Jaan Anvelt

Jaan Anvelt
Ilustracja
Data urodzenia

18 kwietnia 1884

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1937
Moskwa

Zawód, zajęcie

działacz komunistyczny

Jaan Anvelt (ur. 18 kwietnia 1884 w Orgu, zm. 11 grudnia 1937 w Moskwie[1]) – estoński działacz komunistyczny.

Życiorys

Wczesna działalność

Urodzony w guberni inflanckiej,[2] w estońskiej rodzinie chłopskiej[3]. Ukończył seminarium nauczycielskie w Dorpacie, pracował w latach 1905-1907 jako nauczyciel. Następnie w 1912 r. jako eksternista ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Petersburskiego[3].

W 1907 r. wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, związał się z frakcją bolszewicką. Działał w Petersburgu oraz na ziemiach estońskich, w latach 1912-1914 redagując w Narwie bolszewicką gazetę "Kiir" (Promień)[3]. Posługiwał się pseudonimami Eesaare Aadu, Jaan Hulmu, Kaarel Maatamees, Jaan Holm, Onkel Kaak, N. Al't[4]. Oprócz artykułów publicystycznych pisał także opowiadania[5].

Rewolucja rosyjska. Próby przejęcia przez komunistów władzy w Estonii

Podczas rewolucji lutowej został przewodniczącym tymczasowego komitetu rewolucyjnego Narwy, a następnie narewskiej rady delegatów robotniczych i żołnierskich, w 1917 r. wrócił również do redagowania pisma "Kiir". Należał do estońskiego komitetu partii bolszewickiej oraz do jej komitetu w Rewlu[3]. Po wyborach do dum miejskich z sierpnia 1917 został przewodniczącym dumy miejskiej Rewla[6]. Stał na czele Komitetu Wykonawczego Rad Delegatów Estonii[7][8] (1917-1918). Pod jego kierownictwem bolszewicy przejęli władzę w Rewlu 23-24 października (5-6 listopada), a więc jeszcze przed tym, gdy dokonali przewrotu w Piotrogrodzie[4].

Kiedy wkroczenie wojsk niemieckich zmusiło bolszewików do wycofania się z Rewla, Anvelt przedostał się do Piotrogrodu, gdzie powierzono mu obowiązki komisarza regionu północno-zachodniego, a następnie komisarza ds. narodowości w regionie północnym[4]. Gdy w końcu listopada 1918 r. czerwona 7 Armia wkroczyła do Pskowa i Narwy, w drugim z wymienionych miast Anvelt ponownie pokierował próbą utworzenia bolszewickiego rządu Estonii - Estońskiej Komuny Ludu Pracującego[9]. Został przewodniczącym jej Rady Komisarzy Ludowych[10], pełnił także obowiązki komisarza spraw wojskowych[3].

Wojska proklamowanej w lutym 1918 r. niepodległej Estonii pod dowództwem gen. Johana Laidonera z pomocą brytyjskiego korpusu interwencyjnego i z taktycznym wsparciem sił białych operujących w regionie pskowskim zmusiły jednak siły czerwonych do wycofania się z Estonii. Estońska Komuna Ludu Pracującego opuściła Narwę 19 stycznia 1919 r. i w tym samym miesiącu została formalnie rozwiązana[9].

Anvelt pozostał członkiem Biura Zagranicznego przy KC Komunistycznej Partii Estonii[4], od października 1919 r. będąc również komisarzem politycznym w Armii Czerwonej. Od lutego 1920 do lutego 1921 r. dowodził Piotrogrodzkim Rejonem Umocnionym[3].

Działalność w Estonii w latach 1921-1925

W 1921 r. udał się do Estonii, będąc jednym z przywódców nielegalnej, działającej w podziemiu Komunistycznej Partii Estonii[3], liczącej rok później 1320 członków, zaś w 1924 - 2 tys. członków i 120 lokalnych komórek, a nadto dominującej nad związkami zawodowymi. Popularności idei socjalistycznych i komunistycznych sprzyjała trudna sytuacja ekonomiczna Estonii w pierwszych latach jej niepodległości[11]. W listopadzie 1924 r. na polecenie Moskwy[11] estońscy komuniści podjęli próbę przejęcia władzy drogą zbrojnego powstania. Anvelt kierował przygotowaniami do niego[12], lecz wyznaczony na 1 grudnia 1924 r. przewrót w Tallinnie nie zyskał szerokiego poparcia i został szybko stłumiony. Anvelt ocalił życie, ukrywając się w ambasadzie radzieckiej[4].

W ZSRR

W 1925 udał się do ZSRR. W latach 1926-1929 pełnił obowiązki komisarza Akademii Sił Powietrznych im. Żukowskiego[3]. Następnie do 1935 r. pracował na stanowiskach urzędniczych w lotnictwie cywilnym. Regularnie reprezentował również Estonię (gdzie partia komunistyczna została całkowicie rozbita aresztowaniami[11]) na kongresach Międzynarodówki Komunistycznej[4]. W 1935 r. mianowano go przewodniczącym Międzynarodowej Komisji Kontroli Kominternu[4].

Aresztowanie i śmierć

Padł ofiarą stalinowskich czystek[13][14]. Według części źródeł został rozstrzelany, według innych - zmarł wskutek tortur, jakim został poddany w śledztwie przez funkcjonariusza NKWD Aleksandra Langfanga[5][4]. W 1957 r. został całkowicie zrehabilitowany[4].

Rodzina

Zdemontowane pomniki estońskich działaczy komunistycznych - Hansa Pöögelmanna, gen. Lembita Pärna i Jaana Anvelta w Muzeum Okupacji w Tallinnie

W latach 1909-1910 jego żoną była Alma Ostra, również działaczka partii socjaldemokratycznej. Małżeństwo to miało fikcyjny charakter i miało umożliwić kobiecie zmianę nazwiska[15]. W 1912 r. zawarł drugie małżeństwo z J. Wasiljewą. Po raz trzeci ożenił się z estońską malarką i działaczką rewolucyjną Alisą Marią Leevald[5]. Z tego związku urodziła się córka Kimu i syn Jaan[5]. Wnuk Jaana Anvelta Andres jest oficerem policji, działaczem Socjaldemokratycznej Partii Estonii, w latach 2016-2018 r. był ministrem spraw wewnętrznych Estonii[5][16].

Upamiętnienie

W Estońskiej SRR imię Jaana Anvelta nosiła ulica w Narwie (przemianowana po 1991 r. na ul. Paula Keresa), w Tallinnie (podzielona na dwie - Reimana i Kivisilla) oraz ulica w Põltsamaa (przemianowana na Jaama). Ponadto w Tallinnie, Toila i Jõhvi znajdowały się pomniki przywódcy Estońskiej Komuny Ludu Pracującego, był on także patronem narewskiej filii Uniwersytetu Pedagogicznego w Tallinnie[5].

Przypisy

  1. ↑ Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 168. ISBN 83-04-04528-1.
  2. ↑ L. Bazylow, J. Sobczak, Encyklopedia rewolucji październikowej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977, s. 21
  3. ↑ a b c d e f g h Анвельт Ян Янович, hrono.ru [dostęp 2018-03-14].
  4. ↑ a b c d e f g h i J.D. Smele, Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926. Rowman & Littlefield, 2015, s. 127-128.
  5. ↑ a b c d e f Аллан Хантсом, ГЛАВНЫЙ ЭСТЛЯНДСКИЙ КОММУНАР [dostęp 2018-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-14] (ros.).
  6. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 58. ISBN 83-88542-04-4.
  7. ↑ Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 169. ISBN 83-04-04528-1.
  8. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 60. ISBN 83-88542-04-4.
  9. ↑ a b J. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2016, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 93.
  10. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 71. ISBN 83-88542-04-4.
  11. ↑ a b c Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 192-193. ISBN 83-04-04528-1.
  12. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 98. ISBN 83-88542-04-4.
  13. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 280. ISBN 83-88542-04-4.
  14. ↑ J. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2016, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 298.
  15. ↑ "Alma Ostra-Oinas", National Library of Estonia. [dostęp 25 lutego 2019]
  16. ↑ Katri Raik appointed new interior minister (ang.). err.ee, 26 listopada 2018. [dostęp 2018-11-26].

Media użyte na tej stronie

Jaan Anvelt 1925.jpg
Jaan Anvelt, 1925
Several busts of soviet liders and politicians at the Occupations Museum of Tallinn, Estonia.jpg
Autor: Ferran Cornellà, Licencja: CC BY-SA 3.0 ee
From left to right: Busts of Hans Pöögelmann (with the nr. 6), Lembit Pärn (nr. 5) and Jaan Anvelt (nr. 4) at the Occupations Museum of Tallinn (Toompea 8), Estonia. The Museum of Occupation and of Fight for Freedom (Toompea 8, Tallinn) was opened in summer 2003 and is the first of Estonia dedicated to the 1939-1991 time period, during which Estonia was occupied briefly by the Germans, and for a longer time by the Soviet Union.
Hans Pöögelmann (1875-1938) was a high-ranking official among the communists of Estonia. He worked in the USSR and was executed there. In 1961, his statue was placed in a green between Imanta (A.Lauteri) and Lembitu streets. Lembit Pärn (1903-1974) was a general in the Red Army. He commanded the Estonian Rifle Corps during WWII. Erected in 1985, his monument was located in Tallinn on Gonsior St. nr. 38 (known as Lomonossov st. at the time), situated in front of the Kandriorg German High School. Jaan Anvelt (1884-1937) was one of the top figures in the ranks of the Estonian communists. He worked in the USSR and was put to death there. His statue was located in a Tallin square where Gonsior street and V.Reiman street intersect (which were previously known as M.Lomonossov street and J.Anvelt street).