Jan Kowalczyk (astronom)

Jan Kowalczyk

Data i miejsce urodzenia	16 października 1833 Rzeszotary
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1911 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	astronom
Tytuł naukowy	docent, doktor habilitowany
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński

Profesorowie b. Szkoły Głównej: Julian Bartoszewicz, Karol Deike, Adam Jakubowski, [.....], Jan kowalczyk

Grób Jana Kowalczyka na cmentarzu Powązkowskim

Jan Kowalczyk (ur. 16 października 1833 w Rzeszotarach, zm. 8 grudnia 1911 w Warszawie) – polski astronom, docent Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i Szkoły Głównej w Warszawie.

Życiorys

Urodził się w rodzinie chłopskiej, był synem Jakuba i Reginy z domu Michalik. Kształcił się w Szkole Ludowej w Wieliczce, później w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, po którego ukończeniu studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po czterech latach studiów złożył podanie o otwarcie przewodu doktorskiego. Tytuł doktora otrzymał 26 stycznia 1861 roku za pracę O nachyleniu igły magnetycznej robione w październiku i listopadzie z inklinarium Webera.

W 1862 roku Jan Kowalczyk podjął pracę jako adiunkt Obserwatorium Krakowskiego, gdzie pracował do roku 1865. W 1862 roku uzyskał habilitację na podstawie pracy O prawidłach oznaczania środka ciężkości i został mianowany docentem mechaniki stosowanej na Wydziale Filozoficznym, prowadził wykłady mechaniki analitycznej. Był pierwszym docentem pochodzenia chłopskiego.

W 1865 roku Jan Kowalczyk przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko naukowe w Szkole Głównej oraz posadę starszego adiunkta Obserwatorium Warszawskiego. W nadziei uzyskania nominacji profesorskiej habilitował się po raz drugi w 1867 roku, na podstawie rozprawy Sposób oznaczania bezwzględnych przeszkód ruchu małych planet. Jan Kowalczyk został docentem astronomii Szkoły Głównej, ale nigdy nie uzyskał tytułu profesora. Wykładał astronomię stosowaną i geodezję na Wydziale Matematyczno-Fizycznym. Od 1902 roku był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

Pracował na stanowisku astronoma-obserwatora do 1905 roku, gdy został aresztowany za przechowywanie broni w okresie rewolucji 1905 roku. Po dwumiesięcznym pobycie w areszcie na Pawiaku został przeniesiony na emeryturę.

Zmarł 8 grudnia 1911 roku. Został pochowany na Starych Powązkach (kwatera 62-5-16/17)^[1].

Dorobek

Jan Kowalczyk był autorem wielu artykułów, rozpraw i książek z dziedziny astronomii, botaniki i meteorologii, które ogłaszał w językach: polskim, francuskim, rosyjskim i niemieckim. Między innymi opracował swój własny katalog gwiazd, w którym uwzględnił 6041 obiektów mieszczących się w deklinacjach od 1°50' do 7°10'. Praca nad nim zajęła mu prawie 20 lat.

Był autorem dwóch monografii:

• O sposobach wyznaczania biegu ciał niebieskich (1889),
• O sposobach obliczania przeszkód biegu ciał niebieskich (1901).^[2]

oraz wielu innych pozycji, wśród nich do ważniejszych należały:

• Mikołaj Kopernik i jego układ świata^[3] (1872, połowę dochodu ze sprzedaży 1400 egzemplarzy tego opracowania Kowalczyk przekazał na stypendium dla studenta poświęcającego się specjalnie astronomii (cytat z Polskiego Słownika Biograficznego),
• O spostrzeżeniach meteorologicznych w Warszawie od r. 1826 do 1880,
• Obserwatorium astronomiczne w Warszawie tom 1 (1897),
• Katalog pozycji 6041 gwiazd (1904),^[4]
• Krótki rys dziejów Obserwatorium Warszawskiego, 1820-1900 tom 2 (1907).

Życie prywatne

Jan Kowalczyk ożenił się z Władysławą z Alexandrowiczów (córką wybitnego botanika Jerzego Aleksandrowicza), z którą miał synów: Jana, Juliusza i Władysława oraz córki Julię, Jadwigę i Marię, dwie ostatnie zostały rozstrzelane w czasie powstania warszawskiego 11 sierpnia 1944 roku.

Upamiętnienie

• W ramach obchodów 100-lecia Szkoły Głównej 27 kwietnia 1963 roku w budynku Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci "orędownika i odnowiciela w okresie utraty bytu niepodległego kraju wielkich tradycji astronomii w Polsce";
• w dniu 20 grudnia 1964 roku Jan Kowalczyk został patronem szkoły podstawowej w Rzeszotarach koło Wieliczki.
• 9 listopada 2017 r. ulica nazwana wcześniej imieniem Anastazego Kowalczyka w dzielnicy Białołęka w Warszawie zyskała nazwę ulicy Jana Kowalczyka^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Dobrzycki, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 14. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968–1969, s. 515–516. reprint wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, ISBN 83-04-03497-2
• Gwiazdy nad nami, Rzecz o Śląskim Planetarium, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Katowice – album wydany przez Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika (1973)
• Sylwetka Jana Kowalczyka – patrona szkoły podstawowej w Rzeszotarach. [dostęp 2011-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)].

Linki zewnętrzne

• Prace Jana Kowalczyka w bibliotece Polona