Język ogólnopolski

Język ogólnopolski
Obszar

Polska

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Organ regulującyRada Języka Polskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język ogólnopolski[a]standardowa, kanoniczna odmiana języka polskiego, nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury[3], zwłaszcza w kontaktach publicznych[4]. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego[5]. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej kodyfikacji[7], zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej[8]. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do dialektów terytorialnych, jak i do odmian wyodrębnionych socjalnie[5], ciesząc się większym prestiżem społecznym niż gwary wiejskie[9][10]. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt[11]. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych[11] lub przeciwstawną wobec dialektów[12].

Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom[7]. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są wymowa warszawska oraz wymowa krakowsko-poznańska[3]. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych[7].

Współcześnie język ogólnopolski zdecydowanie dominuje w polskiej praktyce komunikacyjnej, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski[13]. Wśród pokolenia młodego i średniego upowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego, gwary tradycyjne zaś zachowały się w społeczeństwach wiejskich[11] i małomiasteczkowych[13]. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności[14] i powojenne dążności do rugowania różnic dialektalnych, a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji[13]. Ponadto, w związku z przekonaniem o zachodzącej degradacji języka, w Polsce panują zadomowione postawy purystyczne i normatywne, nastawione na homogenizację polszczyzny i przypisywanie większego znaczenia językowi standardowemu[15][16]. Stanisław Dubisz sugeruje, że zachowane różnice regionalne będą ulegały zanikowi, a triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”[10].

Zobacz też

Uwagi

  1. W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „polszczyzna standardowa[1], „polszczyzna ogólna[2], „polszczyzna literacka[2], „dialekt literacki[1], „polszczyzna kulturalna[3], „dialekt kulturalny[4], przy czym termin „język literacki” pokrywa się z „językiem ogólnym” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia[5]. Również termin „język standardowy” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu[6].

Przypisy

  1. a b Bogusław Dunaj, De sermone polono Cracoviae exculto, Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1989, s. 134, ISBN 978-83-01-09410-2.
  2. a b „Roczniki humanistyczne”, t. 44, wyd. 6, 1999, s. 65.
  3. a b c Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2.
  4. a b Eugeniusz Zwierzchowski, Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych, Temida 2, 2006, s. 49, ISBN 978-83-89620-15-6.
  5. a b c Włodzimierz Appel, Literatura i nauka o języku, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 246.
  6. Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5, DOI10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712.
  7. a b c Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Halina Karaś, Podstawy dialektologii, [w:] Dialekty i gwary polskie, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-09-07].
  8. Joanna Ginter, Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2016, s. 17–28, ISBN 978-83-7865-454-4.
  9. „Język polski”, t. 88, Wydawnictwo Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 215.
  10. a b Guus Extra, Durk Gorter, Multilingual Europe: Facts and Policies, Walter de Gruyter, 2008, s. 114–115, ISBN 978-3-11-020835-1 (ang.).
  11. a b c Witold Tulasiewicz, Anthony Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, A&C Black, 2005, s. 166, ISBN 978-0-8264-7027-0 (ang.).
  12. Krystyna Kułak, Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish, Stanley D. Brunn, Roland Kehrein (red.), Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 2291–2309, DOI10.1007/978-3-030-02438-3_120, ISBN 978-3-030-02438-3 [dostęp 2020-05-26] (ang.).
  13. a b c „Przegląd zachodni”, t. 58, wyd. 3–4, Instytut Zachodni., 2002, s. 16.
  14. Oscar E. Swan: A grammar of contemporary Polish. Bloomington, Ind.: Slavica, 2002, s. 5. ISBN 0-89357-296-9. OCLC 50064627. (ang.)
  15. Ernst Håkon Jahr, Sociolinguistics in Norway, Mouton de Gruyter, 1995, s. 141 (ang.).
  16. Miklós Kontra (red.), Special issue book reviews, „Multilingua”, 19 (1–2), Language contact in East-Central Europe, Mouton Publishers, 2000, s. 193, ISSN 1613-3684 (ang.).