawników^[1].

W latach 1972–1979 prowadził na Wydziale Prawa Kanonicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie zajęcia z prawa rzymskiego i prawa małżeńskiego. Jako delegat prymasa Wyszyńskiego, sprawującego urząd wielkiego kanclerza Akademii Teologii Katolickiej, uczestniczył w przewodach doktorskich i habilitacyjnych na tej uczelni. W 1974 opracował podręcznik akademicki Lexiculum prawa rzymskiego^[1].

W 1972 otrzymał godność kapelana honorowego Jego Świątobliwości, a w 1976 kanonika gremialnego Kapituły Prymasowskiej w Gnieźnie^[1].

Od lat 60. Służba Bezpieczeństwa podsłuchiwała go, inwigilowała bezpośrednio, wzywała na rozmowy, a nawet podjęła próbę skompromitowania go na tle obyczajowym. Glemp nie uległ zastraszeniu i nieustępliwie odmawiał współpracy z SB. Z tego powodu władze państwowe nie wyraziły zgody na jego nominację na urząd arcybiskupa wrocławskiego, a następnie arcybiskupa poznańskiego^[2].

Biskup diecezjalny warmiński

4 marca 1979 został prekonizowany biskupem diecezjalnym diecezji warmińskiej. Święcenia biskupie otrzymał 21 kwietnia 1979 w archikatedrze gnieźnieńskiej. Głównym konsekratorem był kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski, zaś współkonsekratorami Franciszek Macharski, arcybiskup metropolita krakowski, i Jan Obłąk, biskup pomocniczy warmiński^[1]. Ingres do konkatedry św. Jakuba w Olsztynie odbył 29 kwietnia 1979^[3]. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa „Caritati in iustitia” (Przez sprawiedliwość do miłości)^[4].

Sprawując urząd biskupa warmińskiego, erygował 21 nowych parafii oraz założył Instytut Kultury Chrześcijańskiej w Olsztynie. Zapoczątkował wstępne prace synodu diecezjalnego. Organizował także comiesięczne spotkania z przedstawicielami różnych grup zawodowych^[3].

W ramach prac Episkopatu Polski był przewodniczącym Komisji Iustitia et Pax oraz członkiem komisji: ds. duszpasterstwa ludzi pracy, ds. rewizji prawa kanonicznego i ds. instytucji polskich w Rzymie. Pełnił funkcję współprzewodniczącego zespołu legislacyjnego Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu, a także członka stałej grupy roboczej episkopatów Polski i Francji^[1].

Arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski

Józef Glemp podczas pogrzebu księdza Jerzego Popiełuszki (1984)

7 lipca 1981 papież Jan Paweł II prekonizował go arcybiskupem metropolitą warszawskim, a także arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim, co wiązało się z przyznaniem godności prymasa Polski. Urzędy biskupie w obydwu archidiecezjach objął kanonicznie 9 lipca 1981. 13 września 1981 odbył ingres do archikatedry gnieźnieńskiej, natomiast 24 września 1981 do archikatedry warszawskiej. Jako prymas Polski objął funkcje opiekuna duszpasterstwa Polonii oraz ordynariusza Kościołów obrządku greckokatolickiego i ormiańskiego na terenie Polski^[1].

Ordynariuszem wiernych obrządku greckokatolickiego był do 1991, gdy powtórnie została ustanowiona greckokatolicka eparchia przemyska^[5]. Urząd arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego sprawował do 25 marca 1992, kiedy to w wyniku reorganizacji struktur Kościoła katolickiego w Polsce została rozwiązana unia personalna między archidiecezją gnieźnieńską i warszawską. Zachował jednak godność prymasa Polski jako kustosz relikwii św. Wojciecha. Nadal też pełnił funkcję ordynariusza wiernych obrządku wschodniego w Polsce, pozbawionych ordynariusza własnego obrządku^[2].

Po powstaniu NSZZ „Solidarność” prowadził politykę powściągliwego poparcia dla tej organizacji, dystansując się od podziemia i napięć związanych z jego działalnością. Poparł zakończoną niepowodzeniem próbę nakłonienia uwięzionych przywódców NSZZ „Solidarność” do emigracji. W okresie ostrych konfliktów społecznych podejmował się mediacji, uczestnicząc m.in. 4 listopada 1981 w spotkaniu generała Wojciecha Jaruzelskiego z Lechem Wałęsą^[6]. 13 grudnia 1981, w dniu wprowadzenia stanu wojennego, chcąc zapobiec otwartym walkom, w kazaniu wygłoszonym w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie apelował o zachowanie spokoju. Po interwencji kierownika Urzędu do Spraw Wyznań Jerzego Kuberskiego, mającej miejsce w nocy z 16 na 17 grudnia 1981, nakazał wstrzymać publikację opracowanego przez hierarchów Kościoła katolickiego komunikatu krytycznego wobec wprowadzenia stanu wojennego^[7]. 17 grudnia 1981 powołał Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. W końcu lat 80. poparł ideę Okrągłego Stołu, mianując na przedstawicieli Kościoła przy nim Bronisława Dembowskiego i Alojzego Orszulika. Dzięki m.in. jego staraniom 17 maja 1989 została przyjęta ustawa o stosunkach między państwem a Kościołem, porządkująca obustronne relacje, a także umożliwiająca Kościołowi w Polsce pełną swobodę działania. Gdy kilka miesięcy później Polska i Stolica Apostolska ustanowiły pełne stosunki dyplomatyczne, dokonując wymiany przedstawicieli w osobach ambasadora i nuncjusza, utracił wszelkie uprawnienia należne oficjalnemu przedstawicielowi papieża w kraju. Przyczynił się do podpisania i ratyfikacji konkordatu. Wspierał przystąpienie Polski do Unii Europejskiej^[2].

20 maja 2000, w roku Wielkiego Jubileuszu, w imieniu Kościoła w Polsce dokonał publicznego rachunku sumienia, przepraszając m.in. za kolaborację niektórych księży w okresie PRL, życie duchownych ponad stan i uleganie nałogom oraz tolerowanie przejawów antysemityzmu. Osobiście wyraził skruchę, że mimo podejmowanych wysiłków nie zdołał ocalić życia księdza Jerzego Popiełuszki^[2].

Józef Glemp podczas pogrzebu Lecha i Marii Kaczyńskich (2010)

Jako arcybiskup warszawski erygował 119 parafii i konsekrował 61 nowo wybudowanych kościołów. Uczestniczył w 19 procesach beatyfikacyjnych i kanonizacyjnych. W grudniu 1989 reaktywował Caritas archidiecezjalną. Przyczynił się do utworzenia Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie i przekształcenia Akademii Teologii Katolickiej w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego^[8]. Z racji sprawowania urzędu arcybiskupa metropolity warszawskiego był wielkim kanclerzem tych uczelni^[9][1][10]. Za jego pontyfikatu powstały w archidiecezji nowe ruchy katolickie. W 1990 erygował Archidiecezjalne Seminarium Misyjne Redemptoris Mater, prowadzone przez Drogę Neokatechumenalną. Zainicjował powrót do idei budowy Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, mającej stanowić wotum narodu polskiego za uchwalenie Konstytucji 3 maja, odzyskanie wolności w 1918 i jej wywalczenie w 1989, a także za pontyfikat Jana Pawła II^[8].

W latach 1981–2004 pełnił funkcje przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski i przewodniczącego jej Rady Głównej (następnie Rady Stałej). Przewodniczył II Synodowi Plenarnemu w Polsce, który miał miejsce w latach 1991–1999. Z urzędu przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski zasiadał w Radzie Konferencji Episkopatów Europy (CCEE). Był również honorowym przewodniczącym międzynarodowych spotkań Uomini e Religioni (Ludzie i Religie), organizowanych przez rzymską Wspólnotę św. Idziego^[1].

5 stycznia 1983 Jan Paweł II mianował go kardynałem prezbiterem^[4][11]. Jego kreacja kardynalska odbyła się na konsystorzu 2 lutego 1983. Jako kościół tytularny została mu przyznana bazylika Najświętszej Marii Panny na Zatybrzu. W 1983 został członkiem Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, w 1993 Papieskiej Rady ds. Kultury, zaś w latach 1993–1998 zasiadał w Papieskiej Radzie Iustitia et Pax. W 2002 został członkiem Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej. Był także honorowym członkiem Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej^[1].

Konsekrował 39 polskich biskupów oraz asystował w konsekracji jednego biskupa^[11]. W kwietniu 2005 brał udział w konklawe, na którym wybrano kardynała Josepha Ratzingera, który przyjął imię Benedykta XVI^[12][13]. Był jednym z trzech skrutatorów, którzy podpisali dokumenty stwierdzające zakończenie tego konklawe^[14].

Arcybiskup senior

Józef Glemp udekorowany Orderem Orła Białego (2009)

6 grudnia 2006 papież Benedykt XVI przyjął jego rezygnację z urzędu arcybiskupa metropolity warszawskiego, pozostawiając mu tytuł prymasa Polski^[15][16]. Do czasu objęcia urzędu przez jego następcę Stanisława Wielgusa papież zlecił mu pełnienie obowiązków administratora archidiecezji^[16], natomiast po złożeniu rezygnacji przez Wielgusa pełnił od 7 stycznia do 1 kwietnia 2007 funkcję administratora apostolskiego^[17][4]. Godność prymasowską zachował do 18 grudnia 2009, kiedy to ukończył 80. rok życia. Wówczas tytuł prymasa został przywrócony metropolitom gnieźnieńskim^[18].

9 czerwca 2007 Benedykt XVI przyjął jego rezygnację z funkcji ordynariusza wiernych obrządku wschodniego w Polsce, pozbawionych ordynariusza własnego obrządku^[19][20].

W 2009 wystąpił w filmie Popiełuszko. Wolność jest w nas, w którym zagrał samego siebie^[21].

Grób Józefa Glempa w krypcie arcybiskupów warszawskich w archikatedrze św. Jana w Warszawie

W styczniu 2012 zdiagnozowano u niego złośliwy nowotwór na dolnym płacie prawego płuca. W lutym tego samego roku duchowny został zoperowany^[22]. Zmarł 23 stycznia 2013 w Warszawie^[23]. 28 stycznia 2013 po mszy pogrzebowej w archikatedrze warszawskiej został pochowany w znajdującej się w niej krypcie arcybiskupów warszawskich^[24].

Odznaczenia, wyróżnienia, upamiętnienie

Postanowieniem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z dnia 18 grudnia 2009 został odznaczony Orderem Orła Białego^[25].

Otrzymał tytuł honorowego obywatela wielu miast, m.in. Inowrocławia (1981)^[26], Kcyni (1989)^[27], Chojnic (1994)^[28], Darłowa (1995)^[29], Mogilna (1996)^[30], Warszawy (2000)^[31], Łowicza (2004)^[32], Piastowa (2004)^[33], Skierniewic (2007)^[34], Lidzbarka Warmińskiego^[35], Miechowa i Żnina, również Castel Sant’Elia i Codroipo we Włoszech^[1], a także województwa kujawsko-pomorskiego (2010)^[36].

Tytuł doktora honoris causa przyznały mu uczelnie: Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie (1982), Villanova University w Filadelfii (1985), Katolicki Uniwersytet Lubelski (1985), University of Santo Tomas w Manili (1988), Universita degli Studi di Bari (1990), Seton Hall University w South Orange (1991), Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1992), Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (1995), Loyola University w Chicago (1998) oraz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2001)^[1].

Został uhonorowany nagrodą pokojową przyznaną przez katolicki komitet obywatelski Centrum Kulturalne św. Krzyża miasta Tarent (1982)^[37], Pokojową Nagrodą im. Giorgia La Piry w uznaniu dla postawy w czasie stanu wojennego w Polsce (2000), statuetką Złotego Hipolita i tytułem Wybitnej Osobistości Pracy Organicznej od Towarzystwa im. Hipolita Cegielskiego (2003)^[1], Nagrodą im. ks. bp. Romana Andrzejewskiego za rok 2006^[38], Wawrzynem Polonijnym Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (2009)^[39] i Orderem Ecce Homo (2010)^[40].

W 1994 otrzymał godność baliwa Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana Jerozolimskiego, zwanego Maltańskim^[1]. W 1996 objął funkcję wielkiego przeora Zwierzchnictwa Polskiego Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie^[1], w zakonie otrzymał rangę kawalera Wielkiego Krzyża^[41].

W 2000 wyprodukowano film biograficzny o nim pt. Pasterz w reżyserii Ewy Świecińskiej^[21]. W 2009 z okazji 80 urodzin kardynała i zakończenia jego posługi prymasowskiej zainaugurował swoją działalność Instytut Prymasa Józefa Glempa w Inowrocławiu^[42].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nota biograficzna Józefa Glempa na stronie archidiecezji warszawskiej (arch.). [dostęp 2013-03-28].
• Nota biograficzna Józefa Glempa w serwisie Prymasa Polski. [dostęp 2017-07-23].
• Józef Glemp w słowniku biograficznym kardynałów Salvadora Mirandy (ang.) [dostęp 2020-06-28]
• Józef Glemp (arch.) na stronie Konferencji Episkopatu Polski [dostęp 2016-12-26]
• Józef Glemp w bazie catholic-hierarchy.org (ang.) [dostęp 2010-12-02]