Języczek owadów

Aparat gębowy pszczoły miodnej. G: języczek, P: głaszczki wargowe, Ga: żuwka zewnętrzna, St: pieniek szczęki
Spód głowy larwy lesza truskawczaka z rzędu chrząszczy. Języczek (ligula) oznaczony liczbą 5

Języczek[1] (łac. glossa) – element narządów gębowych owadów, wchodzący w skład wargi dolnej, wyrastający z przedbródka.

Języczki w pierwotnym planie budowy aparatu gębowego stanowią parę narządów osadzonych na wierzchołkowej (odsiebnej) krawędzi przedbródka. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk, a języczki są homologami żuwek wewnętrznych. Po bokach od języczków występuje para przyjęzyczków (łac. paraglossae), będących z kolei homologami żuwek zewnętrznych szczęk. Łącznie języczki i przyjęzyczki określa się mianem ligulae[2][3].

Formę parzystych narządów języczki zachowują w prymitywnych aparatach gębowych typu gryzącego. W innych przypadkach przybierać mogą rozmaite kształty, dzielić wtórnie, łączyć częściowo lub całkowicie ze sobą albo także z przyjęzyczkami, mogą być również uwstecznione lub całkowicie zanikłe[3]. Języczki zlane ze sobą określa się jako alaglossa, a języczek podzielony lub rozwidlony jako duplaglossa[4]. U wielu larw owadów o przeobrażeniu zupełnym języczki zrośnięte są z końcem podgębia w jeden złożony płat zawierający ujścia gruczołów wargowych[3]. W aparacie gębowym liżącym rośliniarek i owadziarek języczki zrastają się w nieparzysty język. W aparacie gębowym liżąco-ssącym wielu pszczół język ten ulega dalszym przekształceniom, formując długą i cienką rurkę, na spodzie której znajduje się rowek o gęsto owłosionych brzegach. U części gatunków brzegi rowka łączą się ze sobą, tworząc kanalik języczka. Z kolei wierzchołek języczka rozszerza się w łyżeczkę (łac. flabellum). Języczek pszczół ma jamę ciała wypełnioną hemolimfą i składa się z naprzemiennych pierścieni oskórka o różnej twardości, dzięki czemu zachowuje dużą elastyczność[5].

Umięśnienie języczków jest homologiczne z umięśnieniem żuwek wewnętrznych pierwszej pary szczęk. Zalicza się je do pierwszej grupy mięśni wargi dolnej, obejmującej mięśnie głaszczków wargowych i jej płatów końcowych. Obejmuje zginacze, ale pozbawione jest antagonistycznych par mięśni[3]. Na języczkach zaczepiają się musculus postoccipitoglossalis medialis i musculus postoccipitoglossalis lateralis, wychodzące z fragmy zapotylicznej, oraz musculus praementoglossalis, wychodzący ze środkowej części przedbródka[6].

Szczególnym przypadkiem jest języczek chrząszczy (łac. ligula). Mimo że nosi w polskim piśmiennictwie taką samą nazwę, brak odpowiedniego umięśnienia wskazuje, że nie jest on narządem homologicznym z języczkami innych owadów. Języczek chrząszczy podzielony może być wtórnie na dwa, a nawet więcej płatów. Często też zaopatrzony jest we włoski makroskopowe lub mikroskopowe (zwane odpowiednio makrotrichiami i mikrotrichiami)[1].

Przypisy

  1. a b Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
  2. Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
  3. a b c d V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  4. Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 35, 308 (ang.).
  5. Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.
  6. Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x. 

Media użyte na tej stronie

Nerbria brevicolis larva head-ventral view with legend.png
Nebria brevicolis larva head anatomy (ventral view); 1: antenna, 2: mandible, 3: retinaculum, 4: labium, 5: ligula, 6: labial palp, 7: stipes of maxilla, 8: galea, 9: palpifer, 10: maxillary palp, 11: gular suture, 12: cervical groove.
Apis mellifera mouthparts new.jpg
Autor: Siga, Licencja: CC BY-SA 3.0
Apis mellifera, detail of mouthparts, in picture right maxilla folded down
A: upside B: lateral A partly coulourd: red: labrum green: mandibel yellow: maxilla Ga:galea St Stipes (small maxillar palpus recognizable) blue: labium G:glossa P:labial palps