Jan Kozak (chemik)

Jan Józef Kozak
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1880 Przemyśl
Data i miejsce śmierci	11 lutego 1941 Kraków
Profesor nauk chemicznych
Specjalność: chemia ogólna
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1906 Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1923 Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1938
Wykładowca akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Okres zatrudn.	1922-1939
kierownik Zakładu Chemii Ogólnej

Jan Józef Kozak (ur. 22 lipca 1880 w Przemyślu, zm. 11 lutego 1941 w Krakowie) – polski chemik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, aresztowany przez gestapo w ramach Sonderaktion Krakau.

Życiorys

Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Sala 56 Collegium Novum UJ, w której aresztowano profesorów w ramach Sonderaktion Krakau

Tablica pamiątkowa we Wrocławiu

Był synem Józefa i Joanny z Matuszewskich. W 1898 roku ukończył naukę w szkole średniej w Jaśle i rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1902 roku. Ukończył też studia z zakresu chemii na Politechnice Lwowskiej^[1]. W 1903 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel chemii w Gimnazjum św. Anny, następnie w latach 1904–1911 pracował w Szkole Realnej w Krośnie. W tym czasie kontynuował także pracę naukową i w 1906 roku doktoryzował się na UJ^[2]. W latach 1911–1924 pracował w Szkole Realnej w Krakowie^[3][4][5].

W 1922 roku został powołany na stanowisko zastępcy profesora chemii ogólnej UJ, a rok później został habilitowany. W 1924 roku uzyskał stanowisko profesora nadzwyczajnego chemii ogólnej Wydziału Rolniczego UJ i w latach 1925–1939 pełnił obowiązki kierownika katedry i Zakładu Chemii Ogólnej na wydziale rolniczym. W 1938 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego^[4]. W 1926 roku Polska Akademia Umiejętności wydała książkę Kozaka Ćwiczenia z zakresu chemji ogólnej^[6]. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego^[3].

6 listopada 1939 roku został aresztowany razem z innymi profesorami w ramach Sonderaktion Krakau^[7][8]. W sali 66 im. Mikołaja Kopernika (obecnie sala 56 im. Józefa Szujskiego)^[9] Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego gestapo aresztowało 142 profesorów UJ zebranych na wykład SS-Obersturmbannführera Bruno Müllera: „Stosunek Rzeszy Niemieckiej i narodowego socjalizmu do nauki i uniwersytetów”. Razem z nimi aresztowano profesorów Akademii Górniczej odbywających swoje zebranie w jednej z sąsiednich sal i przypadkowych interesantów, w sumie 183 osoby^[10].

Kozaka osadzono w koszarach przy ul. Mazowieckiej w Krakowie, skąd został wywieziony do więzienia we Wrocławiu, a następnie przeniesiono go do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen^[4]. 8 lutego 1940 roku został zwolniony z obozu^[11]. Wrócił do Krakowa. Ze względu na uszczerbek na zdrowiu, jakiego doznał w obozie, zmarł 11 lutego 1941 roku^[4][5].

Badania naukowe

W 1902 roku Jan Kozak razem z Ludwikiem Brunerem opublikowali pracę z zakresu elektrochemii roztworów niewodnych Nitrometan i chloropikryna jako rozpuszczalniki^[3]. Badacze ogłosili wstępne wyniki badań nad przewodnictwem elektrycznym nitrometanu oraz trichloronitrometanu (chloropikryna)^[12]. Nitrometan został wybrany, ponieważ wykazywał znaczną wartość stałej dielektrycznej (D). Według danych z omawianej pracy D dla nitrometanu wynosiła 36,4, toteż badacze ci przypuszczali, iż – zgodnie z teorią Nernsta – nitrometan powinien powodować jonizację rozpuszczanych w nim substancji. Bruner i Kozak wyznaczyli przewodnictwo właściwe obu tych związków^[12].

Kozak prowadził dalsze eksperymenty nad zdolnością jonizacyjną nitrometanu wraz z Grzegorzem Mariaszem. Zbadali oni przewodnictwo elektryczne kwasu tribromooctowego, SbCl₃ (chlorek antymonawy), SbBr₃ (bromek antymonawy) oraz HgCl₂ (chlorek rtęciowy)^[12].

Jan Kozak prowadził także badania nad fotobromowaniem toluenu, na podstawie których dowiódł, że światło niebieskie zwiększa szybkość reakcji bromowania bardziej niż pozostałe rodzaje światła^[13].

Życie prywatne

Jan Kozak był żonaty z Jadwigą Dąbrowską, z którą miał dwie córki: Ewę Kumorkiewiczową i Zofię Sidorowiczową oraz syna Mariana^[3][4].

Wybrane prace naukowe

• Nitrometan i chloropikryna jako rozpuszczalniki (z L. Brunerem), 1902
• O najnowszych badaniach nad wpływem światła na niektóre związki organicznej, 1903
• Nach den Versuchen der HHrn. (z G. Mariaszem), 1903
• O trójfenylometylu, 1903
• Ueber einige Derivate terti&rer Ortho und Parabutyltoluole, 1906
• Historia syst. period, pierwiastków chemicznych, 1907
• Ueber die Wirkung des Kaliumhydroxyds auf das Acetyl-ps-Isatin-Dioxim, 1909
• Zur Kenntnis der Photokatalyse. I. Die Lichtreaktion in Gemischen: Uransalz Oxals8.ure (z L. Brunerem), 1911
• Fotokinetyka bromowania, cz. 2 — Przebieg reakcji bromowania dwuchlorku acetylenu pod wpł. światła oraz cz. 3 — O widmowym rozdziale prędkości bromowania toluolu, 1921
• Kwestia torfowa a poprawa współczesnej sytuacji gospodarki w Polsce, 1932
• Photokinetik der Bromsubstitutionsreaktion. Der Verlauf der Bromierung des Naphtalins unter dem Einfluss des Lichtes (z F. Pazdórem), 1934
• Der Verlauf der Bromierung von Naphtalinalkylderivaten unter dem Einfluss des Lichtes, 1934

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.
• Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 125
• Musiał Leopold: Kozak Jan Józef – biogram [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław-Kraków, t. 14 s. 592
• Wroński Tadeusz: Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 140
• Tragiczna lista strat nauki polskiej, Dziennik Polski nr 48, 1945, s. 3
• Marcin Dolecki. Badania Ludwika Brunera z elektochemii. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 52/3-4”, 2007. Instytut Historii Nauki PAN. 
• Marcin Dolecki. Badania Ludwika Brunera (1871-1913) z zakresu kinetyki chemicznej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 52/2”, 2007. Instytut Historii Nauki PAN. 

Linki zewnętrzne

• Publikacje i opisy patentowe Jana Kozaka w bibliotece Polona