Józef Smaga (rusycysta)

Józef Smaga, pseud. Szczęsny Trzymalski, Jędrzej Boruta i in. (ur. 9 lutego 1937 w Stróży k. Myślenic^[1], zm. 5 listopada 2019^[2] w Krakowie) – polski rusycysta, historyk literatury i kultury rosyjskiej XIX i XX wieku, historyk ZSRR i Rosji. Profesor emeritus Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie.

Życiorys

Wykształcenie i praca naukowa

W 1959 ukończył studia rusycystyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN), gdzie w 1960 podjął pracę w Katedrze (później – Instytucie) Filologii Rosyjskiej, kontynuowaną do przejścia na emeryturę w 2008. W 1967 obronił doktorat poświęcony mało znanemu prozaikowi I połowy XIX wieku Antoniemu Pogorielskiemu, napisany pod kierunkiem prof. Wiktora Jakubowskiego^[3]. Habilitację na podstawie obszernego studium Dekadentyzm w Rosji uzyskał w 1980 na Uniwersytecie Jagiellońskim^[3]. Tytuł profesorski otrzymał w 1994^[3][4]. W latach 1972–1973 prowadził zajęcia w Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ. Był również profesorem Akademii Polonijnej w Częstochowie.

Od 1996 był członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN w Warszawie^[3]. Należał do Komisji Słowianoznawstwa oddziału PAN w Krakowie, której przewodniczył w latach 1996–2003, oraz do Komisji Wschodnioeuropejskiej na Wydziale II Historyczno-Filozoficznym PAU (1998–2008 – wiceprzewodniczący, 2008–2014 – przewodniczący)^[3][5].

Wypromował 2 doktorów i ponad 600 magistrów filologii rosyjskiej w WSP (UP) i UJ^[3].

Główne obszary jego badań historycznoliterackich to proza rosyjska I połowy XIX wieku, twórczość Fiodora Dostojewskiego, modernizm w Rosji, szczególnie „starsi” symboliści (dekadentyzm), Anton Czechow, Maksym Gorki, literatura łagrowa (Aleksandr Sołżenicyn, Warłam Szałamow), proza II połowy XX wieku (m.in. Andriej Bitow, Jurij Trifonow, proza „wiejska”, postmodernizm) – opisywane w szerokim kontekście światopoglądowo-kulturowo-historycznym.

Równoległym tematem publikacji naukowych Józefa Smagi była ideologia i historia ZSRR; syntetyczne opracowanie dziejów porewolucyjnej Rosji wydał w drugim obiegu w 1984 pod pseudonimem Szczęsny Trzymalski; było ono rozbudowywane aż do monografii obejmującej cały okres istnienia ZSRR – pierwszej w polskiej historiografii (Narodziny i upadek imperium, 1992; wyd. 2 zmienione jako Rosja w 20 stuleciu, 2001). Problemom historyczno-polityczno-ideologicznym poświęcona była też publicystyka autora, drukowana m.in. w czasopismach podziemnych, a także w „Arce”, „Czasie Krakowskim”, „Dzienniku Polskim”, „Gazecie Wyborczej”, „Polityce”, „Przekroju”, „Tygodniku Powszechnym”, miesięczniku „Universitas”^[3].

O własnych zainteresowaniach naukowych pisał:

Działalność społeczno-opozycyjna

W 1956 – jeszcze jako student – wziął udział w demonstracji poparcia dla Powstania Węgierskiego^[1]. W czasie studiów działał w Zrzeszeniu Studentów Polskich jako członek prezydium^[1]. W 1963 został przyjęty do PZPR, z której wystąpił w 1973^[6][1]. W marcu 1968 uczestniczył w strajku studenckim^[1]. W 1980 zaangażował się w organizację NSZZ „Solidarność” w WSP^[1] (m.in. był członkiem prezydium Uczelnianego Komitetu Założycielskiego^[6]). Po wprowadzeniu stanu wojennego włączył się w działalność konspiracyjną. Był redaktorem oraz publicystą niezależnych pism „Myśli Nieinternowane” i „Sygnał”; publikował książki w wydawnictwach podziemnych^[7][3]. W 1990 pełnił obowiązki redaktora naczelnego pisma NSZZ „Solidarność” UJ „Universitas”^[8].

Pochowany na cmentarzu Batowickim w Krakowie (kw. C-XXXI-zach.-1)^[9].

Grób prof. Józefa Smagi na Cmentarzu Prądnik Czerwony

Publikacje

Spis publikacji za lata 1960–2008: Józef Smaga na stronie Instytutu Neofilologii UP im. KEN w Krakowie (pol.). www.wsp.krakow.pl. [dostęp 2012-01-28].

Książki

• Antoni Pogorielski. Życie i twórczość na tle epoki. Warszawa–Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Fiodor Dostojewski. Kraków: PWN, 1974, seria: Nauka dla Wszystkich, nr 214.
• Dramaty Maksyma Gorkiego. Kraków: PWN, 1975, seria: Nauka dla Wszystkich, nr 238.
• Wojna niemiecko-radziecka 1941–1945 w rosyjskiej prozie radzieckiej. Kraków: PWN, 1975, seria: Nauka dla Wszystkich, nr 253.
• Dekadentyzm w Rosji. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
• Rosyjska radziecka literatura współczesna (od 1954 r.). Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1982.
• Lekcja Aleksandra Sołżenicyna. Wyd. pod pseudonimem Jędrzej Boruta. Kraków: Wydawnictwo Myśli Nieinternowanej, 1983; wyd. II – Warszawa: Unia, 1985.
• Krótka historia Związku Radzieckiego. Wyd. pod pseudonimem Szczęsny Trzymalski. Kraków: Wydawnictwo Myśli Nieinternowanej, 1984; wyd. II poszerzone – Warszawa: Myśl, 1986.
• Era Gorbaczowa?. Warszawa: cdn, 1989.
• Fiodor Dostojewski: Zbrodnia i kara. Przełożył Czesław Jastrzębiec-Kozłowski. Opracował Józef Smaga [Wstęp, s. III–CXXVI]. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987; wyd. II – 1992, seria: Biblioteka Narodowa. Seria II, nr 220.
• Kultura Rosji przełomu stuleci XIX-XX. Współautor Krzysztof Cieślik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1991.
• Narodziny i upadek imperium. ZSRR 1917–1991. Kraków: Znak, 1992.
• Fiodor Dostojewski: Bracia Karamazow. Powieść w czterech częściach z epilogiem. Przełożył Aleksander Wat. Opracował Józef Smaga [Wstęp, s. III–CXXIII]. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, t. I–II, seria: Biblioteka Narodowa. Seria II, nr 237.
• Kto jest kim w Rosji po 1917 roku. Leksykon. Współautor Grzegorz Przebinda. Kraków: Znak, 2000.
• Rosja w 20 stuleciu. Kraków: Znak, 2001.

Przypisy