Jałowiec

Jałowiec
Ilustracja
Pędy i szyszkojagody jałowca pospolitego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

iglaste

Rząd

cyprysowce

Rodzina

cyprysowate

Rodzaj

jałowiec

Nazwa systematyczna
Juniperus L.
Sp. Pl. 1038. 1753
Typ nomenklatoryczny

Juniperus communis L.[3]

Jałowiec (Juniperus L.) – rodzaj roślin iglastych należący do rodziny cyprysowatych. Liczy ok. 50[4]–71 gatunków[5]. Rodzaj należy obok sosen do najbardziej rozpowszechnionych przedstawicieli iglastych na Ziemi. Występują w strefie klimatu umiarkowanego i subpolarnego na wszystkich kontynentach półkuli północnej, a także w górach w strefie międzyzwrotnikowej[6] najdalej na południe sięgając do środkowej Afryki[7]. W Polsce w warunkach naturalnych występują dwa gatunki[6].

Wiele gatunków i ich odmian uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6], przy czym szczególnie cenione są odmiany płożące i karłowe. Szyszkojagody jałowca pospolitego wykorzystywane są jako przyprawa. Jadalne są także szyszkojagody jałowca pestkowatego osiągające 2,5 cm średnicy[7]. Cenione jest także drewno wielu gatunków[7].

Juniperus drupacea
Juniperus osteosperma
Jałowiec sabiński

Morfologia

Pokrój
Bardzo zróżnicowany – drzewa osiągające do 40 m wysokości (J. procera) i krzewy, w tym także rozesłane na podłożu (J. horizontalis). Kora cienka i łuszcząca się wąskimi pasmami[6].
Liście
Iglaste i łuskowate ułożone parami nakrzyżlegle lub po 3 w okółkach. Igły są sztywne i kłujące, u przedstawicieli sekcji Juniperus i Caryocedrus występują wyłącznie na pędach. Drobne łuski obecne są w sekcji Sabina, w której igły pojawiają się tylko u osobników młodocianych[6].
Organy generatywne
Kwiaty są rozdzielnopłciowe, podczas gdy rośliny bywają dwupienne i jednopienne. Charakterystyczne dla rodzaju są szyszkojagody – twory powstające w wyniku wtórnego zrośnięcia makrosporofili[6], których jest od 3 do 8[7]. Po dojrzeniu szyszkojagody są kulistawe, zwykle o średnicy do 1 cm (czasem jednak większe), od fioletowych do czarnych. na każdej łusce nasiennej powstaje od jednego do trzech nasion[7].

Systematyka

Rodzaj z rodziny cyprysowatych blisko spokrewniony z takimi rodzajami jak cyprys (Cupressus), biota (Platycladus) i mikrobiota (Microbiota). Od pierwszych lat XXI wieku rodzaj poddawany jest wielu rewizjom taksonomicznym w związku z intensywnymi badaniami z użyciem metod molekularnych[4]. Istotne wyniki dla systematyki tego rodzaju zawarte są w publikacji Mao i in. z 2010[8]. Wynika z nich, że w obrębie rodzaju wyróżnić można 6 głównych kladów. Bazalną jest grupa, której najstarszy przedstawiciel – jałowiec pestkowaty (J. drupacea) wyodrębnił się ok. 20 milionów lat temu. Specjacja w obrębie pozostałej grupy, obejmującej m.in. jałowiec pospolity (J. communis) nastąpiła ok. 10 milionów lat temu. Wszystkie pozostałe 5 kladów odpowiada wyróżnianej tradycyjnie sekcji Sabina Spach 1841 (czasem podnoszonej do rangi odrębnego rodzaju – Sabina Miller 1754)[8][4].

Gatunki dziko rosnące w Polsce[9]
Pozostałe gatunki[5][6]
  • Juniperus × ambigens (Fassett) R.P.Adams
  • Juniperus angosturana R.P.Adams
  • Juniperus arizonica (R.P.Adams) R.P.Adams
  • Juniperus ashei J.Buchholz
  • Juniperus barbadensis L.
  • Juniperus bermudiana L. – jałowiec bermudzki(ang.)
  • Juniperus blancoi Martínez
  • Juniperus brevifolia (Seub.) Antoine
  • Juniperus californica Carrière
  • Juniperus cedrus Webb & Berthel.
  • Juniperus chinensis L. – jałowiec chiński
  • Juniperus coahuilensis (Martínez) Gaussen ex R.P.Adams
  • Juniperus comitana Martínez
  • Juniperus compacta (Martínez) R.P.Adams
  • Juniperus convallium Rehder & E.H.Wilson
  • Juniperus coxii A.B.Jacks.
  • Juniperus deltoides R.P.Adams
  • Juniperus deppeana Steud. (syn. J. pachyphlaea Torr.) – jałowiec grubokory
  • Juniperus drupacea Labill. – jałowiec pestkowaty
  • Juniperus durangensis Martínez
  • Juniperus erectopatens (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
  • Juniperus excelsa M.Bieb. – jałowiec grecki, j. wyniosły
  • Juniperus × fassettii B.Boivin
  • Juniperus flaccida Schltdl.
  • Juniperus foetidissima Willd.
  • Juniperus formosana Hayata
  • Juniperus gracilior Pilg.
  • Juniperus grandis R.P.Adams
  • Juniperus horizontalis Moench – jałowiec płożący
  • Juniperus indica Bertol.
  • Juniperus jaliscana Martínez
  • Juniperus jarkendensis Kom.
  • Juniperus komarovii Florin
  • Juniperus macrocarpa Sm.
  • Juniperus maritima R.P.Adams
  • Juniperus martinezii Pérez de la Rosa
  • Juniperus × media Dmitr. – jałowiec pośredni
  • Juniperus microsperma (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
  • Juniperus monosperma (Engelm.) Sarg.
  • Juniperus monticola Martínez
  • Juniperus morrisonicola Hayata
  • Juniperus mucronata R.P.Adams
  • Juniperus navicularis Gand.
  • Juniperus occidentalis Hook. – jałowiec zachodni
  • Juniperus osteosperma (Torr.) Little
  • Juniperus oxycedrus L. – jałowiec kolczasty
  • Juniperus × palanciana J.M.Aparicio & Uribe-Ech.
  • Juniperus phoenicea L. – jałowiec fenicki
  • Juniperus pinchotii Sudw.
  • Juniperus pingii W.C.Cheng ex Ferré – jałowiec Pinga
  • Juniperus poblana (Martínez) R.P.Adams
  • Juniperus polycarpos K.Koch
  • Juniperus procera Hochst. ex Endl.
  • Juniperus procumbens (Siebold ex Endl.) Miq. – jałowiec rozesłany
  • Juniperus przewalskii Kom.
  • Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A.Mey.
  • Juniperus recurva Buch.-Ham. ex D.Don
  • Juniperus rigida Siebold & Zucc. (syn. J. conferta Parl.) – jałowiec sztywny, j. nadbrzeżny
  • Juniperus saltillensis M.T.Hall
  • Juniperus saltuaria Rehder & E.H.Wilson
  • Juniperus saxicola Britton & P.Wilson
  • Juniperus scopulorum Sarg. – jałowiec skalny
  • Juniperus semiglobosa Regel
  • Juniperus squamata Buch.-Ham. ex D.Don – jałowiec łuskowaty
  • Juniperus standleyi Steyerm.
  • Juniperus taxifolia Hook. & Arn.
  • Juniperus thurifera L.
  • Juniperus tibetica Kom.
  • Juniperus virginiana L. – jałowiec wirginijski

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ a b c Juniperus (ang.). W: The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-28].
  5. ↑ a b Juniperus (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-11-28].
  6. ↑ a b c d e f g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 202-206. ISBN 83-01-05225-2.
  7. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 29. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ a b Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210 (ang.). 
  9. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

Media użyte na tej stronie

Juniperus communis Parco nazionale del Gran Sasso.jpg
Autor: Peter Forster from Centobuchi, Italy, Licencja: CC BY-SA 2.0
Juniperus communis, Parco nazionale del Gran Sasso e Monti della Laga, Teramo, Abruzzi, Italy
Tree Canyonlands National Park.jpg
Autor: Flicka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Utah Juniper tree (Juniperus osteosperma) in Canyonlands National Park in Utah, USA
Juniperus drupacea 1.JPG
Autor: Gideon Pisanty (Gidip) גדעון פיזנטי, Licencja: CC BY 3.0
Juniperus drupacea Labill., Mount Hermon, Israel/Syria, March 30, 2006.