Jan Reisner

Jan Reisner
Data i miejsce urodzenia

1655
Lwów

Data i miejsce śmierci

9 sierpnia 1713
Węgrów

Dziedzina sztuki

malarstwo
architektura

Epoka

barok

Ważne dzieła

Opłakiwanie pod krzyżem
Jutrzenka

Jan Reisner, Jutrzenka

Jan Reisner (ur. 1655 we Lwowie, zm. 9 sierpnia 1713 w Węgrowie) – polski malarz, architekt, geometra i geograf.

Życiorys

Pierwsze wzmianki o pobycie Jana Reisnera w Warszawie pochodzą z 3 kwietnia 1674 r., kiedy był świadkiem na ślubie w kościele św. Krzyża[1].

Ok. 1678 r. Reisner związał się z dworem Jana III Sobieskiego[1]. W 1678 r., razem z Jerzym Szymonowiczem-Siemiginowskim, otrzymał stypendium na dalsze studia nad malarstwem i architekturą w Rzymie i Paryżu[2]. Obaj, jako jedyni polscy XVII-wieczni artyści, zostali przyjęci w poczet członków Akademii św. Łukasza w Rzymie, cieszącej się wówczas niezwykłą renomą (obok nich, studiowali tam w tym czasie m.in. Nicolas Poussin, Charles Le Brun i Diego Velázquez[2]). W 1682 r. Reisnerowi przyznano pierwszą nagrodę Akademii w dziedzinie architektury (w 3. klasie – nagrodzono sporządzony przez niego projekt kościoła centralnego kopułowego ze sceną strącenia zbuntowanych aniołów w kopule[1].

Podobnie jak Siemiginowski, Reisner otrzymał od papieża Innocentego XI Order Złotej Ostrogi z tytułami Laterranensis Comes i Auratae Militiae Eques[1].

W czerwcu 1683 r., w drodze powrotnej do kraju, Reisner i Siemiginowski prawdopodobnie otrzymali od Jana III Sobieskiego zlecenie kupna pewnych obrazów do kolekcji królewskiej[1]. Wiadomo, że w czasie swojej podróży zwiedzili Wiedeń[3].

Po powrocie przyznano im stanowiska profesorów w szkole wilanowskiej. Powierzono im także dekorację królewskiej rezydencji w Wilanowie[2].

W 1692 r. Reisner ożenił się z Cecylią Lauro, córką Kaspra Kromlaufa, snycerza i stolarza nadwornego Wazów. Cecylia była wdową po Janie Lauro, nadwornym muzyku królowej Marii Ludwiki. Świadkiem ślubu był Agostino Locci, jeden z architektów Wilanowa[1].

Reisner zamieszkał z rodziną w pobliżu zamku królewskiego, w domu, który został nadany jego teściowi przez króla Jana Kazimierza[1].

Maria Cecylia Lauro, pasierbica Reisnera, była siostrą zakonną w klasztorze Wizytek w Warszawie. Mogło to przyczynić się do późniejszych, niezwykle hojnych, darów artysty dla tego zgromadzenia. W 1698 r. artysta ofiarował klasztorowi Opłakiwanie pod krzyżem. W swoim testamencie Reisner zapisał na rzecz zakonu kielich mszalny ze swoim godłem i monogramem, dwa ornaty (zachował się jeden z nich) i dwa kobierce, a także 6000 tynfów w gotówce[3].

Razem ze śmiercią Jana III Sobieskiego skończyły się najlepsze i najbardziej płodne lata pracy artysty w Wilanowie[4]. W 1699 r. artysta, po długich staraniach, uzyskał od Augusta II specjalny przywilej serwitorialny jako królewski geograf i geometra[1]. Po 1702 r. zatrudnił się jako geometra na dworze Jana Dobrogosta Krasińskiego w Krasnem i Węgrowie[3].

Do końca życia pozostawał aktywny artystycznie. Prawdopodobnie m.in. współpracował przy budowie dwóch ufundowanych przez Dobrogosta węgrowskich kościołów[3].

Zmarł w 1713 r. Został pochowany w kościele farnym w Węgrowie[5].

Twórczość

Nurt emotywny

W malarstwie czasów Jana III Sobieskiego widoczne było zderzenie dwóch odmiennych orientacji artystycznych: nurtu emotywnego, tworzonego przez starsze, wazowskie pokolenie ludzi urodzonych ok. 1640 r., wiernych sztuce dojrzałego, bujnego baroku Jana Kazimierza, oraz nurtu klasycyzującego, składającego się głównie z artystów młodszych, urodzonych ok. 1660 r., wyznających już inne zasady, a za cel stawiających sobie przede wszystkim oddziaływanie na sferę rozumową widza[6].

Jan Reisner był jednym z artystów nurtu klasycyzującego. Jego malarstwo cechuje silne nastawienie na budowanie harmonii, doskonałej linii, czytelnego konturu, jasnej, spokojnej kompozycji. Kolorystyka jest tutaj umiarkowana, brak gwałtownych, oddziałujących na emocje środków wyrazu[6]. Ważną rolę pełnią inspiracje sztuką antyczną – tak w sferze formalnej, jak i tematycznej.

Obrazy Reisnera są silnie zdyscyplinowane, wyważone, bardziej „akademickie” niż dzieła Siemiginowskiego[2]. Widać w nich silne wpływy francuskie[2]. Jak określił to Mariusz Karpowicz – „jest to po prostu włosko-francuski akademizm w polskim, sarmackim wydaniu”[2].

Wybrane dzieła

Portret prymasa Michała Stefana Radziejowskiego, prawdopodobnie pastel autorstwa Reisnera
Jan Reisner, Opłakiwanie pod krzyżem

Wiele dzieł Reisnera zaginęło lub uległo zniszczeniu. Spośród tych, które się zachowały, można wyróżnić: rysunki nagrodzone przez Akademię św. Łukasza, rysunki pomiarowe ze szkicem sytuacyjnym węgrowskiej fary, portret pastelowy prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (1695-1700)[7], a także Opłakiwanie pod krzyżem i Jutrzenkę[3]. Pewnym, sygnowanym dziełem artysty jest również obraz Kazanie św. Jana Chrzciciela z 1689 roku, umieszczony w jednym z ołtarzy bocznych kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie[8]. Autorska lub warsztatowa replika tej kompozycji znajduje się w krakowskim kościele Sióstr Wizytek pod wezwaniem św. Franciszka Salezego[9].

Niektórzy badacze przypisują Reisnerowi także olejną Gloryfikację cnót Jana III, datowaną na lata 1683-1690 (zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie[5]). Wiadomo także o podobiznach Ludwika II księcia de Conde i Henryka księcia de Turenne, które się nie zachowały[5].

Opłakiwanie pod krzyżem

Z postacią Reisnera łączy się zarówno Opłakiwanie z kościoła wizytek w Warszawie (artysta ofiarował je zakonowi w 1696 r.), jak i replika obrazu w kościele reformatów[1].

Dzieło skonstruowane zostało surowo, precyzyjnie, niemal matematycznie (widać tutaj wpływ architektonicznego wykształcenia Reisnera[2]). Ważną rolę w kompozycji pełni światło, wydobywające z ciemnego tła figury postaci. Szczególnie silnie zaakcentowane jest znajdujące się na pierwszym planie nagie, blade ciało Chrystusa[10]. Światło uwypukla także szczególny układ rąk zgromadzonych wokół Chrystusa postaci – pełnią one rolę swoistych wektorów: prowadzą wzrok widza do ran Chrystusa, które stanowią centralny punkt całej kompozycji[10].

Rysunek jest tutaj niezwykle staranny, kolorystyka – ciemna, chłodna, stonowana, pozbawiona żywszych akcentów. Zabieg ten podkreśla oszczędną, ściśle rozumową konstrukcję obrazu[10].

Jutrzenka

Obraz plafonowy Jutrzenka zdobi Gabinet Zwierciadlany w pałacu w Wilanowie. Pod postacią Jutrzenki kryje się portret królowej Marii Kazimiery. Postać królowej-bogini, znajdującą się w centralnym punkcie malowidła, otaczają figury Wiatrów (alegoryczne przedstawienia synów królowej[5]).

Dzieło wyróżnia się lśniącą, metaliczną kolorystyką (żywszą niż w Opłakiwaniu[2]), co potęguje jego wytworny, „dworski” charakter[4].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Urszula Makowska, Katarzyna Mikocka-Rachubowa (red.), Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2007, s. 293–294, ISBN 978-83-89101-69-3.
  2. ↑ a b c d e f g h Mariusz Karpowicz, Barok w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 67–68, ISBN 83-21-33197-1.
  3. ↑ a b c d e Mariusz Karpowicz, Sztuka Warszawy czasów Jana III, Warszawa: PWN, 1987, s. 81–82, ISBN 83-01-05506-5.
  4. ↑ a b Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983, s. 190–191, ISBN 83-22-10207-0.
  5. ↑ a b c d Hanna Widacka, Jan Reisner – stypendysta królewski, [w:] Pasaż Wiedzy [online], Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie [dostęp 2016-01-12].
  6. ↑ a b Mariusz Karpowicz, Sztuka Warszawy czasów Jana III, Warszawa: PWN, 1987, s. 30–31, ISBN 83-01-05506-5.
  7. ↑ Anna Grochala, Joanna Sikorska (red.), Mistrzowie pastelu, 2015, s. 276, ISBN 978-83-7100-917-4.
  8. ↑ Jerzy Zmudziński, Jan Reisner, www.wilanow-palac.pl, 29 listopada 2013 [dostęp 2020-03-19].
  9. ↑ Elżbieta Modzelewska, Prace konserwatorskie i restauratorskie przy obrazie Jana Reisnera „Kazanie św. Jana Chrzciciela”, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie [dostęp 2020-03-19] (pol.).
  10. ↑ a b c Mariusz Karpowicz, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa: PWN, 1986, s. 58-59, ISBN 83-01-06172-3.

Bibliografia

  • Mariusz Karpowicz, Barok w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 67–68, ISBN 83-21-33197-1.
  • Mariusz Karpowicz, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa: PWN, 1986, s. 58–59, ISBN 83-01-06172-3.
  • Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983, s. 190–191, ISBN 83-22-10207-0.
  • Mariusz Karpowicz, Sztuka Warszawy czasów Jana III, Warszawa: PWN, 1987, 30–31; 81–82, ISBN 83-01-05506-5.
  • Urszula Makowska, Katarzyna Mikocka-Rachubowa (red.), Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2007, s. 293–294, ISBN 978-83-89101-69-3.
  • Hanna Widacka, Jan Reisner – stypendysta królewski, [w:] Pasaż Wiedzy [online], Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie [dostęp 2016-01-12].

Media użyte na tej stronie