Język czuh
 | Ten artykuł od 2013-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 30–50 tys. | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||
| Kody języka | |||
| Kod ISO 639-2↗ | nyn | ||
| Kod ISO 639-3↗ | cac | ||
| IETF | cac | ||
| Glottolog | chuj1250 | ||
| Ethnologue | cac | ||
| WALS | chj | ||
| Dialekty | |||
| ISO 639-3: cnm – chuj de San Mateo Ixtatán ISO 639-3: cac – chuj de San Sebastián Coatán | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język czuh[1] (a. chuj, chuje[2]) (hiszp. idioma chuj, IPA: [ʧuːx]) – język majański, używany przez Indian z plemienia Czuh w Gwatemali i Meksyku. Z punktu widzenia typologii jest to język polisyntetyczny.
Istnieją dwa blisko spokrewnione języki noszące tę nazwę (z własnymi kodami ISO 639-3):
- czuh z San Mateo Ixtatán (czuh z Ixatan, hiszp. chuj de San Mateo Ixtatán, Chapai) – szacuje się, iż w Gwatemali posługuje się nim ponad 22 tysiące osób, zaś w Meksyku ponad 9 tysięcy osób.
- czuh z San Sebastián Coatán (czuh południowy, hiszp. chuj de San Sebastián Coatán) – szacuje się, iż w Gwatemali używa go ponad 19 tysięcy osób.
Gramatyka
Fonologia[3]
| przednie | centralne | tylne | |
|---|---|---|---|
| przymknięte | i | u | |
| półprzymknięte | e | o | |
| otwarta | a |
| dwuwargowe | dziąsłowe | podniebienne | tylnojęzykowe | języczkowa | krtaniowa | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| płucna | implozywna | płucna | ejektywna | płucna | ejektywna | płucna | ejektywna | płucna | ||
| zwarte | p | ɓ | t | tʼ | k | kʼ | ʔ | |||
| szczelinowe | v | s | ʃ | χ | ||||||
| zwarto-szczelinowe | t͡s | t͡sʼ | t͡ʃ | t͡ʃʼ | ||||||
| nosowe | m | n | ŋ | |||||||
| aproksymanty | l | j | ||||||||
| drżąca | r | |||||||||
Ortografia[4][5]
| zapis ortograficzny | IPA | przykład | tłumaczenie |
|---|---|---|---|
| a | /a/ | atzʼam | sól |
| bʼ | /ɓ/ | bʼeyi | spacerować |
| ch | /t͡ʃ/ | chich | zając |
| chʼ | /t͡ʃʼ/ | chʼal | nić |
| e | /e/ | ewi | wczoraj |
| i | /i/ | ix | kobieta |
| j | /χ/ | jun | jeden |
| k | /k/ | kukay | robaczek świętojański |
| kʼ | /kʼ/ | kʼatzitz | drewno opałowe |
| l | /l/ | lolonel | słowo |
| m | /m/ | much | ptak |
| n | /n/ | nun | rodzic |
| nh | /ŋ/ | nhabʼ | deszcz |
| o | /o/ | okʼ | stopa |
| p | /p/ | pat | dom |
| r | /r/ | retet | dzięcioł |
| s | /s/ | sak | biały |
| t | /t/ | tut | fasola |
| tʼ | /tʼ/ | tʼoy | miękki |
| tz | /t͡s/ | tzatz | twardy |
| tzʼ | /t͡sʼ/ | tzʼiʼ | pies |
| u | /u/ | unin | dziecko |
| w | /v/ | winak | mężczyzna |
| x | /ʃ/ | xanhap | but |
| y | /j/ | yax | zielony |
| ʼ | /ʔ/ | ʼonh | awokado |
Litera <h> poprzedzająca samogłoskę na początku wyrazu oznacza, że wyraz zaczyna się od samogłoski, a nie od zwarcia krtaniowego.
Przykłady słownictwa (dialekt z San Mateo Ixtatán)
- pat = dom
- ix = kobieta
- winak = mężczyzna
- unin = dziecko
- wa’il = tortilla
- ixim = kukurydza
- tut = fasola
- pajich = pomidor
- k’u = słońce
- nhab’ = deszcz
- ik’ = wiatr/powietrze
- asun = chmura
Liczebniki od 1 do 10
San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán
- Ju’un / Jun[6]
- Cha’ab’ / Cha’ab’/chab’
- Oxe’ / Oxe’
- Chanhe’ / Chanhe’
- Hoye’ / Ho’e’
- Wake’ / Wake’
- Huke’ / Huke’
- Wajxake’ / Wajxke’
- B’alunhe’ / B’alnhe’
- Lajunhe’ / Lajnhe’
Przypisy
- ↑ Katarzyna Wyrwas: W Polsce - Czuhowie, w Gwatemali.... Przystanek nauka, 2015-02-06. [dostęp 2022-09-06]. (pol.).
- ↑ Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 148, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ Cristina Buenrostro, Chuj de San Mateo Ixtatán, Mexico City: El Colegio de México, 2009 (hiszp.).
- ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Hebʼ Chuj, ALMG, 2007, p. 66
- ↑ Nicholas A. Hopkins, A dictionary of the Chuj (Mayan) language., Florida: Jaguar Tours, 2012 (ang.).
- ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb’ Chuj, ALMG, 2007, s. 145.
Bibliografia
- Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).