Jan Biały

Jan Biały

Kadłub, Pokrywka

Jan Biały (zdjęcie ze zbiorów NAC)
pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia	16 czerwca 1897 Kraków
Data i miejsce śmierci	2 października 1984 Bytom
Przebieg służby
Lata służby	1916–1945
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Błękitna Armia Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Armia Krajowa
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego Armée de l’air RAF
Jednostki	57 pułk piechoty Austro-Węgier 4 pułk Strzelców Polskich 6 pułk Strzelców Polskich 48 pułk Strzelców Kresowych 11 Dywizja Piechoty 11 pułk lotniczy 2 pułk lotniczy Brygada Bombowa 304 dywizjon bombowy Oddział III Operacyjny KG AK
Stanowiska	dowódca plutonu piechoty dowódca kompanii piechoty dowódca eskadry lotniczej dowódca dywizjonu lotniczego
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa powstanie warszawskie
Odznaczenia

Jan Biały, ps. „Kadłub”, „Pokrywka” (ur. 16 czerwca 1897 w Krakowie, zm. 2 października 1984 w Bytomiu) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, dowódca 304 dywizjonu bombowego, „cichociemny”, powstaniec warszawski, więzień w PRL-u.

Życiorys

Jan Biały był synem Józefa, adwokata, i Jadwigi z domu Szymoniak, która pochodziła z rodziny nauczycielskiej. W roku 1914 ukończył siódmą klasę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie^[1].

I wojna światowa i wojna polsko-bolszewicka

W październiku 1915 roku został wcielony do cesarskiej i królewskiej armii i przydzielony do 57 pułku piechoty. Od 1 stycznia do 15 marca 1916 roku był uczniem szkoły oficerskiej w Opawie. Od marca 1916 roku walczył na froncie rosyjskim, a od 10 października 1916 roku – na froncie włoskim, gdzie był dowódcą plutonu. 1 listopada dostał się do niewoli, w której spędził ponad dwa lata, do końca I wojny światowej.

Na początku listopada 1918 roku wstąpił do armii gen. Józefa Hallera w stopniu podporucznika, gdzie dostał przydział do 4, a potem 6 pułku strzelców polskich, który po przetransportowaniu armii do Polski został przemianowany na 6 pułk strzelców pieszych, a następnie na 48 pułk Strzelców Kresowych. Od 19 maja 1920 roku walczył na wojnie z bolszewikami jako dowódca kompanii.

Okres międzywojenny

Po krótkiej pracy (luty – maj 1921 roku) na stanowisku referenta w Ministerstwie Spraw Wojskowych powrócił do służby w 48 pułku Strzelców Kresowych w Stanisławowie, w którym służył do grudnia 1923 roku^[2]. W międzyczasie ukończył kurs doszkolenia w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie i kurs instruktorów w Grudziądzu. W grudniu 1923 roku został wyznaczony na stanowisko oficera sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej 11 Dywizji Piechoty w Stanisławowie^[3]. W dowództwie dywizji pełnił służbę do kwietnia 1926 roku pozostając oficerem nadetatowym 48 pp.

W 1925 roku odbył kurs obserwatorów lotniczych dla oficerów innych broni, a w następnym roku ukończył kurs pilotażu w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu. W okresie od 13 listopada 1926 roku do 20 maja 1927 roku ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Bydgoszczy. Naukę odbył na samolotach Caudron i Hanriot.

11 czerwca 1927 roku został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów lotnictwa i przydzielony do 11 pułku myśliwskiego w Lidzie na stanowisko oficera ewidencji personalnej^[4]. 14 lipca 1928 roku objął dowództwo 113 eskadry myśliwskiej, która w związku z rozformowaniem pułku, została przeniesiona do Krakowa i przemianowana na 121 eskadrę myśliwską. Od 8 lipca 1929 roku służył na stanowisku oficera nadzoru technicznego 2 pułku lotniczego, a od 9 października 1929 roku – jako dowódca parku pułkowego, po czym od 13 października 1929 roku ponownie na stanowisku dowódcy 121 eskadry myśliwskiej. Od listopada 1929 roku do początku lutego 1930 roku odbył kurs dowódców eskadr w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie.

22 maja 1930 roku w wyniku ciężkiego wypadku lotniczego trafił do szpitala w Katowicach, potem w Krakowie, jednak rehabilitacja trwała prawie 3 lata. Nie powrócił do lotnictwa myśliwskiego. 20 października 1934 roku został przeniesiony do 24 eskadry rozpoznawczej jako oficer taktyczny. Od 31 stycznia do 4 marca 1935 roku, po raz drugi, był słuchaczem kursu dowódców eskadr w CWOL w Dęblinie.

Nocą z 6 na 7 sierpnia 1935 roku Biały po raz drugi uczestniczył w wypadku lotniczym, odniósł lekkie obrażenia, trafił na dziesięć dni do szpitala w Krakowie.

Samolot PZL.23 Karaś

20 listopada 1935 roku objął dowództwo 21 eskadry liniowej, a 3 listopada 1936 roku przeniesiono go na takie samo stanowisko do 26 eskadry towarzyszącej. 18 października 1937 roku rozpoczął naukę na wstępnym kursie w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Od 3 listopada 1937 roku był słuchaczem Wyższej Szkoły Lotniczej w Warszawie. W listopadzie 1938 roku wrócił do 2 pułku lotniczego i objął dowództwo I dywizjonu liniowego, w skład którego wchodziły dwie eskadry samolotów PZL.23 Karaś^[5].

II wojna światowa

Na podstawie rozkazów mobilizacyjnych latem 1939 roku I dywizjon został przemianowany na II dywizjon bombowy lekki, który wszedł w skład Brygady Bombowej. W czasie kampanii wrześniowej Jan Biały brał udział w bombardowaniach niemieckich wojsk pancernych oraz bitwach powietrznych z niemieckimi myśliwcami Messerschmitt Bf 109.

W wyniku dużych strat Dywizjon został 10 września rozwiązany, część samolotów została przekazana VI Dywizjonowi Bombowemu, a Biały wraz z personelem został ewakuowany na wschód. Po agresji radzieckiej 17 września 1939 roku wraz z podkomendnymi przekroczył granicę Rumunii, gdzie został internowany w Tulczy. W dniu 9 października^[6] 1939 roku grupa uciekinierów z miejsca internowania dowodzona przez mjr. Jana Białego wyjechała do Konstancy nad Morzem Czarnym, a po kilku dniach do rybackiego portu Balcic. Na greckim transportowcu o nazwie Aghios Nikolaus^[7] 15 października około 800 ludzi wypłynęło z Balcic. Rejs trwał sześć dni, 21 października statek wpłynął do portu w Bejrucie. Z Bejrutu po krótkim pobycie w miejscowych koszarach Legii Cudzoziemskiej transport żołnierzy i lotników został w dniu następnym wyekspediowany na dużym statku „Ville de Strasbourg” do Marsylii. Wieczorem 29 września statek przypłynął do portu w Marsylii. Nazajutrz wcześnie rano autobusami przewieziono oficerów lotników do miejscowości Salon-de-Provence^[8], gdzie założono polski przejściowy obóz lotniczy. Pod koniec 1939 roku grupa lotników z Salon została zorganizowana w Lyonie jako V Dywizjon Oficerski pod dowództwem Jana Białego^[9].

We Francji w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa Lyon mjr. Jan Biały początkowo uczył polskich lotników, później został przeniesiony do polskiej bazy lotniczej w Lyonie. 4 marca 1940 roku dostał awans na dowódcę grupy polskich lotników w Rennes, dowodząc 131 lotnikami. Po klęsce Francji wraz z oddziałem 18 podoficerów i szeregowych dotarł do Glasgow, skąd został przeniesiony do Blackpool i Bramcote. Otrzymał rozkaz utworzenia trzeciego w kolejności polskiego dywizjonu bombowego – 304 dywizjonu bombowego „Ziemi Śląskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego”. Biały odszedł z dywizjonu 22 grudnia 1940 roku w konsekwencji nieporozumień z doradcą z ramienia RAF, S/Ldr Williamem M. Grahamem.

W latach 1941–1942 Biały służył kolejno jako pilot w jednostce ferry, szkole strzelców pokładowych 2 BGS oraz szkole nawigatorów 2 AONS, polski oficer łącznikowy przy 25 Flying Training Group, od 9 czerwca 1941 roku. 29 stycznia 1943 roku został przydzielony do 304 Dywizjonu i jako drugi pilot rozpoczął morskie loty bojowe w poszukiwaniu U-Bootów.

Bombowiec Vickers Willington Mk I

9 lutego 1943 roku załoga Białego (kpt. pil. Emil Ladro, por. naw. Stanisław Płachciński, kpr. rtg. Kazimierz Chłopicki, kpr. strz. Władysław Piskorski i plut. strz. Antoni Ulicki) na pokładzie bombowca Vickers Wellington została zaatakowana przez 4 niemieckie dwusilnikowe myśliwce Junkers Ju 88. Mimo to załodze udało się powrócić na lotnisko w Predannack. Walka ta była najdłuższą, wygraną przez aliancki bombowiec potyczką z wrogiem.

W połowie 1943 roku Biały zgłosił się do służby w kraju i rozpoczął szkolenie dla cichociemnych w ośrodku Special Operation Executive w Szkocji. W październiku 1943 roku został skierowany na lotnisko Collyweston, do specjalnej brytyjskiej jednostki samolotów nieprzyjaciela, 1426 Enemy Aircraft Flight. Wraz ze swoimi podkomendnymi został przeszkolony w zakresie pilotażu i obsługi niemieckich samolotów He 111H, Bf 110C oraz Ju 88A z zamiarem, że po zrzuceniu do kraju będą oni w stanie użyć zdobycznych maszyn w działaniach przeciwko Niemcom podczas planowanego powszechnego powstania.

5 listopada 1943 roku Biały został zaprzysiężony do Armii Krajowej i przyjął pseudonim „Kadłub”. Został przetransportowany do Włoch w połowie marca 1944 roku, skąd nocą z 27 na 28 kwietnia 1944 roku został zrzucony w okolicach Lublina. Po aklimatyzacji i przerzuceniu go do Warszawy został włączony do Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej Armii Krajowej. W lipcu 1944 roku przeszedł na stanowisko dowódcy warszawskiej „Bazy Lotniczej Okęcie”.

1 sierpnia 1944 roku, zaraz po wybuchu powstania warszawskiego Biały wraz z wydzielonym oddziałem próbował opanować lotnisko Okęcie, jednak bez sukcesu. Oddział został zepchnięty w kierunku Włoch, przez co nie udało mu się już wrócić do Warszawy. Biały w październiku 1944 roku przedostał się do Krakowa, gdzie po nawiązaniu kontaktu z płk. Romanem Rudkowskim „Rudym” został mianowany zastępcą szefa Wydziału Lotnictwa KG AK.

Po II wojnie światowej

2 lutego 1945 roku Biały został aresztowany przez NKWD. Początkowo był przesłuchiwany w więzieniu w Krakowie przy ul. Montelupich, następnie w Częstochowie, Bytomiu, Łodzi, Poznaniu i Rawiczu. 5 października 1945 roku został zwolniony z więzienia. W maju 1946 roku wyjechał przez zieloną granicę do Niemiec, a w czerwcu – do Anglii, gdzie został ponownie przydzielony do Polskich Sił Powietrznych stacjonujących w bazie w Dunholme Lodge.

Po demobilizacji w Anglii Biały ukończył kurs hotelarsko-gastronomiczny. W czerwcu 1948 roku wrócił do Polski, osiadł w Bytomiu. Od 1949 roku pracował w Centralnym Zarządzie Przemysłu Ceramiki Budowlanej Przemysłu Węglowego w Katowicach na stanowisku inspektora BHP, później był referentem planowania. W październiku 1952 roku został aresztowany przez UB i przez kilka miesięcy przetrzymywany był w więzieniach w Bytomiu i Katowicach. Wyszedł na wolność w marcu 1953 roku. Rozpoczął pracę w Przedsiębiorstwie Materiałów Budowlanych Przemysłu Węglowego w Bytomiu jako inspektor planowania. Dorabiał do pensji ucząc j. angielskiego. W 1961 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł 2 października 1984 w Bytomiu. Pochowany na cmentarzu parafialnym Mater Dolorosa w Bytomiu.

Od 1938 roku był mężem Zdzisławy Szkonter (ur. 1915). Miał syna Janusza (1939–1966).

Awanse

• podporucznik – listopad 1918
• porucznik – 3 maja 1922 roku zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 1186. lokatą w korpusie oficerów piechoty
• kapitan – 18 lutego 1930 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych
• major – ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 7. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa^[10]
• podpułkownik – 1940
• pułkownik – 1944

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 8399
• Krzyż Walecznych („za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”)^[10]
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie - „za czyny męstwa i odwagi wykazane w wojnie rozpoczętej 1 września 1939 roku”)
• Medal Lotniczy (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (za działalność w AK)
• Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[11][10]
• Krzyż Partyzancki^[12]
• Krzyż Armii Krajowej^[12]
• Warszawski Krzyż Powstańczy^[12]
• Polowa Odznaka Pilota nr 1297
• Odznaka za Rany i Kontuzje^[13]

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa poświęcona pułkownikowi Janowi Białemu przy ulicy jego imienia

2 marca 2013 roku na elewacji kamienicy przy bytomskiej ulicy Jagiellońskiej 19, w której mieszkał pułkownik Jan Biały, odsłonięto pamiątkową tablicę z napisem: W tym domu w latach 1948–1984 mieszkał płk dypl. pilot Jan Biały ps. Kadłub (1897–1984). Żołnierz I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej. Od 1918 roku oficer "Błękitnej Armii" gen. Józefa Hallera, następnie w 28. Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Od 1925 roku oficer Pułku Lotniczego w Krakowie. W czasie kampanii wrześniowej dowódca II Dywizjonu Bombowego Lekkiego Armii "Kraków". Pierwszy dowódca 304. Dywizjonu Bombowego "Ziemi Śląskiej" im. ks. Józefa Poniatowskiego w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Cichociemny, uczestnik Powstania Warszawskiego. Za męstwo na polu walki odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami^[14].

2–3 marca 2013 roku w ramach X Międzynarodowego Festiwalu Plastikowych Modeli Redukcyjnych Bytom 2013 rozegrano po raz pierwszy Memoriał płk. Jana Białego^[15] (za najciekawszy model samolotu związany z osobą płk. Białego), który wygrał Aleksander Górka z modelem samolotu PZL 23 B Karaś. 15–16 marca 2014 roku zwycięzcą II Memoriału został Dariusz Sommerfeld za model Vickers Wellington Mk II.

Uchwałą Nr XXXIII/454/14 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 23 czerwca 2014 roku dotychczasowa ulica Aleksandra Fredry została przemianowana na ulicę Pułkownika Jana Białego. Uroczyste otwarcie ulicy i odsłonięcie tablicy pamiątkowej odbyło się 10 listopada 2014 roku^[16][17].

Przypisy

Bibliografia

• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 293. ISBN 83-211-0537-8.
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 1. Oleśnica: Firma „Kasperowicz – Meble”, 1994, s. 21–22. ISBN 83-902499-0-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 209–210.
• Wojciech Zmyślony: Jan Biały. [dostęp 2013-06-08].
• Fragment wspomnień Jana Białego (1920–1930). [dostęp 2013-06-09].

Linki zewnętrzne

• Biogram. elitadywersji.org
• Galeria zdjęć Jana Białego