Józef Mackiewicz

Józef Mackiewicz

Józef Mackiewicz, Wilno, przed 1939
Data i miejsce urodzenia	1 kwietnia 1902 Sankt Petersburg
Data i miejsce śmierci	31 stycznia 1985 Monachium
Narodowość	polska
Język	polski
Ważne dzieła
Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (1948) Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary (1949) Nie trzeba głośno mówić (1969)
Odznaczenia

Józef Mackiewicz herbu Bożawola (ur. 1 kwietnia 1902 w Petersburgu, zm. 31 stycznia 1985 w Monachium) – polski pisarz i publicysta.

Życiorys

Dzieciństwo i lata szkolne

Ojciec J. Mackiewicza, Antoni, pochodzący z polskiej rodziny szlacheckiej był dyrektorem i współwłaścicielem petersburskiej firmy importującej wina „Fochts i Spółka”. Jego matka, Maria z Pietraszkiewiczów, pochodziła z Krakowa. Józef był bratem Stanisława i Seweryny, matki Kazimierza Orłosia i babki Macieja Orłosia. W 1907 r. rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym im. Winogradowa. Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum, jako siedemnastolatek, wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po jej ukończeniu, mimo braku matury, rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył. Studiował także na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego. Z powodów finansowych studiów nie ukończył, lecz najprawdopodobniej otrzymał absolutorium.

Początki pracy dziennikarskiej, komplikacje życia prywatnego

Mackiewicz (drugi z lewej) w Dźwińsku, 1931

Pierwsze artykuły opublikował na początku lat 20. W latach 1923–1939 Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie dzienniku „Słowo”, którego redaktorem naczelnym był Stanisław Mackiewicz, jego starszy brat. Nieudane małżeństwo, jakie zawarł w 1924 z nauczycielką Antoniną Kopańską (z którą miał córkę Halinę), rozpadło się po kilku latach. Po rozejściu się z żoną związał się na krótko z Wandą Żyłowską (zmarłą w czasie wojny), z którą miał córkę Idalię mieszkającą aż do swojej śmierci (1998) w Wilnie (syn Idalii jest obywatelem Litwy). Ożenił się ponownie w 1939 (ślub prawosławny) z pracującą w „Słowie” Barbarą Toporską (z tego związku nie miał dzieci). W 1973 – po śmierci Antoniny Kopańskiej – Barbara i Józef zawarli ślub katolicki^[1].

Pisarz w konflikcie ze zmieniającymi się władzami

W 1936 Józef Mackiewicz wydał tom nowel 16. między trzecią i siódmą, a następnie w 1938 Bunt rojstów^[2], będący wyborem reportaży pisanych dla „Słowa”. W 1938 Józef Mackiewicz przeszedł na prawosławie w proteście przeciwko ówczesnemu burzeniu cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie co było przejawem polityki państwa wobec mniejszości narodowych. Do śmierci był wiernym parafii prawosławnej w Monachium^[3].

Redakcja dziennika „Słowo”: Bolesław Wit-Święcicki, Witold Tatrzański, Józef Mackiewicz, Kazimierz Luboński, Hartung, ok. 1937

Po wkroczeniu Sowietów do Polski uciekł do Kowna, jednak w listopadzie 1939 r. po przejęciu Wilna przez Litwinów powrócił i wydawał jedną z trzech ukazujących się w Wilnie gazet codziennych – „Gazetę Codzienną”. W maju 1940 roku rząd litewski pozbawił go prawa publikacji, a gdy 15 czerwca 1940 r. Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie, zarabiał na życie, pracując jako drwal i woźnica (jak sam wyznał w wywiadzie udzielonym Bronisławowi Mamoniowi z „Tygodnika Powszechnego”, był wtedy „furmanem konnego wozu ciężarowego”). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 roku Niemcy zaproponowali mu redagowanie pisma w języku polskim, jednak J. Mackiewicz stanowczo odmówił. W 1941 opublikował w „Gońcu Codziennym”, piśmie wydawanym przez okupacyjne władze niemieckie w języku polskim, kilka antykomunistycznych artykułów, które podpisał inicjałami J.M.^[4]

Sprawa wyroku śmierci

Na przełomie 1942–1943 roku Józef Mackiewicz został skazany przez sąd specjalny AK na karę śmierci (chociaż w 1942 roku nic nie opublikował w czasopismach wydawanych przez Niemców). Sergiusz Piasecki, kierujący Egzekutywą AK, odmówił zastrzelenia Mackiewicza, zaś ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego, podjął decyzję o jego uniewinnieniu. Do dzisiaj nie są jasne okoliczności wydania wyroku śmierci, prawdopodobnie stała za tym agentura sowiecka w szeregach AK – sprawę tę drobiazgowo analizował prof. Włodzimierz Bolecki w książce Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu (Zarys monograficzny).

Relacja z Katynia

W maju 1943 po odkryciu przez Niemców w Katyniu^[5] grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Po powrocie w „Gońcu Codziennym” ukazał się wywiad z J. Mackiewiczem pt. Widziałem na własne oczy^[6], w którym zrelacjonował pobyt w miejscu kaźni polskich oficerów. W 1944 w Warszawie powtarzano pogląd, jakoby za ten wywiad PPR lub inna organizacja wydała na Józefa Mackiewicza wyrok śmierci^[7].

Lata powojenne – emigracja

Późną wiosną 1944 roku Mackiewiczowie opuścili Czarny Bór^[8] i przedostali się do Warszawy. Udało im się opublikować trzy numery pisma Alarm, gdzie dowodzili, że wygrana Sowietów w wojnie z Niemcami oznacza dla Polski kolejną okupację, tym razem radziecką. W ostatnich dniach lipca 1944 wyjechali z Warszawy^[9] i w nieokreślonym czasie latem lub jesienią 1944 dotarli do Krakowa^[10]. Mackiewicz napisał tutaj broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski. 18 stycznia 1945 Mackiewiczowie opuścili Kraków w kierunku na Kalwarię Zebrzydowską^[11] i przedostali się do Bogumina, skąd koleją dotarli do Wiednia^[12]. Po kilkutygodniowym pobycie w byłej stolicy Austrii^[13] w drugiej połowie lutego jako fikcyjni członkowie Ostturkmenische Waffen SS Mackiewiczowie wyruszyli wojskowym transportem kolejowym do Włoch^[14], a w końcu lutego lub w początkach marca 1945 roku dotarli do Mediolanu^[15]. Tam też doczekali w kwietniu 1945 zmiany władzy i przejęcia kontroli nad miastem przez partyzantkę i Aliantów^[16]. Późną wiosną lub wczesnym latem 1945 małżeństwo przedostało się do Rzymu^[17]. Tam na zlecenie Biura Studiów 2 Korpusu Polskiego J. Mackiewicz opracował białą księgę o mordzie katyńskim – Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Andersa, która ukazała się w 1948.

W 1945 roku Józef Mackiewicz został oczyszczony z zarzutu kolaboracji z hitlerowcami przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W Rzymie ukazał się też reportaż J. Mackiewicza o mordzie w Ponarach.

W latach 1946–1947 J. Mackiewicz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej „Kulturze”, londyńskich „Wiadomościach”, tygodniku „Lwów i Wilno” itd. Współpracował z emigracyjną prasą litewską, ukraińską, białoruską i rosyjską. W tym też czasie Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu. W roku 1949 Mackiewicz opublikował w Szwajcarii, w tłumaczeniu na język niemiecki, swoją książkę o zbrodni katyńskiej: Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary (tytuł niemiecki: Katyn – ungesühntes Verbrechen). Później ukazywała się ona w tłumaczeniu na inne języki. Autor nie chciał jej wydawać po polsku, aby nie skonfliktować się z generałem Władysławem Andersem, gdyż książka Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową generała już się ukazała.

Rok 1951 to przede wszystkim publikacja The Katyń Wood Murders, pierwszej książki na temat zbrodni katyńskiej w języku angielskim. Kilka miesięcy później J. Mackiewicz został powołany przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (tzw. Komisję Maddena) jako świadek i jednocześnie ekspert.

Ostatnie lata w Monachium

W 1955 Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Tu żyli oboje aż do śmierci, utrzymując się z mizernych honorariów za publikacje. W tym czasie ukazały się dwie kolejne książki J. Mackiewicza: Droga donikąd i Karierowicz. Dwa lata później wydana została Kontra – powieść o Kozakach dońskich walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom, którzy na mocy układu w Jałcie wydani zostali przez aliantów Sowietom (tzw. operacja Keelhaul). W 1962 r. ukazała się Sprawa pułkownika Miasojedowa oraz wydane własnym nakładem Zwycięstwo prowokacji, rzecz o przyczynach rozprzestrzeniania się komunizmu na świecie. Kolejne książki J. Mackiewicza to wydany w 1964 zbiór nowel Pod każdym niebem (ponowne wydanie z 1989 r. nosi tytuł Ściągaczki z szuflady Pana Boga), Lewa wolna (1965 r.) i Nie trzeba głośno mówić (1969). W 1972 ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu – książka W cieniu krzyża. W 1975 w książce Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy J. Mackiewicz kontynuował krytykę polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu, tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI.

W 1971 prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta^[18].

W 1974 uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił Mackiewicza do Nagrody Nobla^[19].

Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985; jego żona przeżyła go o niecałe pół roku. Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie.

Konflikt o prawa

Po śmierci pisarza prawa autorskie do jego książek na podstawie testamentu uzyskała żona, która następnie przekazała je jego długoletniej wydawczyni, Ninie Karsov-Szechter (szerzej o sprawie piszą Jacek Trznadel^[20][21] oraz Włodzimierz Bolecki). Pomiędzy testamentem Mackiewicza dla Barbary Toporskiej i testamentem Barbary Toporskiej dla Niny Karsov istniał jeszcze jeden testament Józefa Mackiewicza. Podała go do wiadomości publicznej Barbara Toporska po śmierci Józefa Mackiewicza w marcu 1985. Jego zawartość nigdy nie została unieważniona przez żaden dokument, a zwłaszcza przez Barbarę Toporską, która go ogłosiła w swoim „Oświadczeniu z marca 1985 roku”:

Zgodnie z wolą zmarłego Józefa Mackiewicza upoważnia się wszelkie nielegalne wydawnictwa w PRL, do przedrukowywania jego książek, pod zasadniczym warunkiem niedokonywania żadnych skrótów, adiustacji, ani też opatrywania ich wstępami, komentarzami itp. [...] Z prośbą o przedrukowanie we wszystkich pismach. (Barbara Toporska, „Kultura”, Paryż, marzec 1985).

Prawa do drugoobiegowych wydań krajowych przekazał listownie swojej córce Halinie (która jednak, w czasie stanu wojennego, spaliła go z obawy przed rewizją, gdyż list zawierał nazwiska osób z konspiracji)^[22]. Jednak po 1989 Nina Karsov-Szechter zachowała wszelkie prawa i nie zezwala na oficjalne wydania krajowe, tłumacząc to „wolą zmarłego” jej przekazaną i konsekwentnie wytacza procesy każdemu, kto bez jej zgody publikował szersze fragmenty jego dzieł. Równocześnie opublikowała w swoim londyńskim wydawnictwie „Kontra” trzydzieści pięć^[23] tomów „Dzieł” Józefa Mackiewicza, które są dostępne w niektórych księgarniach w Polsce, a także w polskich księgarniach internetowych i obejmują zarówno książki wydane w Polsce przed wojną oraz na emigracji, jak i zbiory artykułów z całego okresu twórczości, a także listy oraz odnalezione, a nie publikowane wcześniej teksty. W Polsce kolportażem książek Mackiewicza wydawanych przez „Kontrę” zajmuje się BDM.

W sierpniu 2006 sąd potwierdził prawo Niny Karsov do spuścizny po pisarzu, córka złożyła apelację. W dniu 19 sierpnia 2008 roku apelacja została oddalona, zaś orzeczenie I instancji, wedle którego schedę po pisarzu otrzymuje Nina Karsov-Szechter zostało utrzymane w mocy^[24].

W 1997 w Polsce ukazało się pierwsze wydanie polskiego tekstu dzieła pisarza poświęconego zbrodni katyńskiej, z dodaniem artykułów, które opublikował na temat Katynia. Książka nosi tytuł: Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary. Ze względu na sprzeciw właścicielki praw autorskich sąd nakazał wycofanie książki z księgarń, lecz jej wydanie w „Zeszytach Katyńskich” jest dostępne w Internecie^[25]. Książka Józefa Mackiewicza o Katyniu ukazała się w wydawnictwie „Kontra” w 2009 jako 19. tom „Dzieł” – pod tytułem Sprawa mordu katyńskiego. W 2012 sąd uznał (i potwierdził w 2013), że wydanie książki Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary w 1997 nie naruszyło praw autorskich, gdyż w przypadku tego dzieła prawa autorskie należą do córki pisarza – Haliny Mackiewicz, albowiem za życia autora publikacja ta nie ukazała się w języku polskim^[26].

Twórczość

• 1931 – Pan poseł i Julia (sztuka teatralna napisana wspólnie z Kazimierzem Leczyckim)
• 1933 – Wileńska powieść kryminalna (czterech autorów)
• 1936 – 16-go między trzecią i siódmą (zbiór opowiadań)
• 1938 – Bunt rojstów
• 1942 – Prawda w oczy nie kole (najpewniej 1943^[27])
• 1944 – Optymizm nie zastąpi nam Polski
• 1946 - Azerbejdżan (pod pseudonimem "Jusup Jancza")^[28]
• 1948 – Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Władysława Andersa^[29][30]
• 1949 – Katyn – Ungesühntes Verbrechen
• 1951 – The Katyn Wood Murders
• 1954 – Il massacro della foresta di Katyn
• 1955 – Droga donikąd (powieść)
• 1955 – Karierowicz (powieść)
• 1957 – Dno nieba (książka wydana w Polsce pod nazwiskiem Romana Lutosławskiego; trzecie wydanie ukazało się pod tytułem „Przez północ do tropików”)
• 1957 – Kontra (powieść)
• 1962 – Sprawa pułkownika Miasojedowa (powieść)
• 1962 – Zwycięstwo prowokacji
• 1964 – Pod każdym niebem (zbiór opowiadań)
• 1965 – Lewa wolna (powieść)
• 1969 – Nie trzeba głośno mówić (powieść)
• 1972 – W cieniu krzyża
• 1975 – Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy
• 1984 – Droga Pani... (książka zawiera teksty Józefa Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej)
• 1984 – Fakty, przyroda i ludzie
• 1989 – Ściągaczki z szuflady Pana Boga (wybór opowiadań)
• 1997 – Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary
• 2001 – Bulbin z jednosielca. Opowiadania i artykuły z lat 1922–1936
• 2002 – Okna zatkane szmatami. Opowiadania i artykuły z lat 1937–1938
• 2003 – Nudis verbis. Artykuły i reportaże z lat 1939–1949
• 2009 – Józef Mackiewicz. Listy, opracowania, wspomnienia, oprac. Zbigniew S. Siemaszko
• 2009 – Sprawa mordu katyńskiego. Ta książka była pierwsza
• 2010 – Listy do redaktorów „Wiadomości” (tom zawiera listy Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej)
• 2015 – Wieszać czy nie wieszać? (wybór artykułów z lat 1950–1959)
• 2015 – Tajemnica żółtej willi i inne opowiadania
• 2015 – Listy do i od Redakcji „Kultury”
• 2015 – Szabla i pałka gumowa (wybór artykułów z lat 1960–1967)
• 2015 – Wielkie tabu i drobne fałszerstwa (wybór artykułów z lat 1968–1985)
• 2017 – Listy (książka zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Pawła Jankowskiego)
• 2017 – Nudis verbis. Suplement (książka zawiera tekst pierwszego numeru czasopisma „Alarm”, wydawanego przez Józefa Mackiewicza i Barbarę Toporską w Warszawie, w roku 1944)
• 2019 – Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Juliusza Sakowskiego)
• 2019 – Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej, Michała Chmielowca i Ireny Chmielowcowej)
• 2019 – Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Janusza Kowalewskiego)
• 2019 – Gest rycerskiej tradycji (wybór felietonów)
• 2021 – Najstarsi tego nie pamiętają ludzie (wybór artykułów i felietonów)
• 2021 – Nie wychylać się! (wybór artykułów i felietonów)
• 2021 – Wrzaski i bomby (wybór artykułów i felietonów)
• 2022 – Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej i Michała Pawlikowskiego)
• 2022 – Wielka Niewiadoma. Listy do i od różnych osób

Nagrody dla Józefa Mackiewicza

• 1955 – Nagroda „Najulubieńszy pisarz czytelników „Wiadomości” (nagrodę fundowała firma „Tazab” z Londynu”) – drugie miejsce; (na pierwszym był brat JM – Stanisław)
• 1961 – Nagroda im. Herminii Naglerowej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie „za twórczość powieściową na emigracji”
• 1963 – Nagroda im. Anny Godlewskiej (Zurych)
• 1964 – Nagroda londyńskich „Wiadomości” w konkursie na szkic – drugie miejsce JM za tekst „Wielkie arrangement”
• 1966 – Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab za nowelkę „Ballada o nowym sterniku”
• 1968 – Nagroda londyńskich „Wiadomości” za artykuły drukowane na łamach pisma w 1968 r.
• 1969 – Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab – „najznakomitsze opisy krajobrazu i przyrody północno-wschodnich Ziem Utraconych”
• 1970 – Nagroda Stowarzyszenia Lotników Polskich w Brazylii
• 1971 – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej August Zalewski odznaczył JM Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta
• 1971 – Nagroda Koła Przyjaciół Józefa Mackiewicza za książkę „Lewa wolna”
• 1972 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (Nowy Jork) „w dziedzinie literatury”
• 1973 – Nagroda nowojorskiego wydawnictwa „Contra” za „Drogę donikąd”
• 1980 – Nagroda Literacka ufundowana przez firmę Tazab „dla najniezależniejszego pisarza polskiego na emigracji”
• 1981 – Nagroda Literacka im. Zygmunta Hertza przyznawana przez redakcję paryskiej „Kultury” (Józef Mackiewicz odmówił przyjęcia nagrody z powodu wykluczenia w laudacji publicystyki JM – „którą eufemistycznie określić można jako popis niepoczytalności przystrajającej się w piórka «czystego i niezłomnego antykomunizmu»”)
• 1981 – Nagroda Towarzystwa Krzewienia Nadziei w Chicago za książkę „Droga donikąd”
• 1984 – Nagroda Miesięcznika „Arka” „za twórczość prozatorską ze szczególnym uwzględnieniem powieści wydanych ostatnio w kraju: Droga donikąd, Nie trzeba głośno mówić, Fakty, przyroda i ludzie”

Upamiętnienie

Corocznie 11 listopada od 2002 przyznawana jest w Warszawie Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza.

Józef Mackiewicz został patronem Szkoły Podstawowej nr 6 im. Józefa Mackiewicza we Wrocławiu. Jego imię zostało nadane w dniu 31 stycznia 2005 r., w dwudziestą rocznicę śmierci pisarza.

Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 29 października 2021 zdecydowano o ustanowieniu roku 2022 Rokiem Józefa Mackiewicza^[31][32]. Patronom roku 2022 poświęcono wydanie specjalne Kroniki Sejmowej^[33].

29. Festiwal Międzynarodowe Spotkania Poetyckie „Maj nad Wilią” 2022 w Wilnie został poświęcony osobie Józefa Mackiewicza i debacie... o prawdzie w poezji, jej roli dzisiaj - pod hasłem „Jedynie prawda jest ciekawa”^[34] .

Książki o Józefie Mackiewiczu

• Bohdan Sałaciński (ps. Andrzej Pomian): Sprawa Józefa Mackiewicza [maszynopis powielany], 1964
• W obronie prawdy historycznej. Głosy i opinie o książce „Lewa wolna”, 1966
• Pod pręgierzem, 1971
• Maria Winiarska: Czterej polscy pisarze emigracyjni i bibliografia ich dzieł [Herling, Hłasko, Mackiewicz, Miłosz], 1976
• Wit Tarnawski: Od Gombrowicza do Mackiewicza, 1980
• Maria Zadencka: Twórczość prozatorska i publicystyczna Józefa Mackiewicza. Próba monografii, 1986
• Włodzimierz Bolecki: Jedynie prawda jest ciekawa..., 1987 [broszura dotyczy nie tylko Józefa Mackiewicza]
• Jan Maria Rokita: Myślenie polityczne w cieniu Józefa Mackiewicza, 1988
• Nieładnie, nieładnie panie Surdykowski, po prostu obrzydliwie, 1988 [teksty Surdykowskiego, Trznadla, Orłosia i Boleckiego]
• Michał Spis (Łukasz Plesnar): Trzeba głośno mówić, czyli o Józefie Mackiewiczu piórem antykomunisty, 1989
• Jacek Kozieł: O Józefie Mackiewiczu – piórem sympatyka, 1989
• Nad twórczością Józefa Mackiewicza, szkice pod red. Marka Zybury, 1990
• Włodzimierz Bolecki: Ptasznik z Wilna (wydanie trzecie rozszerzone), 2013; (poprzednie wydania: 1991, 2007)
• Włodzimierz Bolecki: Wyrok na Józefa Mackiewicza, 1991
• Maria Zadencka: W poszukiwaniu utraconej ojczyzny...[Mackiewicz, Miłosz i inni], 1995
• Adam Fitas: Model powieści Józefa Mackiewicza, 1996
• Dariusz Rohnka: A ja przeciwnie... Szkice o Józefie Mackiewiczu, 1997
• Barbara Truchan: Józef Mackiewicz w mej pamięci, 1998 [książka zawiera m.in. listy Mackiewicza]
• Wacław Lewandowski: Józef Mackiewicz. Artyzm. Biografia. Recepcja, 2000
• Michał Bąkowski: Votum separatum, 2000
• Alina Prądzyńska: Józef Mackiewicz: studium biobibliograficzne, 2001
• „Józef Mackiewicz: życie, twórczość, nagroda”, 2002
• Archiwum Emigracji, zeszyt 5-6; Toruń 2002/2003
• Jan Zieliński: Rekontra i inne mackiewicziana, 2004
• Grzegorz Eberhardt: Pisarz dla dorosłych (wydanie trzecie rozszerzone), 2013; (poprzednie wydania: 2008, 2010)
• Janusz Goćkowski:„Lewa wolna”, czyli „nie trzeba głośno mówić”. Światopogląd kontrrewolucjonisty, 2008
• Zbigniew S. Siemaszko: Józef Mackiewicz. Listy, opracowania, wspomnienia, 2009
• Henryk F. Sporoń: Józef Mackiewicz: pisarz objęty polityczną klątwą za głoszenie historycznej prawdy, zwłaszcza tej o Katyniu..., 2009
• Józef Mackiewicz i krytycy (antologia tekstów), Marek Zybura (red.), 2010
• Zmagania z historią. Życie i twórczość Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej. Materiały z konferencji w Muzeum Polskim w Rapperswilu, 2011
• Grzegorz Łukomski: Józef Mackiewicz (1902-1985): intelektualista u źródeł antykomunizmu ideowego, 2011, 2019
• Zwischen (Sowjet-)Russland und Deutschland: Geschichte und Politik im Schaffen von Józef Mackiewicz (1902-1985) / Hrsg. von Krzysztof Ruchniewicz und Marek Zybura, 2012
• Józef Mackiewicz (1902-1985): świadek „krótkiego stulecia”: studia i materiały pod red. Krzysztofa Ruchniewicza i Marka Zybury, 2013
• Kazimierz Orłoś: Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, 2015
• Jacek Bartyzel: Stanisław i Józef Mackiewiczowie – litewscy szlachcice i polscy pisarze, 2016
• Adam Fitas: Tylko prawda jest ciekawa. O twórczości Józefa Mackiewicza, 2019
• Adam Fitas: Patriota pejzażu. Studia i szkice do portretu Józefa Mackiewicza, 2019
• Katarzyna Bałżewska: Przestrzenie totalitarnego zniewolenia. Doświadczenie wojny i okupacji w twórczości Józefa Mackiewicza, 2020
• Kazimierz Maciąg: Sam jeden. Józef Mackiewicz - pisarz i publicysta, 2021

Filmy dokumentalne o Józefie Mackiewiczu

W 1996 w Telewizji Polskiej po raz pierwszy wyemitowano film dokumentalny Jedynie prawda jest ciekawa, poświęcony Józefowi Mackiewiczowi (reżyseria Robert Kaczmarek, scenariusz Włodzimierz Bolecki).

W 2007 powstał film Errata do biografii – Józef Mackiewicz w reżyserii Grzegorza Brauna (25 min), jeden z cyklu filmów dokumentalnych odsłaniających nieznane, przemilczane bądź zafałszowane fakty z biografii polskich pisarzy.

W 2022 Arkadiusz Biedrzycki nakręcił średniometrażowy film Czarny sufit; jest to stylizowany na paradokument zapis fikcyjnej wizyty Jerzego Giedroycia w domu Mackiewiczów w Monachium, w roku 1968^[35].

Józef Mackiewicz w oczach Romualda Mieczkowskiego, pisarza z Wilna, zrealizowany przez Piotra Kitrasiewicza - stanowi portret patrona literackiego Roku 2022^[36].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Witryna poświęcona twórczości i życiu Józefa Mackiewicza (1902–1985)
• Portal poświęcony Józefowi Mackiewiczowi
• Strona wydawnictwa Kontra
• Tekst Zwycięstwa prowokacji w Bibliotece dzieł Józefa Mackiewicza. nasz-czas.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-13)].
• Sprawa pułkownika Miasojedowa w formacie mp3 na stronie Polskiego Radia
• Leonard Drożdżewicz, „Patriotyzm Pejzażu” Józefa Mackiewicza, w: „Znad Wilii”, nr 1(69), 2017, s. 33–34
• Czarny sufit, film o Mackiewiczu i Giedroyciu na YT