Jadwiga Śląska

Jadwiga z Andechs

z Bożej łaski księżna Śląska
Na miniaturze z kodeksu z 1353 r.
Księżna śląska
Okres	od 1201 do 1238
Jako żona	Henryka I Brodatego
Poprzedniczka	Krystyna
Następczyni	Anna Przemyślidka
Księżna krakowska
Okres	od 1231 do 1238
Jako żona	Henryka I Brodatego
Poprzedniczka	Łucja
Następczyni	Anna Przemyślidka
Dane biograficzne
Dynastia	Andechsowie
Data i miejsce urodzenia	1178 Andechs
Data i miejsce śmierci	14/15 października 1243 Trzebnica
Miejsce spoczynku	Bazylika św. Jadwigi w Trzebnicy
Ojciec	Bertold von Andechs-Meran
Matka	Agnieszka von Rochlitz
Mąż	Henryk I Brodaty
Dzieci	Bolesław Konrad Kędzierzawy Henryk II Pobożny Agnieszka Zofia Gertruda NN (syn)

Święta
Jadwiga Śląska

wdowa, zakonnica
(c) Abraham OFM, CC BY-SA 3.0 Św. Jadwiga, Bruno Tschötschel
Czczona przez	Kościół katolicki
Kanonizacja	26 marca 1267 Viterbo przez Klemensa IV
Wspomnienie	16 października[a][1]
Atrybuty	but w ręce, krzyż, księga, figurka Matki Bożej, makieta kościoła w dłoniach, różaniec
Patronka	Polski, Piastów śląskich, Śląska, archidiecezji wrocławskiej, Andechs, Berlina, Trzebnicy, Wrocławia, Dębicy, Nowogrodźcca, Wlenia, Krosna Odrzańskiego, uchodźców oraz pojednania i pokoju
Szczególne miejsca kultu	Sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy, Katedra św. Jadwigi w Berlinie, Klasztor Andechs

Jadwiga Śląska^[b], niem. Hedwig von Andechs, Hedwig von Schlesien (ur. między 1178 a 1180^[c][2][3] w Andechsie, zm. 14/15 października^[2][4] 1243 w Trzebnicy) – święta Kościoła katolickiego, żona Henryka I Brodatego, księcia wrocławskiego, matka Henryka II Pobożnego, córka hrabiego Bertolda VI von Andechs, księcia Meranii, fundatorka kościołów i klasztorów.

Ślub Henryka I Brodatego z Jadwigą z Andechs, obraz z XIV wieku

Życiorys

Urodziła się i wychowała w zamku Andechs w Bawarii, jako córka Bertolda VI von Andechs i Agnieszki von Rochlitz z rodu Wettynów. Miała czterech braci, w tym Eckberta, biskupa Bambergu^[5][6] oraz trzy siostry, w tym Agnieszkę (żonę Filipa II Augusta) i Gertrudę (żonę króla węgierskiego Andrzeja II i matkę św. Elżbiety Węgierskiej)^[7]. Trzecia z jej sióstr była przełożoną klasztoru benedyktynek w Kitzingen koło Würzburga, dokąd Jadwiga została wysłana w młodym wieku, gdzie zdobyła wykształcenie^[8][9].

W wieku 12 lat została wydana za mąż za śląskiego księcia Henryka I Brodatego. Uroczystość ślubna odbyła się najprawdopodobniej w rodzinnym zamku Andechs^[d][3]. W 1202 roku Henryk został księciem całego Śląska, a w 1233 został księciem Wielkopolski. W 1229 roku Henryk w wyniku wojny z Mazowszem o ziemię krakowską dostał się do niewoli. Z pomocą przybyła mu Jadwiga. W wyniku rozmów z Konradem Mazowieckim Henrykowi zwrócono wolność w zamian za zrzeczenie się roszczeń do Małopolski^[2]. Jadwiga urodziła siedmioro dzieci: Bolesława, Konrada, Henryka, Agnieszkę, Zofię, Gertrudę i Władysława.

Oboje z Henrykiem I byli ludźmi bardzo religijnymi, w 1209 roku złożyli śluby czystości, dbali o rozwój Kościoła i byli fundatorami wielu kościołów, w tym klasztoru sióstr cysterek w Trzebnicy. Jadwiga chodziła w habicie mniszki, z premedytacją spała na twardym łożu, podczas mrozów chodziła boso, a każdy dzień wypełniała wielogodzinnymi modlitwami. Gdy zwrócono jej uwagę, aby przynajmniej zimą nosiła buty, posłuchała i od tego czasu związane buty nosiła przewieszone przez ramię. Nie miała też umiaru w uczestniczeniu we mszach. W związku z tym powstało nawet łacińskie powiedzenie dotyczące jej pobożności -"una missa non est contenta ducissa" (jedna msza nie zadowoli księżnej)^[10]. Z powodu silnej wiary planowała przeznaczyć trzy swoje wnuczki na zakonnice i dwóch wnuków na księży, ostatecznie tylko jedna wnuczka i dwóch wnuków (Władysław wrocławski, Konrad I głogowski) spełniło jej oczekiwania^[11].

Prowadziła też działalność dobroczynną, starała się o pomoc chorym i ubogim – zorganizowała działalność wędrownego szpitala dla ubogich, otworzyła szpital dla trędowatych w Środzie Śląskiej, kolejną placówkę leczniczą założyła w Trzebnicy.

Po śmierci męża w 1238 zamieszkała w trzebnickim klasztorze, prowadzonym przez jej córkę Gertrudę. Wkrótce zaangażowała się w ożywienie życia religijnego Śląska, sprowadzając do tamtejszych kościołów duchownych z Niemiec. Wspierała też sprowadzanie niemieckich osadników na słabo wówczas zaludnione rejony zachodniej części Śląska, wspierając tym samym rozwój rolnictwa.

W czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. Jadwiga Śląska schroniła się na zamku w Krośnie Odrzańskim, dokąd najeźdźcy już nie dotarli. Od wielu lat w tym właśnie mieście w województwie lubuskim, organizowany jest turniej rycerski „O Pierścień Księżnej Jadwigi” (zwykle we wrześniu), a także wydarzenie muzyczne pod nazwą Festiwal Jadwigensis (zwykle w październiku).

Jadwiga zmarła 14 lub 15 października 1243 roku w Trzebnicy w opinii świętości i została pochowana w kościele w Trzebnicy.

W marcu 2020, w czasie renowacji 340-letniego sarkofagu świętej, w jego wnętrzu odkryto mały relikwiarz z jej szczątkami^[12].

Najstarsza część kościoła w Trzebnicy z przybudowaną kaplicą dla pomieszczenia grobu św. Jadwigi

Święta Jadwiga

Kult Jadwigi rozpoczął się zaraz po jej śmierci. Po odwiedzinach klasztoru w Trzebnicy w 1260 roku legata papieskiego Anzelma rozpoczął się proces kanonizacyjny, popierany przez papieża Urbana IV, który poznał Jadwigę jeszcze jako legat w Polsce^[3]. 26 marca 1267 roku papież Klemens IV w kościele dominikanów w Viterbo dokonał kanonizacji Jadwigi, którą zaczęto czcić jako patronkę Polski i całego Śląska.

Kult świętej propagował przez cały okres panowania książę Ludwik I, za którego panowania wykonano tzw. „Kodeks lubiński” z ilustrowaną legendą o św. Jadwidze Śląskiej.

Grób świętej Jadwigi odwiedzali monarchowie i ich żony: Władysław Łokietek, król węgierski Maciej Korwin (1469), żona późniejszego króla Stanisława Leszczyńskiego Katarzyna Opalińska (1703)^[13].

Propagatorem kultu świętej na Górnym Śląsku był dominikanin Peregryn z Opola, który jest autorem zbioru kazań jej poświęconych. W 1680, na prośbę Jana III Sobieskiego i jego żony papież Innocenty XI rozszerzył kult Jadwigi Śląskiej na cały Kościół katolicki. Po tym wydarzeniu zaczęto czcić świętą na innych ziemiach polskich^[14].

W roku 1746 król Prus Fryderyk II Wielki ufundował katedrę berlińską św. Jadwigi. Z okazji jej poświęcenia w 1773 roku kapituła kolegiaty Św. Krzyża we Wrocławiu jako dar przekazała XVI-wieczny relikwiarz św. Jadwigi, przechowywany do dziś w katedralnym skarbcu^[15]. W 1929 roku arcybiskup wrocławski kard. Adolf Bertram podarował klasztorowi w Andechs jako relikwię drzazgę z głowy świętej Jadwigi^[16]. Poza Polską i Niemcami, kult świętej istnieje również w Austrii, Czechach oraz na Węgrzech.

Patronat

Św. Jadwiga uznawana jest za patronkę Polski i całego historycznego Śląska, a także małżeństw i chrześcijańskich rodzin. W XX wieku czczona jako patronka pojednania polsko-niemieckiego. Województwo dolnośląskie ogłosiło ją swoją patronką, a jej wspomnienie liturgiczne (16 października) od 2010 roku jest obchodzone jako Święto Województwa Dolnośląskiego. W Polsce patronuje min. Krosnu Odrzańskiemu, Trzebnicy i Dębicy.

Legenda

Według podań Jadwiga była osobą posiadającą cechę wielkiej skromności, a jednocześnie bardzo zaangażowaną w swoje działanie. Cechy te ilustruje legenda, według której Jadwiga, aby nie odróżniać się od reszty swego ludu oraz w imię pokory i skromności, chodziła boso. Irytowało to bardzo jej męża, wymógł więc na spowiedniku, aby ten nakazał jej noszenie butów. Duchowny podarował swej penitentce parę butów i poprosił, aby zawsze je nosiła. Księżna, będąc posłuszną swojemu spowiednikowi, podarowane buty nosiła ze sobą, ale przywieszone na sznurku.

Atrybuty

Święta Jadwiga przedstawiana jest boso w habicie cysterskim lub płaszczu książęcym, z mitrą książęcą na głowie. W ręku trzyma buty, makietę kościoła lub klasztoru^[3].

Fundacje świętej

Tradycja przypisuje księżnej Jadwidze 20 fundacji kościelnych. Ich budową zajmowali się sprowadzeni z Nadrenii budowniczowie i rzeźbiarze^[8]. Źródła wymieniają m.in^[9]:

• klasztor cysterek w Trzebnicy (1209),
• szpital św. Ducha we Wrocławiu (1214),
• klasztor Augustianów w Nowogrodzie Bobrzańskim (1217),
• szpital dla trędowatych w Środzie Śląskiej (1230),
• kilkanaście kościołów parafialnych.

Genealogia

Jadwiga urodziła siedmioro dzieci: Bolesława, Konrada, Henryka, Agnieszkę, Zofię, Gertrudę i nieznanego z imienia syna (według niektórych źródeł Władysława)^[3].

Upamiętnienie

W 2017 Sejmik Województwa Dolnośląskiego nadał jej tytuł Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario^[17].

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za pośrednictwem świętego
• polscy święci i błogosławieni
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Małgorzata Kaganiec: Święta Jadwiga – władczyni Śląska. Katowice: Muzeum Śląskie, 1994.
• Johann Peter Kirsch: „St. Hedwig”. The Catholic Encyclopedia. T. 7: Volume 7 Gregory – Infallibility. Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910. [dostęp 2015-06-29]. (ang.).
• Andrzej Złoty: Moja ziemia... Katowice. Katowice: Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, 2004, s. 33. ISBN 83-913619-8-5.
• Jadwiga, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-06-29] .
• Święta Jadwiga Śląska. [w:] Czytelnia [on-line]. brewiarz.pl, 2013-09-30. [dostęp 2015-06-29]. (pol.).
• Berthold VI. [w:] Familie der Grafen von Andechs und Diessen [on-line]. manfred-hiebl.de/genealogie-mittelalter/. [dostęp 2015-06-29]. (niem.).
• Reliquien. andechs.de. [dostęp 2015-06-29]. (niem.).
• St. Hedwig. catholic.org. [dostęp 2015-06-29]. (ang.).
• Christine Goetz: Reliquiar der Hl. Hedwig. hedwigs-kathedrale.de. [dostęp 2015-06-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (niem.).
• Joachim Januschek: Ökumenischer Namenkalender. glaubenszeugen.de. [dostęp 2015-06-29]. (niem.).
• Zygmunt Boras: Książęta piastowscy Śląska. Katowice: Wydawnictwo "Ślask", 1974.

Linki zewnętrzne

• Hedwig von Andechs niem. [data dostępu: 2015-06-29]
• ŻYWOT ŚWIĘTEJ JADWIGI KSIĘŻNEJ ŚLĄSKIEJ I POLSKIEJ zebrany z rękopisu z XIV-go stulecia, który się dostał z biblioteki klasztoru trzebnickiego do księgozbioru katedry wrocławskiej, a w r. 1839 przez STENCLA został wydany. na portalu ultramontes.pl
• Mistrz Tryptyku z Wielowsi, "Legenda św. Jadwigi" na portalu culture.pl