Język niemiecki

Deutsch
Obszar

Europa[a]

Liczba mówiących

język ojczysty dla 95 mln osób[1], uczących się 80 milionów osób[2])

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Austria
 Belgia
 Liechtenstein
 Luksemburg
 Niemcy
 Szwajcaria
 Unia Europejska (język oficjalny i roboczy)

Pozostałe miejsca:

Trydent-Górna Adyga, Włochy (język urzędowy regionu autonomicznego, obok włoskiego)
Polska (język urzędowy/pomocniczy w 22 gminach województwa opolskiego)
Alzacja, Mozela, Francja (język regionalny regionu administracyjnego i departamentu regionu Lotaryngia)
Krahule/Blaufuß, Słowacja (język urzędowy gminy, obok słowackiego)
Watykan (oficjalny język Gwardii Szwajcarskiej)

Organ regulującyMiędzypaństwowa Komisja Ortografii Niemieckiej
UNESCO1 bezpieczny
Ethnologue1 narodowy
Kody języka
Kod ISO 639-1de
Kod ISO 639-2deu/ger
Kod ISO 639-3deu
IETFde
Glottologstan1295
Ethnologuedeu
GOST 7.75–97нем 481
WALSger, gbl, gha, gma, gth, gti
SILdeu
Występowanie
Ilustracja
Świat niemieckojęzyczny
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku niemieckim
Słownik języka niemieckiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język niemiecki (niem. deutsche Sprache, Deutsch /dɔʏ̯t͡ʃ/) – język z grupy zachodniej rodziny języków germańskich. W lingwistyce traktuje się go jako grupę kilku języków zachodniogermańskich, które bywają określane jako języki niemieckie; standardowy język niemiecki (Standard Hochdeutsch) oparty jest na Biblii Marcina Lutra, która z kolei opiera się na języku mówionym z Górnej Saksonii i Turyngii.

Języki zachodniogermańskie

W skład języków zachodniogermańskich, które przede wszystkim ze względów politycznych, a nie lingwistycznych są powszechnie uważane za „jeden język niemiecki” wchodzą:

Wpływ na inne języki

Języki niemieckie (często w kontakcie z innymi językami) odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się kilku innych języków. Przykładem jest tu wykształcony w średniowieczu język jidysz. W XIX wieku natomiast z kilku etnolektów niemieckich w Pensylwanii wykształciła się odmiana pensylwańska.

Z języka niemieckiego pochodzą słowa spotykane też w innych językach, takie jak: kindersztuba, weltschmerz, schadenfreude.

Użytkownicy na świecie

Język niemiecki ma swoich użytkowników w wielu krajach, gdzie nie ma statusu oficjalnego. Są to: Stany Zjednoczone, Brazylia, Kanada, Francja, Argentyna, Rosja, Kazachstan, Australia, Holandia, Wielka Brytania, Hiszpania, Chile, Węgry, Południowa Afryka, Meksyk, Izrael, Rumunia i Czechy.

Według raportu „Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2015” w roku 2015 na całym świecie języka niemieckiego jako obcego uczyło się około 15,4 miliona osób[6]. Najwięcej osób uczyło się niemieckiego odpowiednio: w Europie – 9,4 mln, w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw – 3,1 mln, w Afryce – 0,85 mln, Azji – 0,79 mln oraz w USA i Kanadzie – 0,53 mln. Na poziomie studiów wyższych niemieckiego jako języka obcego uczyło się w 2015 roku ok. 1,3 mln studentów[6]. Krajem, w którym największa liczba osób uczyła się w 2015 roku języka niemieckiego była Polska – 2,28 mln osób, drugie miejsce zajmowały Wielka Brytania oraz Rosja – po 1,55 mln, a trzecie Francja – 1 mln uczących się[6]. W Polsce nauka języka niemieckiego oraz francuskiego, jako nośników nowoczesnej zagranicznej kultury i nauki, stawała się popularna od czasów Oświecenia. Dotyczyło to również pozostającego poza władzą państw niemieckojęzycznych Królestwa Kongresowego. W dwudziestoleciu międzywojennym języka niemieckiego w polskich szkołach średnich uczyło się 60% uczniów. W PRL-u rola języka niemieckiego w nauczaniu spadła, pod koniec tego okresu dotycząc 12% uczniów szkół podstawowych i ok. 30% uczniów szkół średnich. Na początku XXI wieku (w roku szkolnym 2011/2012) w polskich szkołach różnego typu język niemiecki był obowiązkowym przedmiotem dla 39% uczniów[7].

Europa niemieckojęzyczna
Dialekty niemieckie

Ortografia

Alfabet niemiecki jest odmianą alfabetu łacińskiego i składa się z 30 liter. Oprócz 26 liter klasycznych zawiera także przegłosy ä, ö i ü (tzw. umlauty) oraz ß (tzw. Es-Zett lub scharfes S). Przy braku odpowiednich czcionek muszą one być zastępowane odpowiednimi dwuznakami (ä = ae, ö = oe, ü = ue, ß = ss).

A Ä B C D E F G H I J K L M N O Ö P Q R S ẞ T U Ü V W X Y Z
a ä b c d e f g h i j k l m n o ö p q r s ß t u ü v w x y z

Cechą charakterystyczną niemieckiej ortografii jest pisownia wszystkich rzeczowników wielką literą (występująca współcześnie ponadto jedynie w ortografii jęz. luksemburskiego; do 1948 r. obowiązywała ona również w języku duńskim).

W 1998 r. wprowadzono reformę (potem kilkakrotnie modyfikowaną) niemieckiej ortografii, która polega m.in. na wariantowym zniemczeniu pisowni niektórych wyrazów obcych, zwiększeniu liczby wyrażeń pisanych rozdzielnie oraz wielką literą, jak również zamienieniu ß występującego po krótkiej samogłosce na ss oraz zwiększeniu częstotliwości używania litery ä zamiast e. Nowa pisownia formalnie obowiązuje już w Niemczech i Austrii, jest jednak ignorowana przez największe wydawnictwa prasowe.

Wygląd szkolnego pisma ręcznego w języku niemieckim był ściśle uregulowany. Do 1925 r. było to pismo zwane Kurrentschrift (kurrenta; inaczej Spitzschrift), a w latach 1935–1941 Sütterlinschrift (inaczej Deutsche Schrift). Do dzisiaj widać te wpływy w piśmie ręcznym starszego pokolenia Niemców.

Dla niemieckiego ze Szwajcarii i Liechtensteinu charakterystyczny jest brak litery ß w pisowni, zastępuje się ją podwójnym „s” (ss).

Akcent wyrazowy

Fonetyka i fonologia a pisownia niemiecka

Uwaga: powyższe zbitki liter mogą czasami oznaczać oddzielne głoski, jeśli użyto ich w zapisie oddzielnych morfemów, np.: beurteilen [bə'ʔuʁtaɪlən], beinhalten [bə'ʔɪnhaltən], entzückend [ɛntt͡sʏkənt], entscheiden [ɛnt'ʃaɪ̯dən], angeblich ['ʔangeːplɪç], ankommen ['ʔankɔmən], Häschen ['heːsçən] itp.

Niemieckie samogłoski opisuje następująca tabela (na podstawie Lagenscheidts Taschenwörterbuch Deutsch

Samogłoski podstawowe
 
 przednie centralne tylne
przymknięte   
prawie przymknięte ɪʏ ʊ 
półprzymknięteøː   
średnie  ə  
półotwarteɛ/ɛːœ   ɔ
prawie otwarte     
otwartea   ɑː
 
Uwaga. Jeśli podano dwa symbole rozdzielone kropką, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną. Samogłoskom długim (z wyjątkiem ɛː) odpowiadają samogłoski półdługie.

Istnieją też dwugłoski: /aɪ̯/, /ɔʏ̯/, /aʊ̯/ (rzadko także: /ʊɪ̯/)

Uwagi:

  • W wymowie scenicznej[h] dyftongi niemieckie realizowane są odpowiednio jako /a/, /o/ i /a/
  • Samogłoska /ɛː/ zastępowana jest zazwyczaj przez /eː/ np. Mädchen ˈmɛːtçən lub ˈmeːtçən
  • W nielicznych wyrazach obcego pochodzenia istnieje też krótka samogłoska /ø/, np. w wyrazie Föderation [ˌfødɛʁat͡sɪ̯oːn]
  • Samogłoski krótkie w wygłosie (z wyjątkiem ə) ulegają często wydłużeniu i wymawiane są jako półdługie, np. [o˙] np. w wyrazie Kino ['kiːno˙].
  • Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazw własnych (np. Goethe, Moers).

Przykładowy tekst

Alle Menschen sind frei und gleich an Würde und Rechten geboren. Sie sind mit Vernunft und Gewissen begabt und sollen einander im Geist der Brüderlichkeit begegnen.

['ʔalə 'mɛnʃən zɪnt fʁaɪ̯ ʔʊnt laɪ̯ç ʔan 'vʏʁdə ʔʊnt 'ʁɛçtən gə'boːʁən # ziː zɪnt mɪt fɐ'nʊnft ʔʊnt ə'vɪsən bə'gaːpt ʔʊnt 'ɔlən aɪ̯'nandɐ ʔɪm gaɪ̯st eːɐ̯ 'bʁyːdɐlɪçkaɪ̯t ə'geːgnən]

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

Gramatyka

Język niemiecki zalicza się zasadniczo do typu języków fleksyjnych, przy czym odmiana rzeczownika jest stosunkowo uboga i do oznaczenia liczby i przypadka używa się przede wszystkim rodzajników.

Język niemiecki ma liczbę pojedynczą z 3 rodzajami – męskim, żeńskim i nijakim, oraz liczbę mnogą bez podziału na rodzaje. Rodzaje męski i nijaki wykazują podobieństwo w odmianie, podobnie rodzaj żeński i liczba mnoga. Są 4 przypadki – mianownik, dopełniacz, celownik i biernik, przy czym najrzadziej używany jest dopełniacz (najczęściej zastępuje się go konstrukcjami z przyimkiem).

Czasowniki mają bogatszą odmianę przez osoby, liczby, czasy i strony. Formy czasowników niemieckich nie rozróżniają natomiast rodzaju gramatycznego. Czasownik zawsze jest drugą częścią zdania, chyba że występuje w zdaniu pytającym szczegółowym. Zawsze znajduje się on obok podmiotu.

Zobacz też

Uwagi

  1. Na podstawie statusu urzędowego.
  2. W odróżnieniu od języka polskiego, gdzie akcentowana jest zwykle przedostatnia sylaba np. tłumaczyć [twuˈmat͡ʃɨt͡ɕ}].
  3. a b c d Występuje tylko w nazwach własnych.
  4. Przekształcenie się półsamogłoski lub samogłoski zredukowanej w samogłoskę.
  5. Grupa występujących po sobie spółgłosek o zbliżonej artykulacji.
  6. a b Występujące wyłącznie w wyrazach obcego pochodzenia.
  7. Samogłoska niemająca pełnej wartości wokalnej, krótsza od samogłoski krótkiej.
  8. Staranna wymowa obowiązująca aktorów na scenie.

Przypisy

  1. SIL Ethnologue (2006). 95 million speakers of Standard German; 98 million including Middle and Upper German dialects; 100 million including Low Saxon and Yiddish.
  2. National Geographic Collegiate Atlas of the World, publikacja R.R Donnelley & Sons Company, 2006, strony 257-270, ISBN 0-7922-3662-9, ISBN 978-0-7922-3662-7.
  3. Carl Waldman, Catherine Mason: Encyclopedia of European Peoples. s. 887. [dostęp 2014-02-23].
  4. Word „flag” in different languages: Language by group. [dostęp 2014-02-23].
  5. Charlotte Gooskens, Sebastian Kürschner, Renée van Bezooijen: Intelligibility of High and Low German to speakers of Dutch. [dostęp 2014-02-23].
  6. a b c Deutsch als Fremdsprache weltweit. Datenerhebung 2015. Auswärtiges Amt. [dostęp 2015-04-21]. (niem.).
  7. Maciej Mackiewicz: Język niemiecki w Polsce. [w:] Interakcje. Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego [on-line]. [dostęp 2016-06-13]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Liechtenstein.svg
Flag of Liechtenstein
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Legal status of German in the world.svg
Autor: 37ophiuchi, Licencja: CC BY-SA 4.0
 
German is (co-)official language (de jure or de facto) and first language of the majority of the population
 
German is co-official language, but not the first language of the majority of the population
 
Squares: German (or a variety of German) is a legally recognized minority language; Solid: Statutory national or cultural language
 
German (or a variety of German) is spoken by a sizable minority (>50,000), but has no legal recognition
Deutsche Dialekte.PNG
German dialects after 1945
Legal status of German in Europe.svg
Autor: 37ophiuchi, Licencja: CC BY-SA 4.0
 
German is the (co-)official language (de jure or de facto) and first language of the majority of the population
 
German is a co-official language, but not the first language of the majority of the population
 
German (or a variety of German) is a legally recognized minority language in the marked country (main distribution areas are colored; marked with square where the geographic distribution is too dispersed or small for map scale)
striped 1
German (or a variety of German) is spoken by a sizable minority, but has no legal recognition