Józef Kałuża

Józef Kałuża
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Józef Ignacy Kałuża

Data i miejsce urodzenia

11 lutego 1896
Przemyśl

Data i miejsce śmierci

11 października 1944
Kraków pod okupacją, Niemiec

Wzrost

166 cm

Pozycja

środkowy napastnik

Kariera juniorska
LataKlub
Polonia Kraków
1909–1911RKS Kraków
1911–1912Cracovia
Kariera seniorska
LataKlubWyst.Gole
1912–1931Cracovia103(88)
Kariera reprezentacyjna
LataReprezentacjaWyst.Gole
1913Flag of Galicia-Lodomeria 1890-1918.svg Galicja1(0)
1921–1928 Polska16(7)
W sumie:17(7)
Kariera trenerska
LataDrużyna
1927–1928Cracovia
1930Legia Warszawa
1931Polska (zastępstwo)
1932–1939Polska
Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi

Józef Ignacy Kałuża (ur. 11 lutego 1896 w Przemyślu, zm. 11 października 1944 w Krakowie) – polski piłkarz występujący na pozycji środkowego napastnika, trener, działacz sportowy i nauczyciel.

Uchodzi za jednego z najlepszych polskich graczy lat 20. XX wieku, nazywany „legendą polskiej piłki”[1][2]. W całej swojej karierze rozegrał łącznie 454 spotkania, wliczając towarzyskie, uzyskując 476 goli (nie wykonywał rzutów karnych ani wolnych)[3]. Przez niemal cały ten okres związany był z Cracovią.

Mistrz Polski sezonu 1921 i król strzelców tych rozgrywek, reprezentant Krakowa i Polski, olimpijczyk z Paryża (1924), kapitan związkowy PZPN, pod którego wodzą polska drużyna zajęła w 1936 czwarte miejsce na igrzyskach olimpijskich w Berlinie, a w 1938 po raz pierwszy w historii awansowała na mistrzostwa świata.

Kariera klubowa

Drużyna Cracovii, mistrza Polski 1921. Kałuża stoi piąty od lewej
Polska przed meczem z Węgrami w Budapeszcie, 18 grudnia 1921. Kałuża stoi drugi od prawej w koszulce z orłem
Polska przed meczem z Węgrami na igrzyskach olimpijskich w Paryżu, 26 maja 1924. Kałuża stoi trzeci od lewej

Grać w piłkę zaczął w szkolnym klubie Polonia w Krakowie. Następnie przez dwa lata (1909–1911) reprezentował barwy Robotniczego Klubu Sportowego[4]. W 1911 został zawodnikiem Cracovii.

Tego dnia poznaliśmy Józefa Kałużę. (...) To co on wówczas wyprawiał na boisku było kunsztem, którego jeszcze nie znaliśmy. Grał inaczej niż my wszyscy. Piłka słuchała go, kleiła mu się do nogi. Wózkował świetnie, lecz wózkiem trudno nam było zaimponować. Rewelacją dla nas były natomiast jego strzały, ustawianie się do piłki, wybieganie na pozycję, wypuszczanie piłek łącznikom na przebój lub na skrzydła. Jego zagrania powiązały nasze bezplanowe indywidualne gierki i nadały im sens. Jak łatwo było przy nim zdobywać bramki. Od tego meczu zyskaliśmy w nim wodza i promotora naszych piłkarskich poczynań.

Do pierwszej drużyny Kałuża dołączył wiosną 1912, gdy miał szesnaście lat. Zadebiutował 7 kwietnia 1912 w towarzyskim meczu z BEAC Budapest (5:0), zdobywając jedną z bramek. Był przedstawicielem krakowskiej szkoły dryblingu, słynął ze świetnej techniki[6]. Brał z drużyną udział w mistrzostwach Galicji (1913–1914), klasie A, będącej eliminacjami do rozgrywek o mistrzostwo Polski (1920–1924 i 1926–1927), finałach mistrzostw Polski (1921 i 1926) oraz w spotkaniach ligowych (1928–1929). W 1913 został z drużyną mistrzem Galicji, a w 1921 zdobył tytuł mistrza Polski i króla strzelców rozgrywek (9 bramek). Grał regularnie do 1929, po raz ostatni w Cracovii wystąpił 25 maja 1931 w towarzyskim spotkaniu z Wisłą Kraków (4:3). Łącznie w mistrzostwach Polski zaliczył 54 spotkania i strzelił 32 gole. W latach 1924–1929 był kapitanem zespołu.

W marcu 1930 wystąpił w barwach Legii Warszawa, którą prowadził wówczas jako trener, w rozegranym w Dreźnie meczu przeciwko reprezentacji okręgowej Brandenburgii(niem.) (0:1)[7].

Kariera międzynarodowa

W grudniu 1921 w Budapeszcie brał udział w pierwszym w historii meczu polskiej reprezentacji piłkarskiej (0:1 z Węgrami). W latach 1921–1928 wystąpił w 16 oficjalnych spotkaniach reprezentacji Polski[8]. Zdobył w niej siedem bramek, najwięcej spośród wszystkich graczy Cracovii na przestrzeni lat. W dziesięciu spotkaniach był kapitanem zespołu. Jego bramka w meczu z Królestwem SHS w czerwcu 1923 była pierwszą historyczną bramką polskiej reprezentacji zdobytą w domowym spotkaniu.

Zagrał też w czterech nieoficjalnych grach Polaków: dwóch z amatorską reprezentacją Czechosłowacji (1926, 1:2 oraz 1929, 2:2) i dwóch z drużyną amatorów Węgier (1929, 5:1 oraz 1930, 1:3). W pierwszym spotkaniu z Węgrami zdobył jedną z bramek[9].

Kariera trenerska

Latem 1922, będący w złej sytuacji materialnej i wobec niepozwalających mu na grę w piłkę przyczyn zdrowotnych Kałuża prowadził z Wisłą Kraków rozmowy na temat objęcia przez niego funkcji trenera w tym klubie[10] (w doniesieniach prasowych nie sprecyzowano czy chodzi o szkolenie pierwszej drużyny). Do zawarcia umowy jednak nie doszło, a kilka tygodni później Kałuża wrócił do gry w Cracovii i reprezentacji[11].

W 1927 wciąż aktywny jako zawodnik Kałuża został grającym kierownikiem szkoleniowym Cracovii (bez formalnego zatrudnienia). Prowadził swój zespół we wszystkich 27 rozegranych spotkaniach sezonu ligowego 1928. Pasy zwyciężyły czternaście razy, sześciokrotnie zremisowały i poniosły siedem porażek (w bramkach 65–42), zajmując na koniec rozgrywek czwarte miejsce.

Wiosną 1930 Kałuża został kierownikiem technicznym pierwszej drużyny Legii Warszawa, prowadząc społecznie jej treningi[7]. Odbywał jednocześnie w Warszawie szkolenie pedagogiczne. Z jedenastu spotkań ligowych legioniści wygrali siedem, trzy zremisowali i raz przegrali (1:3 z Polonią Warszawa), bilans bramek 26–11. Zakończone w listopadzie rozgrywki ekstraklasy Legia ukończyła na trzecim miejscu.

W październiku 1931 w zastępstwie nieobecnego Stefana Lotha prowadził polską drużynę narodową w wyjazdowym meczu przeciwko Belgii (1:2).

Kapitan związkowy

Podczas walnego zjazdu PZPN 21 lutego 1932 wybrany został kapitanem związkowym federacji (selekcjonerem reprezentacji)[12]. Zespołowi nie udało się awansować na mistrzostwa świata w 1934 – odpadł w eliminacjach z Czechosłowacją (1:2 w pierwszym meczu, rewanż Polska oddała walkowerem). W 1936 drużyna zajęła czwarte miejsce na olimpiadzie w Berlinie[8], pokonując amatorskie zespoły Węgier 3:0 (pierwsza runda) i Wielkiej Brytanii 5:4 (ćwierćfinał), a następnie przegrywając w półfinale z amatorami z Austrii 1:3 i w meczu o brązowy medal pierwszą reprezentacją Norwegii 2:3[13]. Zawodnicy Kałuży osiągneli sukces, pomimo tego iż PZPN uniemożliwił występ w igrzyskach czołowemu wówczas polskiemu piłkarzowi Ernestowi Wilimowskiemu.

Na przełomie 1937 i 1938 Polacy brali udział w kolejnych eliminacjach do mistrzostw świata i dzięki pokonaniu w dwumeczu Jugosławii (4:0 i 0:1) po raz pierwszy w historii pojechali na turniej finałowy. W pierwszym meczu (1/8 finału) Polacy ulegli Brazylijczykom po dogrywce 5:6 i odpadli z mundialu.

Po raz ostatni Kałuża poprowadził reprezentację Polski w sierpniu 1939, w ostatnim jej meczu przed II wojną światową. Biało–czerwoni wygrali wówczas niespodziewanie z wicemistrzami świata Węgrami 4:2. Zespół pod wodzą Kałuży rozegrał łącznie 39 oficjalnych spotkań (10 zwycięstw, 8 remisów, 21 porażek, bilans trafień 84–97). Kierował ponadto zespołem w pięciu meczach nieoficjalnych (trzech na igrzyskach w 1936 i dwóch z ekipami włoskimi w 1932). Reprezentacja za jego kadencji osiągnęła największe do lat 70. XX wieku sukcesy w turniejach międzynarodowych[14]. Kałuża pozostaje najdłużej pracującym selekcjonerem polskiej drużyny narodowej w historii (7,5 roku na stanowisku).

Statystyki zawodnika

Klubowe

KlubSezonGłówne
rozgrywki
Mistrzostwa
Polski[a]
Inne[b]Suma
MeczeBramkiMeczeBramkiMeczeBramki
Cracovia1913MG4242
1914MG3232
1920MP410410
1921MP896151424
1922MP005555
1923MP6464
1924MP9696
1926MP449[c]1013[d]14
1927Liga3[e]23[f]2
1928Liga199199
1929Liga23102310
1930Liga0000
Ogólnie w karierze543249[g]56103[h]88

Międzynarodowe

Polska
RokMeczeGole
192110
192232
192311
192410
192541
192642
192711
192810
Ogólnie167
Gole międzynarodowe
Lp.DataMiejsceWystępPrzeciwnikGol naWynikRozgrywka
1.1 października 1922Stadion HAŠK, Zagrzeb, Królestwo SHS4 Królestwo SHS1:02:1Towarzyski
2.2:0
3.3 czerwca 1923Stadion Cracovii, Kraków, Polska51:11:2
4.30 sierpnia 1925Töölön pallokenttä, Helsinki, Finlandia7 Finlandia2:12:2
5.10 października 1926Stadion Miejski, Fredrikstad, Norwegia14 Norwegia2:24:3
6.3:2
7.19 czerwca 1927Stadionul O.N.E.F., Bukareszt, Rumunia15 Rumunia1:23:3

Statystyki trenera

KlubOdDoOgółem
MZRPZwy %
Cracovia1927192827146751,85%
Legia Warszawa1 maja 193031 lipca 19301173163,64%
Polska (zastępstwo)11 października 193110010%
Polska21 lutego 19321 września 1939381082026,32%
Łącznie7731172940,26%

Sukcesy

Pomnik Józefa Kałuży przed stadionem Cracovii

Zawodnik

Cracovia

Indywidualne

Trener

Legia Warszawa

Reprezentacja Polski

Życie prywatne

Grób Józefa Kałuży na Cmentarzu Podgórskim nowym

Kałuża urodził się w Przemyślu jako syn Andrzeja, oficera armii austriackiej i Magdaleny z domu Peter[15]. Kilka lat później zamieszkał w Krakowie. W latach 1911–1915 uczęszczał do seminarium nauczycielskiego. Do 1917 odbywał służbę wojskową w Armii Austro-Węgier. Od 1917 był nauczycielem języka polskiego w Szkole Powszechnej im. Stanisława Żółkiewskiego w Krakowie[4]. Zajmował się też dziennikarstwem sportowym i publicystyką w Raz, Dwa, Trzy i Przeglądzie Sportowym, był autorem podręcznika do nauki taktyki piłkarskiej (zaginął podczas powstania warszawskiego[16]). W 1923 ożenił się z Józefą Dudziak, z którą miał córkę Irenę (1924–2019).

Śmierć

Podczas II wojny światowej jako jeden z nielicznych członków zarządu PZPN pozostał w kraju. Odrzucił wszystkie propozycje współpracy z niemieckimi władzami okupacyjnymi i objęcia stanowiska sportfürhera w Generalnym Gubernatorstwie, wymawiając się brakiem czasu i złym stanem zdrowia[17]. Jesienią 1944 uległ infekcji i doznał zapalenia opon mózgowych[18]. Szczepionka z penicyliną, która mogłaby mu pomóc, była w warunkach wojennych nieosiągalna. Zmarł 11 października w wieku 48 lat. Został pochowany na Nowym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie (kwatera PAS 1-1-7)[19]. Jego pogrzeb stał się antyhitlerowską manifestacją środowiska sportowego Krakowa[20].

To, co zdziałał dla sportu polskiego w ogóle, a krakowskiego w szczególności, nieprędko powtórzy kto inny.

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Od 1946 przez kilka lat PZPN organizował rozgrywki o Puchar im. Józefa Kałuży, w których brały udział reprezentacje najsilniejszych związków okręgowych.

Jego imię noszą obecnie ulice w Krakowie (powstała w 1965 w pobliżu Błoń, znajduje się przy niej stadion Cracovii), w Tenczynku oraz w Przemyślu (obok dawnego stadionu Polonii przy ul. Sportowej). 11 października 2017 przed stadionem Cracovii odsłonięto pomnik Kałuży, trzeci tego typu monument w Polsce (po posągach Kazimierza Deyny i Kazimierza Górskiego w Warszawie)[14].

W 2001 Kałuża zajął pierwsze miejsce w plebiscycie Gazety Krakowskiej na najlepszych sportowców klubu z okazji 95-lecia KS Cracovia[23]. Imię Kałuży i Henryka Reymana nosi powstały w 1996 Zespół Społecznych Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego w Krakowie[24].

Uwagi

  1. Uwzględniono: Finały MP – 12 (13), Liga – 42 (19).
  2. Uwzględniono: Mistrzostwa Galicji – 7 (4), Klasa A – 42 (52).
  3. Brak danych o składzie z jednego meczu.
  4. Brak danych o składzie z jednego meczu.
  5. Brak danych o składzie z jednego meczu.
  6. Brak danych o składzie z jednego meczu.
  7. Brak danych o składzie z dwóch meczów.
  8. Brak danych o składzie z dwóch meczów.
  9. Prowadził zespół w 11 z 22 spotkań.

Przypisy

  1. Stefan Szlachtycz: Józef Kałuża. Jak zaczęła się moja przyjaźń z legendą polskiej piłki nożnej?. wyborcza.pl, 2017-10-16. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  2. Józef Kałuża – legenda polskiej piłki. rmf24.pl, 2005-12-18. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  3. Gowarzewski, Nowak i Szmel 2006 ↓, s. 204.
  4. a b Wryk 2015 ↓, s. 275.
  5. Maciej Kmita: Pod stadionem Cracovii stanie pomnik Józefa Kałuży!. sportowefakty.wp.pl, 2013-12-26. [dostęp 2019-02-10].
  6. Andrzej Klemba: Kałuża i Reyman. Dwa na słońcach swych przeciwnych – Bogi. krakow.wyborcza.pl, 2016-10-13. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  7. a b Andrzej Gowarzewski, Zbigniew Mucha, Bożena Lidia Szmel: Legia najlepsza jest... Encyklopedia piłkarska FUJI, Kolekcja klubów, t. 13, Wydawnictwo GiA, Katowice 2013, s. 21.
  8. a b Wryk 2015 ↓, s. 276.
  9. Andrzej Gowarzewski: Biało-Czerwoni. Dzieje piłkarskiej reprezentacji Polski 1921-2018. Katowice: Wydawnictwo GiA, 2017, s. 17. ISBN 978-83-88232-54-1.
  10. Umowa między Kałużą a T. S. Wisła. Przegląd Sportowy, 1922-08-26. [dostęp 2019-02-09]. (pol.).
  11. „Tymczasem „Przegląd”...”. „Wiadomości Sportowe.”, 1922-12-18. 
  12. Gowarzewski, Nowak i Szmel 2006 ↓, s. 31–32.
  13. Igrzyska Olimpijskie w Berlinie 1936. hppn.pl. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  14. a b Cracovia. Odsłonięto pomnik Józefa Kałuży. sport.interia.pl, 2017-10-11. [dostęp 2017-12-19]. (pol.).
  15. Osoby o nazwisku „Kałuża” w Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego. sejm-wielki.pl. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  16. Kamil Podowski: Józef Kałuża – ojciec wielkiej Cracovii. rfbl.pl, 2016-09-17. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  17. Cracovia to historia ludzi – Józef Kałuża. cracovia.pl, 2010-09-09. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  18. Piłkarz, trener, dziennikarz. „Gazeta Wyborcza, Magazyn Krakowski”, s. 10, 2016-07-29. 
  19. Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych, www.zck-krakow.pl [dostęp 2020-07-24].
  20. Юзеф Калужа. nekropole.info. [dostęp 2019-02-10]. (ros.).
  21. Artysta footballu – Józef Kałuża. „Przegląd Sportowy”, s. 3, 1926-08-14. ISSN 0137-9267. OCLC 320522931. (pol.). 
  22. M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 104 „za zasługi na polu rozwoju sportu”.
  23. Pierwszy Józef Kałuża. dziennikpolski24.pl, 2001-12-12. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).
  24. SMS Kraków. sms.krakow.pl. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).

Bibliografia

  • Józef Hałys: Polska Piłka Nożna. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 906–908. ISBN 83-03-00804-8.
  • Andrzej Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Ludzie (1918–1939). 100 lat prawdziwej historii (1), Wydawnictwo GiA, Katowice 2017.
  • Ryszard Wryk: Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Nauka i Innowacje, 2015, s. 275–277. ISBN 978-83-64864-22-3.
  • Andrzej Gowarzewski, Marian Grzegorz Nowak, Bożena Lidia Szmel: Cracovia. 100 lat prawdziwej historii. Encyklopedia piłkarska FUJI, Kolekcja klubów, t. 10, Wydawnictwo GiA, Katowice 2006.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Football pictogram.svg
Pictograms of Olympic sports - Football. This is unofficial sample picture. Images of official Olympic pictograms for 1948 Summer Olympics and all Summer Olympics since 1964 can be found in corresponding Official Reports.
Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Flag of Poland (1919–1927).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Cracovia 1921.jpg
KS Cracovia, pierwszy mistrz Polski w piłce nożnej
Poland NT 1924.jpg
Piłkarska reprezentacja Polski przed meczem przeciwko Węgrom na Igrzyskach Olimpijskich (26 maja 1924, Paryż)
Poland NT 1921.jpg
Piłkarska reprezentacja Polski przed pierwszym oficjalnym meczem - z Węgrami (18 grudnia 1921 w Budapeszcie)
Józef Kałuża (Polish footballer) memorial (designed 2017 by sculptor Czesław Dźwigaj), 1 Kałuży street, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik Józefa Kałuży (rzeźba Czesława Dźwigaja 2017), ul. Kałuży 1, Kraków
Podgórze new cemetery, grave of Józef Kałuża (Polish footballer), 13 Wapienna street, Podgórze, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz podgórski nowy, grób Józefa Kałuży, ul. Wapienna 13, Podgórze, Kraków
Józef Kałuża.jpg
Józef Kałuża w barwach Cracovii