Język krymskotatarski
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | ~ 500 tys. | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| UNESCO | 4 poważnie zagrożony↗ | ||||||
| Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-2↗ | crh | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | crh | ||||||
| IETF | crh | ||||||
| Glottolog | crim1257 | ||||||
| Ethnologue | crh | ||||||
| GOST 7.75–97 | кры 347 | ||||||
| WALS | cri | ||||||
| SIL | CRH | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język krymskotatarski (krymskotat. Qırımtatar tili, Qırımtatarca, Къырымтатар тили, Къырымтатарджа), język krymski (krymskotat. Qırım tili, Qırımca, Къырым тили, Къырымджа) – język Tatarów Krymskich, tradycyjnie zaliczany w skład podgrupy kipczacko-połowieckiej kipczackiej grupy języków tureckich.
Liczebność i rozkład geograficzny
Językiem krymskotatarskim posługuje się na co dzień około 350 tysięcy osób, w tym około 250 tysięcy na Krymie. W dalszej kolejności mówiący tym językiem zamieszkują Turcję i Azję Środkową, głównie Uzbekistan. Istotna diaspora posługująca się tym językiem zamieszkuje w Rumunii i Bułgarii – łącznie nie więcej niż 30 tysięcy.
Dialekty
Każda z trzech grup etnicznych Tatarów Krymskich posiada własny dialekt. Można wyróżnić następujące dialekty:
- południowy, zbliżony do języków oguzyjskich. Ma różnić się od tureckiego języka literackiego niewiele mniej, niż niektóre dialekty tego języka. Ze względu na zaszłości historyczne osobliwością tego dialektu są liczne zapożyczenia greckie i włoskie.
- stepowy, zbliżony do języka kipczackiego. Posługuje się nim większość Tatarów w Turcji oraz w Rumunii i Bułgarii.
- średni, inaczej górski, najbardziej rozpowszechniony, pośredni między dwoma poprzednimi i z obu czerpiący. Jest podstawą współczesnego literackiego języka krymskotatarskiego[1].
Historia
Trzy dość odległe od siebie dialekty języka krymskotatarskiego ukształtowały się na skutek złożonej historii regionu i samych Tatarów Krymskich.
Współczesny rozdział dziejów języka otwiera działalność İsmaila Gaspıralı, który podjął się trudu dźwignięcia języka krymskotatarskiego z upadku, wywołanego włączeniem Krymu w skład Imperium Rosyjskiego, i który zapoczątkował odrodzenie tego języka i stworzył jego wariant literacki, bazujący, w odróżnieniu od dzisiejszego, na dialekcie południowym.
W 1928 zebrana na Krymie konferencja lingwistyczna uchwaliła powołanie nowego języka literackiego, opartego na dialekcie średnim, który jako wariant niejako kompromisowy dla dwóch pozostałych, jest dla wszystkich równo zrozumiały, a przy tym – najczęściej używany.
Alfabety
Do 1928 roku język krymskotatarski zapisywano alfabetem arabskim, następnie do 1939 roku – łacińskim, a od 1939 roku – cyrylicą. Od lat 90. XX wieku następuje przechodzenie na alfabet łaciński. Nie jest to jednak przywrócenie starego alfabetu, ale zapożyczenie i modyfikacja alfabetu języka tureckiego. Obecnie równolegle używa się zarówno alfabetu łacińskiego, jak i cyrylicy. Cyrylica przeważa w wydawnictwach książkowych, a alfabet łaciński – w Internecie. Alfabet cyrylicki jest również używany urzędowo do zapisu języka krymskotatarskiego na terytorium Ukrainy.
Łaciński alfabet języka krymskotatarskiego:
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
- с – dż
- ç – cz
- ğ – h dźwięczne
- h – ch
- ı – y
- j – ż
- ñ – jak ng angielskie w slowie sing
- ö – składamy wargi jak do głoski o i wymawiamy e (niemieckie ö).
- q – podobne do k
- ş – sz
- ü składamy wargi jak do głoski u i wymawiamy i (niemieckie ü).
- y – j
- â – lâ – la, kâ — kia.
| Międzynarodowy alfabet fonetyczny | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| а | b | c | ç | d | e | f | g | ğ | h | ı | i | j | k | l | m | n | ñ | o | ö | p | q | r | s | ş | t | u | ü | v | y | z |
| [a] | [b] | [ʤ] | [ʧ] | [d] | [e] | [f] | [g] | [ɣ] | [x] | [ɯ] | [i], [ɪ] | [ʒ] | [k] | [l] | [m] | [n] | [ŋ] | [o] | [ø] | [p] | [q] | [r] | [s] | [ʃ] | [t] | [u] | [y] | [v], [w] | [j] | [z] |
Cyrylica języka krymskotatarskiego:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л | М м |
| Н н | Нъ нъ | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Дж дж | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Zobacz też
- Krymskotatarska Wikipedia, wersja angielska oraz rosyjska.
Przypisy
- ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 275, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
Bibliografia
- Henryk Jankowski, Gramatyka języka krymskotatarskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.
- Henryk Jankowski, Język krymskotatarski, Dialog, Warszawa 2010.
Linki zewnętrzne
- Słownik rosyjsko-krymskotatarski i krymskotatarsko-rosyjski. crimean.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-24)].
- Korpus lingwistyczny języka krymskotatarskiego
Media użyte na tej stronie
Autor: Olegzima, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dark blue - territory, where Crimean Tatar language is used chiefly, light blue - other territories where the language is used