Jan Sarkander

Jan Sarkander
prezbiter, męczennik
Ilustracja
Figura przedstawiająca św. Jana Sarkandra (kościół św. Maurycego w Ołomuńcu,
artysta Jiří Antonín Heinz)
Data i miejsce urodzenia

20 grudnia 1576
Skoczów

Data i miejsce śmierci

17 marca 1620
Ołomuniec

Miejsce pochówku

katedra św. Wacława w Ołomuńcu

Proboszcz parafii św. Jakuba Starszego w Boskovicach
Okres sprawowania

1613–1616

Proboszcz parafii św. Anny w Holeszowie
Okres sprawowania

1616–1620

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Diakonat

19 marca 1609

Prezbiterat

22 marca 1609

Święty
Beatyfikacja

6 maja 1860
Rzym
przez Piusa IX

Kanonizacja

21 maja 1995
Ołomuniec
przez św. Jana Pawła II

Wspomnienie

30 maja

Atrybuty

w sutannie, z palcem na ustach lub kluczem w ręku (tajemnica spowiedzi)

Patron

Moraw, Śląska, diecezji bielsko-żywieckiej, dobrej spowiedzi, spowiedników

Szczególne miejsca kultu

katedra św. Wacława w Ołomuńcu,
kaplica św. Jana Sarkandra w Ołomuńcu,
kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Skoczowie,
Muzeum Jana Sarkandra w Skoczowie

Przyczyna śmierci

morderstwo

Tytuł naukowy

doktor filozofii,
doktor teologii

Edukacja

Uniwersytet Karola,
Karl-Franzens-Universität Graz

Rodzice
  • Grzegorz Maciej Sarkander
  • Helena z d. Górecka
    • Małżeństwo

    Anna Plachetská

    Krewni i powinowaci

    ks. Mikołaj Sarkander (brat)

    Jan Sarkander (w niektórych publikacjach również Johann Fleischmann[a]; ur. 20 grudnia 1576 w Skoczowie, zm. 17 marca 1620 w Ołomuńcu) – prezbiter, męczennik, święty Kościoła katolickiego, patron Moraw, Śląska, diecezji bielsko-żywieckiej[2] oraz dobrej spowiedzi.

    Życiorys

    Urodził się na Śląsku cieszyńskim w Skoczowie. Był synem Grzegorza Macieja Sarkandra i Heleny z domu Góreckiej herbu Kornicz[3] oraz bratem Wacława, Pawła i Mikołaja, który później również został kapłanem[b]. Miał również przyrodniego brata Mateusza, gdyż matka jego po śmierci pierwszego małżonka Welczowskiego (czes. Vlčovský) wyszła za mąż po raz drugi[4]. Sakrament chrztu przyjął w kościele Znalezienia Krzyża Świętego w Skoczowie z rąk ks. Jerzego Kistki[3].

    Mając 13 lat stracił ojca. Matka, przypuszczalnie ze względów finansowych, zdecydowała się z rodziną opuścić Księstwo Cieszyńskie i przenieść się do Příboru na Morawach. Tam uczył się w katolickiej szkole parafialnej. Ukończył niższe studia w kolegium jezuickim w Ołomuńcu, a następnie rozpoczął w 1597 studia filozoficzne na ołomunieckiej akademii, przenosząc się po jej zamknięciu w 1599 do Pragi[5]. W latach 1600–1603 kontynuował studia filozoficzne na Uniwersytecie Karola w Pradze, otrzymując 9 maja 1603 tytuł doktora nauk filozoficznych. 6 września 1604 rozpoczął jezuickie studia teologiczne na Uniwersytecie w Grazu, przerywając je w 1606[5], na skutek ślubu[c] 3 września z luteranką Anną Plachetską, która niebawem w 1607 zmarła[6]. Powróciwszy po jej śmierci na przerwane studia, 21 grudnia 1607 uzyskał stopień doktora nauk teologicznych, a dzień później przyjął w Kromieryżu niższe święcenia kapłańskie z rąk biskupa ołomunieckiego kard. Franciszka Dietrichsteina. 20 grudnia 1608 w Ołomuńcu przyjął święcenia subdiakonatu z rąk biskupa Jana Civalliego, a 19 marca 1609 święcenia diakonatu. Trzy dni później 22 marca w kościele Apostołów Piotra i Pawła w Brnie przyjął święcenia prezbiteratu[7].

    Początkowo pracował jako wikariusz w parafii św. Piotra i Pawła w Jaktarze koło Opawy, a potem jako zastępca proboszcza w Uničovie (1609–1611). W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia 1609 został aresztowany wraz z braćmi Pawłem i Wacławem za pomoc w ucieczce z więzienia swojemu bratu ks. Mikołajowi, zaangażowanemu w sprawy polityczne. Przebywał w tym czasie przez osiem miesięcy w więzieniu, w Kromieryżu, gdzie po uwolnieniu został proboszczem, kolejno: w parafii św. Jana Chrzciciela w Charvátach (1611–1612), a następnie w parafii Najświętszej Trójcy w Zdounkach (1612–1613), od 1613 w parafii św. Jakuba Starszego w Boskovicach i od 1616 w parafii św. Anny w Holeszowie. W tej parafii popadł w konflikt z ewangelikiem Wacławem Bitowskim (czes. Václav Bítovský), właścicielem okolicznych parafii o płacenie należnych dziesięcin, wysyłając skargę do namiestnika Moraw barona Władysława Popiela Lobkovica (czes. Ladislav Popel z Lobkovic)[8].

    W czerwcu 1619, krótko po wybuchu wojny trzydziestoletniej, za namową parafian zdecydował się wyjechać z Holeszowa. Odbył wtedy pielgrzymkę do Częstochowy, przebywając około miesiąca w jasnogórskim klasztorze[9]. Z Częstochowy przywiózł kopię cudownego obrazu Matki Bożej, która obecnie znajduje się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Uničovie (czes. Kostel Nanebevzetí Panny Marie)[10][11], gdzie swego czasu był zastępcą proboszcza. W drodze powrotnej do Czech, zatrzymał się w Rybniku, gdzie miał krewnych oraz w Krakowie w jednym z klasztorów[12].

    Powrócił później do Holeszowa i 6 lutego 1620 uchronił miasto przed atakiem i grabieżą lisowczyków[13]. Wyszedł z procesją z Najświętszym Sakramentem by pokazać, że miasto jest katolickie. Lisowczycy odstąpili od Holeszowa. To wydarzenie stało się pretekstem dla protestantów do oskarżenia go o sprowadzenie polskiego wojska na Morawy. Został aresztowany 13 lutego 1620 w miejscowości Troubky i osadzony w ołomunieckim więzieniu.

    Męczeńska śmierć

    Fresk przedstawiający tortury św. Jana Sarkandra, z kaplicy św. Jana Sarkandra w Ołomuńcu (artysta Jano Köhler)

    Pierwsze przesłuchanie odbyło się w dniu aresztowania przed przewodniczącym składu orzekającego, namiestnikiem Moraw Władysławem Velenem Żerotinem (czes. Ladislav Velen ze Žerotína) oraz Wacławem Bitowskim i Beneszem Prażmą, którzy fikcyjnymi zarzutami stawianymi w sposób obraźliwy, wymuszali przyznanie się do sprowadzenia lisowczyków na Morawy i zdradę stanu, grożąc mu torturami. Następnego dnia po jego heroicznym oporze, zaczęto go torturować na tzw. „kole-skrzypcu”, poprzez rozciąganie ciała przez unieruchomienie nóg i jednocześnie napięcie lin przymocowanych do rąk. W trzecim przesłuchaniu 17 lutego obnażone ciało męczennika przypiekano płonącymi pochodniami, a dzień później oprawcy domagając się ujawnienia tajemnicy spowiedzi przystąpili do jeszcze okrutniejszych tortur, poprzez zwiększenie siły rozciągania na skrzypcu, przypiekanie ciała aż do gołych żeber i ściskanie głowy żelazną obręczą. W wyniku głębokich, bolesnych ran powstała gangrena, która 17 marca około godz. 22 spowodowała jego śmierć[14].

    Pogrzeb odbył się 24 marca, a ciało spoczęło tymczasowo w kaplicy św. Wawrzyńca w kościele Maryi Panny Śnieżnej w Ołomuńcu[15], a następnie od 1794 w kościele św. Michała.

    Wyniesienie na ołtarze

    Pierwsze próby wyniesienia męczennika na ołtarze podjął biskup ołomuniecki kard. Karol Liechtenstein oraz jego następca kard. Wolfgang Hannibal von Schrattenbach[16]. W 1720 otworzono jego grób, stwierdzając doskonały stan zwłok. Po zakończeniu procesu beatyfikacyjnego papież Pius IX wydał 11 września 1859 uroczysty dekret uznający Sługę Bożego Jana Sarkandra za błogosławionego, a uroczystość jego beatyfikacji odbyła się w bazylice św. Piotra w Rzymie 6 maja 1860[17]. 22 września 1860 ciało męczennika spoczęło ostatecznie w złocistej trumience nad którą w przeźroczystej gablocie umieszczono jego czaszkę, eksponowaną przy bocznym ołtarzu katedry św. Wacława w Ołomuńcu[18].

    Boczny ołtarz w katedrze św. Wacława w Ołomuńcu ze złocistą trumienką z relikwiami świętego

    Na prośbę biskupów z Ołomuńca i Katowic 31 lipca 1981 rozpoczął się proces jego kanonizacji. Do kanonizacji potrzebny był cud za jego wstawiennictwem. Dochodzenie diecezjalne prowadzone w tej sprawie, zostało zakończone 12 lipca 1991 ogłoszeniem dekretu o jego ważności, po czym 26 listopada 1992 odbyło się posiedzenie Rady Lekarskiej dotyczące tego cudu[17]. 5 lutego 1993 odbyła się sesja konsultorów teologicznych, a 9 marca tegoż roku sesja kardynałow i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych dotyczących postępowania o uznanie przedstawionego cudu[17].

    2 kwietnia 1993 ogłoszono dekret o cudownym uzdrowieniu proboszcza skoczowskiego ks. Karola Pichy[19], a 5 kwietnia papież św. Jan Paweł II na konsystorzu ogłosił go świętym, po czym 21 maja 1995 kanonizował go w Ołomuńcu wraz ze Zdzisławą Czeską podczas uroczystej mszy świętej jaka odbyła się na płycie lotniska Neředín[20]. Następnego dnia papież udał się do miejsca narodzenia św. Jana Sarkandra, do Skoczowa, gdzie na wzgórzu Kaplicówka sprawował mszę świętą dziękczynną, na której w homilii stwierdził m.in.[21]:

    Świadectwo męczenników jest dla nas zawsze jakimś wyzwaniem – ono prowokuje, zmusza do zastanowienia. Ktoś, kto woli raczej oddać życie, niż sprzeniewierzyć się głosowi własnego sumienia, może budzić podziw albo nienawiść, ale z pewnością nie można wobec takiego człowieka przejść obojętnie. Męczennicy mają nam więc wiele do powiedzenia. Jednak przede wszystkim oni pytają nas o stan naszych sumień – pytają o naszą wierność własnemu sumieniu.

    Kult

    Kościół katolicki obchodzi liturgiczne wspomnienie św. Jana Sarkandra 30 maja[22].

    Miejscami szczególnego kultu męczennika są Skoczów i Ołomuniec. W Skoczowie przy Rynku 2, w miejscu jego narodzin utworzono muzeum parafialne im. św. Jana Sarkandra ku jego pamięci. W kościele Znalezienia Krzyża Świętego znajduje się kamienna chrzcielnica przy której – według legendy – był ochrzczony[23], a w sąsiednim kościele Apostołów Piotra i Pawła przechowywany jest od 16 marca 1920 relikwiarz z kawałkiem jego żebra[24]. Miejscem szczególnym jest kaplica tzw. „Na Górce” Kaplicówka, gdzie odbywają się uroczystości ku jego czci.

    Rzeźba św. Jana Sarkandra na Kolumnie Trójcy Przenajświętszej w Ołomuńcu

    W Ołomuńcu poza katedrą, miejscem jego spoczynku szczególną cześć odbiera on w specjalnej kaplicy św. Jana Sarkandra przy ul. Na Hradě, zbudowanej nad piwnicą więzienną, gdzie poniósł śmierć, ze szczególnym eksponatem „kołem-skrzypcem”, narzędziem jego tortur. Do miejsca tego pielgrzymowali m.in. król Polski Jan III Sobieski, cesarz Karol VI Habsburg, cesarz Franciszek I Lotaryński, królowa Maria Teresa Habsburg oraz żona króla polskiego Augusta III Sasa, Maria Józefa Habsburżanka[25]. Rzeźba świętego znajduje się na Rynku Górnym (czes. Horní Náměstí), umieszczona na Kolumnie Trójcy Przenajświętszej w samym centrum miasta. W kościele św. Cyryla i Metodego (czes. Kostel svatého Cyrila a Metoděje) w tym mieście jeden z witraży ukazuje jego sylwetkę wraz ze św. Zdzisławą Czeską.

    Ponadto kaplice w czeskich Pašovicach[26] i Vacenovicach[27] poświęcono jego imieniu.

    Wiele miejsca poświęcono świętemu w kulturze i sztuce, stawiając figury i malując jego wizerunki. Na przełomie XVII i XVIII wieku powstała w Polsce pieśń o męczeństwie księdza Hymn o św. Janie Sarkandrze[28]. Świętemu poświęcono również film dokumentalny z 1994 w reżyserii Stanisława Janickiego pt. Jan Sarkander ze Skoczowa[29].

    20 sierpnia 1873 na Śląsku Cieszyńskim utworzono towarzystwo oświatowo-wydawnicze pod nazwą „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku”, którego celem było szerzenie oświaty na gruncie wiary katolickiej[30]. Stowarzyszenie zostało zlikwidowane decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, 5 grudnia 1950, a następnie reaktywowane 9 listopada 1993 w Cieszynie pod nazwą Stowarzyszenie „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra”, mające za cel szerzenie wiary, oświaty, kultury na gruncie katolickim, działalność charytatywną i gospodarczą[31][30].

    Warto dodać, że w trzech miejscowościach w Polsce, a mianowicie w: Cieszynie[32], Iłownicy[33] i Skoczowie[34] jedną z ulic nazwano jego imieniem. Ponadto dwa potoki w Cieszynie, będące dopływami potoku Bobrówka nazwano jego imieniem (Sarkander i Sarkandrowiec)[35].

    Zobacz też

    Uwagi

    1. ↑ Sarkander jest greckim odpowiednikiem niemieckiego słowa Fleischmann oznaczającego rzeźnika[1].
    2. ↑ Brat św. Jana Sarkandra, ks. kan. Mikołaj Sarkander zmarł w 1622.
    3. ↑ Biografowie nie są zgodni co do faktu ślubu Jana Sarkandra, Bar i Swastek, jak też i inni podają, że się jedynie zaręczył.

    Przypisy

    1. ↑ Franciszek Idzikowski: Geschichte der Stadt und ehemaligen Herrschaft Rybnik in Oberschlesien. Breslau: Maruschke & Berendt, 1861, s. 79. OCLC 1150661745. (niem.)
    2. ↑ Patronowie. diecezja.bielsko.pl. [dostęp 2017-11-27].
    3. ↑ a b Swastek 1987 ↓, s. 106.
    4. ↑ Święty Jan Sarkander, prezbiter i męczennik. brewiarz.pl ↓.
    5. ↑ a b Swastek 1987 ↓, s. 108.
    6. ↑ Chlumský ↓.
    7. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 109.
    8. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 111–113.
    9. ↑ O. Hugo Hoever SOCist (przeł. z jęz. ang. Zbigniew Pniewski, oprac. Leszek Kossobudzki): Żywoty świętych pańskich na każdy dzień roku według Kalendarza Rzymskiego. Wyd. 3 popr. i uzup. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1988, s. 471–473. OCLC 749390061.
    10. ↑ Uničov (Kostel Nanebevzetí Panny Marie) (mapa) 1:6000 (cz.). mapy.cz. [dostęp 2017-11-27].
    11. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 109 przyp. 47.
    12. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 114.
    13. ↑ Mirosław Korolko: Leksykon kultury religijnej w Polsce. Miejsca, obrzędy, wspólnoty (z przydatkiem literackich wypisów). Warszawa: Wydawnictwo „ADAM”, 1999, s. 214. ISBN 83-7232-050-0. OCLC 42466215.
    14. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 117–121.
    15. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 122.
    16. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 126.
    17. ↑ a b c ~1620~ Jan Sarkander (ang.). newsaints.faithweb.com. [dostęp 2017-11-26].
    18. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 128.
    19. ↑ Życiorys błogosławionego Jana Sarkandra. vatican.va ↓.
    20. ↑ Jan Paweł II: Homilia w czasie mszy świętej w Ołomuńcu podczas kanonizacji Jana Sarkandra i Zdzisławy z Lemberku (pol.). opoka.org.pl, 1995-05-21. [dostęp 2015-05-13].
    21. ↑ Jan Paweł II: Homilia w czasie mszy świętej odprawionej na wzgórzu Kaplicówka w Skoczowie (pol.). opoka.org.pl, 1995-05-22. [dostęp 2015-05-13].
    22. ↑ Wincenty Zaleski SDB: Święci na każdy dzień. Wyd. 4 zm. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 2008, s. 418–421. ISBN 978-83-7201-353-8. OCLC 750053554.
    23. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 130–131.
    24. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 131.
    25. ↑ Swastek 1987 ↓, s. 123.
    26. ↑ Pašovice (Kaple sv. Jana Sarkandera) (mapa) 1:6000 (cz.). mapy.cz. [dostęp 2017-11-27].
    27. ↑ Vacenovice (Kaple sv. Jana Sarkandera) (mapa) 1:6000 (cz.). mapy.cz. [dostęp 2017-11-27].
    28. ↑ Zwierz-Boczkowska ↓.
    29. ↑ Stanisław Janicki: Jan Sarkander ze Skoczowa (pol.). filmpolski.pl, 1994. [dostęp 2015-05-13].
    30. ↑ a b Historia (pol.). dziedzictwo.org.pl. [dostęp 2017-11-27].
    31. ↑ Stowarzyszenie „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra” w Cieszynie (pol.). dziedzictwo.org.pl. [dostęp 2017-11-27].
    32. ↑ Cieszyn (mapa) 1:6000. pl.mapy.cz. [dostęp 2017-05-06].
    33. ↑ Iłownica (mapa) 1:6000. pl.mapy.cz. [dostęp 2017-05-06].
    34. ↑ Skoczów (mapa) 1:1500. pl.mapy.cz. [dostęp 2017-05-06].
    35. ↑ Cieszyn (potok Sarkander, potok Sarkandrowiec) (mapa) 1:12 000. pl.mapy.cz. [dostęp 2017-11-27].

    Bibliografia

    Linki zewnętrzne

    Media użyte na tej stronie

    SaintIcon.PNG
    Autor: Tomasz Wachowski, Licencja: CC BY 3.0
    ikona Święty
    Emblem of the Papacy SE.svg
    Emblem of the Papacy: Triple Tiara and Keys
    Sarkandrova kaple - freska muceni.jpg
    Autor: Michal Maňas , Licencja: CC BY 4.0
    Fresco of torture of John Sarkander. Fresco by Jano Köhler is in St. Jan Sarkander chapel (Sarkandrova kaple) in Olomouc (Czech Republic).
    OlomoucCathedralSarkander.JPG
    Autor: Avemundi, Licencja: CC BY-SA 3.0
    Relics of Saint John Sarkander. Olomouc, Cathedral.
    Jan Sarkander statue 2.jpg
    Autor: Michal Maňas , Licencja: CC BY 4.0
    Colored statue of Saint John Sarkander by Jiří Antonín Heinz in Church kostel sv. Mořice in Olomouc (Czech Republic).