Język prakartwelski
| Rekonstrukcja dla | |
|---|---|
| Przodek dla | język prakartozański |
Język prakartwelski (gruz. წინარექართველური ენა, tsinarekartveluri ena) – hipotetyczny prajęzyk języków kartwelskich, używany przez przodków obecnych Kartwelów. Istnienie takiego języka jest powszechnie akceptowane przez językoznawców, którzy zrekonstruowali ogólny zarys języka, porównując istniejące języki kartwelskie[1].
Wpływy
Wzory przegłosów w języku prakartwelskim są bardzo podobne do praindoeuropejskich, dlatego powszechnie uważa się, że oba języki wchodziły ze sobą w interakcje stosunkowo wcześnie. Na poparcie wymienia się dużą liczbę słów zapożyczonych z języków indoeuropejskich, takich jak prakartwelskie *ṃḳerd („pierś”), pochodzące prawdopodobnie od indoeuropejskiego kerd („serce”). Prakartwelskie *tep („gorący”) jest wywodzone od indoeuropejskiego tep (ts.)[1].
Języki potomne
Współczesnymi potomkami języka prakartwelskiego są języki: gruziński, swański, megrelski i lazyjski. Języki: megrelski i lazyjski są często uważane za dialekty jednego języka, zańskiego, mimo że nie są wzajemnie zrozumiałe. Przegłosy prakartwelskie są lepiej zachowane w języku gruzińskim, niż w pozostałych kartwelskich[1].
Zaimki w języku prakartwelskim dysponują rozróżnieniem między inkluzywnością i ekskluzywnością. Właściwość ta przetrwała w języku swańskim, natomiast w innych kartwelskich zanikła. Języka swański zachował jeszcze inne cechy archaiczne z ery prakartwelskiej, co sugeruje, że oddzielił się od prakartwelskiego stosunkowo wcześnie; na późniejszym etapie języka prakartwelskiego (zwanego kartozańskim) podzielił się on na gruziński i zański[1].
Fonologia
Samogłoski
| Przednie | Tylne | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| zaokrąglone | niezaokrąglone | |||||
| krótkie | długie | krótkie | długie | krótkie | długie | |
| Przymknięte | (i [i]) | (u [u]) | ||||
| Średnie | e [ɛ] | ē [ɛː] | o [ɔ] | ō [ɔː] | ||
| Otwarte | a [ɑ] | ā [ɑː] | ||||
Spółgłoski
| Wargowe | Zębowe | Zębowo-dziąsłowe | Przedniojęzykowo-dziąsłowe | Miękkopodniebienne | Języczkowe | Krtaniowe | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| środkowe | boczne[6] | ||||||||
| Nosowe | m [m] | n [n] | |||||||
| Zwarte | dźwięczne | b [b] | d [d] | g [ɡ] | |||||
| bezdźwięczne | p [p] | t [t] | k [k] | q [q] | |||||
| ejektywne | p̣ [pʼ] | ṭ [tʼ] | ḳ [kʼ] | q̣ [qʼ] | |||||
| Zwarto-szczelinowe | dźwięczne | ʒ [d͡z] | ʒ̑ [d͡ʐ] | ǯ [d͡ʒ] | |||||
| bezdźwięczne | c [t͡s] | c̑ [t͡ʂ] | č [t͡ʃ] | ||||||
| ejektywne | c̣ [t͡sʼ] | c̣̑ [t͡ʂʼ] | č̣ [t͡ʃʼ] | ʎ [t͡ɬʼ] | |||||
| Szczelinowe | bezdźwięczne | s [s] | s̑ [ʂ] | š [ʃ] | ʎ̑ [ɬ] | x [x] | h [h] | ||
| dźwięczne | z [z] | z̑ [ʐ] | ž [ʒ] | ǧ [ɣ] | |||||
| Drżące | r [r] | ||||||||
| Aproksymanty | u̯ [w] | l [l] | i̯ [j] | ||||||
Przypisy
- ↑ a b c d Britannica 1986 ↓.
- ↑ Gamkrelidze i Machavariani 1965 ↓.
- ↑ Klimov 1998 ↓, s. X.
- ↑ Gamkrelidze 1966 ↓, s. 70, 73, 80.
- ↑ Gamkrelidze 1966 ↓, s. 70.
- ↑ a b Fähnrich 2002 ↓, s. 5.
Bibliografia
- Encyclopædia Britannica, 15th edition (1986): Macropedia, Languages of the World, rozdział Caucasian languages.
- H. Fähnrich: Kartwelische Wortschatzstudien. Jena: Friedrich-Schiller-Universität, 2002.
- T. Gamkrelidze, A Typology of Common Kartvelian, „Language”, Vol. 42, No. 1 (Jan. – Mar.), 1966, s. 69–83.
- T. Gamkrelidze, G. Machavariani: The system of sonants and ablaut in Kartvelian languages (in Georgian and Russian). Tbilisi: 1965.
- G. Klimov: Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter, 1998.