Język chorwacki

hrvatski jezik
Obszar

Chorwacja, Wojwodina, Bośnia i Hercegowina, Słowenia i inne

Liczba mówiących

5,5 mln

Pismo/alfabet

alfabet chorwacki

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Chorwacja
 Bośnia i Hercegowina[1]

Pozostałe miejsca:

Serbia (jeden z sześciu języków urzędowych Wojwodiny)

Organ regulującyInstytut Języka Chorwackiego i Lingwistyki
Ethnologue1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗hr
Kod ISO 639-2↗hrv
Kod ISO 639-3↗hrv
IETFhr
Glottologcroa1245
Ethnologuehrv
SILhrv
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku chorwackim
Słownik języka chorwackiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Obszar użycia (rok 2006)
Płyta z Baški, 1100.
Modlitewnik (1380–1400)

Język chorwacki (chorw. hrvatski jezik) – język indoeuropejski z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich. Jest używany przez Chorwatów[2], zamieszkujących Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, serbską Wojwodinę i sąsiednie kraje. Jest językiem urzędowym Chorwacji, a także jednym z trzech języków urzędowych Bośni i Hercegowiny. W pobliskich krajach bałkańskich, takich jak Serbia i Czarnogóra, chorwacki występuje jako język mniejszościowy. Łącznie jako mową ojczystą posługuje się nim ok. 5,5 mln osób[3].

Status języka chorwackiego i kwestia jego odrębności od języka serbskiego stanowi przedmiot kontrowersji politycznej[4][5]. Oba języki, na poziomie form literackich, są do siebie zbliżone[6] i zachowują dobrą wzajemną zrozumiałość, przy czym serbski charakteryzuje się przywiązaniem do prawosławia i cyrylicy, a chorwacki jest kojarzony z katolicyzmem i pismem łacińskim[7][8]. Różnice między językami uwidaczniają się na płaszczyźnie słownictwa – serbski i chorwacki wykazują różne preferencje leksykalne[8], co wynika m.in. z wpływów różnych języków i tym samym odrębnych źródeł zapożyczeń[7]. Najbardziej wyraźne podziały językowe istnieją jednak nie w ramach standardów o zasięgu ogólnonarodowym, lecz na poziomie bardziej zróżnicowanych gwar miejscowych[5].

Z punktu widzenia typologii lingwistycznej chorwacki jest językiem fleksyjnym. W zdaniu przeważa szyk SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie), przy czym porządek wyrazów jest stosunkowo swobodny. W języku standardowym istnieje siedem przypadków, do których dołącza się przyimki. Do zapisu języka chorwackiego stosuje się zmodyfikowaną formę alfabetu łacińskiego, a jego zasady ortografii mają przede wszystkim charakter fonologiczny. Charakterystyczną cechą ortografii chorwackiej jest niedostosowywanie postaci graficznej nazw obcych do pisowni chorwackiej[9][10]. W chorwackim powszechnie stosuje się formy bezokolicznika, co odróżnia ten język od serbskiego, unikającego tych form pod wpływem związków z bałkańską ligą językową[11].

Status państwowego język chorwacki (wraz z alfabetem łacińskim) otrzymał na mocy konstytucji Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 r.[5] Od 2013 roku chorwacki jest także jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej[12]. W Chorwacji panują politycznie umotywowane dążności purystyczne[5].

Alfabet

Do zapisu języka chorwackiego używa się dostosowanej formy alfabetu łacińskiego, wzbogaconej o dodatkowe znaki diakrytyczne (zob. alfabet chorwacki). Sposób zapisu został ostatecznie ustalony w XIX w. podczas wielkiej reformy językowej. Alfabet zawiera 30 liter, z czego trzy są dwuznakami. Są to: A, B, C, Č, Ć, D, Dž, Đ, E, F, G, H, I, J, K, L, Lj, M, N, Nj, O, P, R, S, Š, T, U, V, Z, Ž.

Historia

Pierwsze wzmianki o języku chorwackim sięgają IX wieku, kiedy to język staro-cerkiewno-słowiański został przyjęty jako język liturgii. Język był stopniowo przyswajany do nieliturgicznych celów i stał się znany jako chorwacka wersja języka starosłowiańskiego. Obie wersje języka, liturgiczna i nieliturgiczna, były kontynuowane jako część głagolicy od połowy IX wieku.

Aż do końca XI wieku średniowieczne chorwackie teksty były pisane trzema alfabetami: łacińskim, głagolicą oraz chorwacką cyrylicą, a także w trzech językach: chorwackim, łacińskim oraz starosłowiańskim. Ten ostatni rozwinął się w chorwacki wariant języka cerkiewnosłowiańskiego między XII a XVI wiekiem.

Sytuacja socjolingwistyczna

Stanadardowy język chorwacki opiera się na narzeczu sztokawskim, które jest najbardziej rozpowszechnionym dialektem na serbsko-chorwackim obszarze językowym[13]. Na poziomie ustandaryzowanych form literackich chorwacki, serbski, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako odmiany jednego policentrycznego języka standardowego[14], określanego kontrowersyjnym mianem języka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)[15]. Rozróżnienie między tymi etnolektami opiera się w większej mierze na uwarunkowaniach socjopolitycznych aniżeli czynnikach lingwistycznych[16]. Różnice między serbskim a chorwackim bywają uwypuklane i wyolbrzymiane z pobudek politycznych[17]. Kwestia odrębności języka chorwackiego ma być dla Chorwatów szczególnie istotna ze względu na powszechne na gruncie europejskim postrzeganie mowy jako konstytutywnego czynnika tożsamości narodowej[18].

Oprócz sztokawszczyzny na terytorium Chorwacji funkcjonują gwary kajkawskie i czakawskie[5], które nie tworzą podstawy żadnego ze współczesnych języków standardowych. Dialektami tymi posługuje się wyłącznie część Chorwatów i są one znacznie odmienne zarówno od gwar sztokawskich, jak i wywodzących się z nich standardów językowych. Badacz Roman Szul porównał rozmiar odrębności gwarowych na terenie Chorwacji do różnicy między polskim a czeskim[19]. Najbardziej wyraźne podziały językowe na obszarze byłej Jugosławii nie pokrywają się zatem z panującymi podziałami narodowymi[5]. Sam przypadek języka serbskiego i chorwackiego bywa porównywany do relacji między angielszczyzną amerykańską i brytyjską[18].

Mianem języka serbsko-chorwackiego w dalszym ciągu określa się wspólną podstawę, na której oparto oficjalnie uznane języki standardowe, mimo że stosowanie tego terminu budzi kontrowersje wśród ich rodowitych użytkowników[20]. W Chorwacji upowszechniony jest pogląd, że język urzędowy Jugosławii, zwany wtedy oficjalnie „serbsko-chorwackim”, był sztucznym tworem politycznym mającym na celu zunifikowanie dwóch odrębnych narodów[21]. W krajach byłej Jugosławii termin ten współcześnie zastępuje się określeniami takimi jak „język serbski”, „język chorwacki”, „język bośniacki” i „język czarnogórski”.

Różnice

Rozbieżności występujące między standardami dialektu sztokawskiego – serbskim, chorwackim, bośniackim i czarnogórskim – są niewielkie i nie uniemożliwiają porozumienia między użytkownikami języka[22]. Określane są jako mniej poważne niż różnice między standardowymi wariantami angielszczyzny w Wielkiej Brytanii, Irlandii, USA, Kanadzie, Australii[23][24], francuskiego we Francji, Belgii, Kanadzie i Afryce[25], niemieckiego w Niemczech, Austrii, Szwajcarii[26], hiszpańskiego w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej[25], niderlandzkiego w Holandii i Belgii[24], portugalskiego w Portugalii i Brazylii[25], hindustańskiego w Indiach i Pakistanie[25][27].

Standard chorwacki charakteryzuje się wymową i pisownią ijekawską (związaną z odmiennym rozwojem prasłowiańskiej jaci w języku scs.) i wyłącznym użyciem alfabetu łacińskiego. Istnieje także zasadnicza różnica w zakresie składni: w serbskim rzadko używa się bezokolicznika, a zamiast tego funkcjonuje konstrukcja „da + czasownik odmieniony”[28] (tzw. dakavica). Od standardowego chorwackiego odróżnia go również szereg różnic leksykalnych; przykładowe różnice w słownictwie przedstawiono w poniższej tabeli.

PolskiJęzyk chorwackiJęzyk serbski
porównanieusporedbaпоређење (poređenje)
EuropaEuropaЕвропа (Evropa)
HolandiaNizozemskaХоландија (Holandija)
WłosiTalijaniИталијани (Italijani)
wszechświatsvemirвасиона (vasiona)
kręgosłupkralježnicaкичма (kičma)
powietrzezrakваздух (vazduh)
wychowanieodgojваспитање (vaspitanje)
tydzieńtjedanседмица (sedmica)
historiapovijestисторија (istorija)
spodniehlačeпанталоне (pantalone)
brzuchtrbuhстомак (stomak)
naukaznanostнаука (nauka)
osobiścieosobnoлично (lično)
osobaosobaлице (lice)
Narody ZjednoczoneUjedinjeni NarodiУједињене Нације (Ujedinjene Nacije)
chlebkruhхлеб (hleb)
sztucznyumjetanвештачки (veštački)
krzyżkrižкрст (krst)
demokracjademokracijaдемократија (demokratija)
wyspaotokострво (ostrvo)
oficerčasnikофицир (oficir)
ruch ulicznycestovni prometдрумски саобраћај (drumski saobraćaj)
autostradaautocestaаутопут (autoput)
długośćduljinaдужина (dužina)
związekudrugaудружење (udruženje)
fabrykatvornicaфабрика (fabrika)
ogólnieopćeопште (opšte)
ChrystusKristHrist (Христ), Христoс (Hristos)
przepraszamoprostiизвини (izvini)

Chorwacja ma purystyczną politykę językową[5][29][30]. Powstała z ogólnej atmosfery nacjonalizmu, którą ogarnięte były elity intelektualne[31].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Footitt Hilary, Michael Kelly: Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120. ISBN 0-230-36877-8. OCLC 797975722. (ang.).
  2. ↑ E.C. Hawkesworth, Serbian-Croatian-Bosnian Linguistic Complex, [w:] Encyclopedia of Language and Linguistics, wyd. 2, 2006 (ang.).
  3. ↑ Georg Rehm, Hans Uszkoreit, The Croatian Language in the Digital Age, Berlin: Springer Science & Business Media, 2012, s. 50, ISBN 978-3-642-30882-6, OCLC 809070908 (ang.).
  4. ↑ Ralph W. Fasold, Jeffrey Connor-Linton, An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006, s. 389, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880 (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g Krzysztof Krysieniel, Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu języka serbsko-chorwackiego (względnie chorwacko-serbskiego), „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”, 26, 2017, DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321.
  6. ↑ Journal of Croatian Studies, t. 41–43, Croatian Academy of America., 2000, s. 4 (ang.).
  7. ↑ a b Richard Deutsch, Perspectives: Anthropology, St. Paul: CourseWise Pub, 1999, s. 93, ISBN 978-0-395-96597-9, OCLC 40766240 (ang.).
  8. ↑ a b Ronald Wardhaugh, Janet M. Fuller, An Introduction to Sociolinguistics, wyd. 7, Hoboken: John Wiley & Sons, 2014, s. 31, ISBN 978-1-118-73240-3, OCLC 1162749844 [dostęp 2020-02-12] (ang.).
  9. ↑ Georg Rehm, Hans Uszkoreit: The Croatian Language in the Digital Age. Berlin: Springer Science & Business Media, 2012, s. 58–59. ISBN 978-3-642-30882-6. OCLC 809070908. [dostęp 2021-06-18]. (ang.).
  10. ↑ Thomas F. Magner: Introduction to the Croatian and Serbian Language. University Park, Pennsylvania: Penn State Press, 2010, s. 118. ISBN 978-0-271-04077-6. [dostęp 2021-06-18]. (ang.).
  11. ↑ „Lingua e stile”, 36, Società editrice il Mulino, 2001, s. 440 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  12. ↑ Stefania Baroncelli i inni, Teaching and Learning the European Union: Traditional and Innovative Methods, Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2013, s. 135, ISBN 978-94-007-7043-0, OCLC 861080589 (ang.).
  13. ↑ Collegium Antropologicum, School of Biological Anthropology, 1991, s. 311 (ang.).
  14. ↑ Nikola Vučić, Većina lingvista ne želi biti u konfliktu s vladajućom ideologijom, Urban magazin, 15 czerwca 2016, s. 46–49, ISSN 1986-6143 [dostęp 2019-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-22] (chorw.).
  15. ↑ Mate Kapović, Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011 (ang.).
  16. ↑ Jean Jacques Weber, Multilingualism, Education and Change, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009, s. 116, ISBN 978-3-631-57285-6, OCLC 815288990 (ang.).
  17. ↑ Benjamin W. Fortson IV, Indo-European Language and Culture: An Introduction, Hoboken: John Wiley & Sons, 2011, s. 431, ISBN 978-1-4443-5968-8, OCLC 778339290 (ang.).
  18. ↑ a b Dennison I. Rusinow: Yugoslavia: Oblique Insights and Observations. University of Pittsburgh Press, 2008, s. 348. (ang.).
  19. ↑ Roman Szul, Język, naród, państwo: język jako zjawisko polityczne, Wydawn. Naukowe PWN, 2009, s. 2009, ISBN 978-83-01-15793-7.
  20. ↑ Philipp Strazny, Encyclopedia of Linguistics, Routledge, 2013, s. 957, ISBN 978-1-135-45522-4 (ang.).
  21. ↑ David Bruce Macdonald: Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centred Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester University Press, 2013. (ang.).
  22. ↑ Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam, Zagrzeb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 78–90, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W (serb.-chorw.).
  23. ↑ Sean McLennan. Sociolinguistic Analysis of "Serbo-Croatian". „Calgary Working Papers in Linguistics”. 18, s. 107, 1996. ISSN 0823-0579. (ang.). 
  24. ↑ a b Bernhard Gröschel. Postjugoslavische Amtssprachenregelungen – Soziolinguistische Argumente gegen die Einheitlichkeit des Serbokroatischen?. „Srpski jezik”. 8 (1-2), s. 180-181, 2003. ISSN 0354-9259. (niem.). 
  25. ↑ a b c d Thomas Paul-Louis. Le serbo-croate (bosniaque, croate, monténégrin, serbe): de l’étude d’une langue à l’identité des langues. „Revue des études slaves”. 74 (2-3), s. 318, 325, Paryż 2003. ISSN 0080-2557. (fr.). 
  26. ↑ Hans-Dieter Pohl: Serbokroatisch – Rückblick und Ausblick. W: Ingeborg Ohnheiser: Wechselbeziehungen zwischen slawischen Sprachen, Literaturen und Kulturen in Vergangenheit und Gegenwart. Innsbruck: Non Lieu, 1996, s. 219, seria: Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft, Slavica aenipontana ; 4. OCLC 243829127. (niem.).
  27. ↑ Daniel Blum: Sprache und Politik. Würzburg: Ergon, 2002, s. 125–126, seria: Beiträge zur Südasienforschung ; 192. ISBN 3-89913-253-X. OCLC 51961066. (niem.).
  28. ↑ Karol Cyprowski, W jakim języku się mówi w byłej Jugosławii?, Woofla Świat Języków Obcych, 22 sierpnia 2010 [dostęp 2020-02-12].
  29. ↑ Snježana Kordić: Što je (ne)standardno za kroatiste?. W: Alexander Bierich: Varietäten im Slavischen. Frankfurt nad Menem: Peter Lang, 2009, s. 313-330, seria: Heidelberger Publikationen zur Slavistik, Linguistische Reihe ; 17. ISBN 978-3-631-57010-4. OCLC 319695935. (serb.-chorw.).
  30. ↑ Snježana Kordić: Die aktuelle Sprachzensur in Kroatien. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Sprache – Literatur – Politik. Osteuropa im Wandel: Beiträge zu einem Symposium in Münster, 28./29. Juli 2003. Hamburg: Dr. Kovač, 2004, s. 259–272, seria: Studien zur Slavistik ; 10. ISBN 3-8300-1215-2. OCLC 57222231. (niem.).
  31. ↑ Maciej Czerwiński: Język – ideologia – naród: polityka językowa w Chorwacji a język mediów. Kraków: Scriptum, 2005, s. 15. ISBN 83-60163-04-9. OCLC 64586273.

Bibliografia

  • Georg Rehm, Hans Uszkoreit: The Croatian Language in the Digital Age. Berlin: Springer Science & Business Media, 2012. ISBN 978-3-642-30882-6. OCLC 809070908. (ang.).
  • Thomas F. Magner: Introduction to the Croatian and Serbian Language. University Park, Pennsylvania: Penn State Press, 2010. ISBN 978-0-271-04077-6. (ang.).
Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.
Języki Unii Europejskiej

Unia Europejska

Media użyte na tej stronie

Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Vatican Croatian Prayer Book.jpg
Vatican Croatian Prayer Book, 1400.
Croatian dialects in Cro and BiH 2.PNG
Autor: Ceha, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Added areas in BiH which had croatian majority in 1991 to cro dialect map.
Croatian Language.png
Autor: OettingerCroat, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Croatian language
 
States and/or regions in which Croatian is an official language
 
States in which Croatian is a minority language