Jarosław I Mądry

Jarosław I Mądry

Ꙗрославъ Володимѣровичь

wielki książę Rusi Kijowskiej
Książę Rostowsko-Suzdalski
Okres	od 989 do 1010
Poprzednik	Włodzimierz I Wielki (wydzielenie z Wlk. ks. Kijowskiego)
Następca	Borys I Święty
Książę Nowogrodzki
Okres	od 1010 do 1034
Poprzednik	Wyszesław Włodzimierzowic
Następca	Włodzimierz II
Książę Smoleński
Okres	od po 1015 do 1054
Poprzednik	Stanisław Włodzimierzowic
Następca	Wiaczesław Jarosławowic
Książę Rostowsko-Suzdalski
Okres	od 1015 do 1021
Poprzednik	Borys I Święty
Następca	Briaczysław Iziasławicz
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1016 do 1018
Poprzednik	Światopełk I Przeklęty
Następca	Światopełk I Przeklęty
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1019 do 1024
Poprzednik	Światopełk I Przeklęty
Następca	Mścisław I Chrobry
Książę Rostowsko-Suzdalski
Okres	od 1021 do 1036
Poprzednik	Briaczysław Iziasławicz
Następca	Włodzimierz II
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1024 do 1054
Poprzednik	Mścisław I Chrobry
Następca	Izjasław I
Książę Perejasławski i Czernihowski
Okres	od 1036 do 1054
Poprzednik	Mścisław I Chrobry
Następca	Wsiewołod I w Perejasławiu, Światosław II w Czernihowie
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	978
Data śmierci	20 lutego 1054
Ojciec	Włodzimierz I Wielki
Matka	Rogneda
Rodzeństwo	Wyszesław Iziasław Światopełk I Przeklęty Wsiewołod Światosław Mścisław I Chrobry Borys Gleb Stanisław Pozwizd Sudzisław Teofano Przedsława Maria Dobroniega
Dzieci	Włodzimierz Jarosławowicz Izjasław I Światosław II Wsiewołod I Elżbieta Anna Anastazja Wiaczesław Igor

Jarosław I Mądry (starorus. Ꙗрославъ Володимѣровичь^[1]; staronord. Jarisleif) (ur. 978 lub 1. poł. lat 80' X w.^[2], zm. 20 lutego 1054^[2]) – pochodził z dynastii Rurykowiczów, syn i następca Włodzimierza I Wielkiego i Rognedy, wielki książę Rusi Kijowskiej (Gardariki) w latach 1016-1018 i 1019-1054.

Życiorys

Jako młodzieniec pełnił funkcję ojcowskiego namiestnika w Rostowie Suzdalskim^[3][2]. W 988 został wysłany przez ojca do Nowogrodu, gdzie sprawował w jego imieniu władzę i dorastał w otoczeniu Waregów^[4][2]. Pod koniec życia Włodzimierza Wielkiego Jarosław zdobył sobie na tyle silną pozycję w Nowogrodzie, że jego namiestnictwo nosiło pewne cechy niepodległości; w 1014 odmówił płacenia ojcu corocznego trybutu^[2]. Włodzimierz Wielki zmarł w trakcie przygotowań do wyprawy wojennej przeciwko Jarosławowi^[2]. Zdaniem historyka Andrzeja Poppego bunt Jarosława, zbiegający się w czasie z podobnym wystąpieniem Światopełka przeciwko ojcu, mógł wynikać z decyzji Włodzimierza Wielkiego o ustanowieniu swoimi następcami synów z innego małżeństwa, Borysa i Gleba^[5].

Około 1015 w Nowogrodzie miał miejsce krwawy konflikt między mieszkańcami Nowogrodu a wareskimi wojownikami Jarosława stacjonującymi w mieście^[6]. Książę stanął po stronie Waregów, doszło do pacyfikacji Nowogrodu^[6]. Mimo to w walce o tron kijowski, która miała miejsce kilka lat później, Nowogrodzianie wydatnie wsparli wysiłki Jarosława^[7].

W momencie śmierci Włodzimierza Wielkiego w Kijowie znajdował się brat Jarosława, Światopełk^[8]. Wykorzystał on sytuację i na krótki czas przejął władzę w stolicy^[8]. W tym czasie Światopełk zabił swoich braci i konkurentów do tronu, Borysa i Gleba^[9]. Wkrótce z pomocą Waregów Jarosław zmusił Światopełka do ucieczki z Kijowa^[10], pokonując go pod koniec 1016 w bitwie pod Lubeczem na zachód od Czernihowa^[11][12]. Następnie na przełomie 1016 i 1017 zasiadł na tronie w Kijowie i zajął należące do brata księstwo Turowsko-Pińskie^[12].

Pokonany Światopełk uciekł do Polski, gdzie pozyskał wsparcie Bolesława I Chrobrego^[10]. W 1018 Jarosław, pokonany przez Bolesława Chrobrego, zmuszony był uciekać do Nowogrodu^[10]. W 1019 jednak pokonał ostatecznie Światopełka I, rozbijając jego siły w bitwie nad Ltą/Altą i finalnie wygrywając walkę o sukcesję po ojcu^[10][13][11].

Panowanie Jarosława było dla Rusi czasem szybkiego rozwoju i sukcesów militarnych. Książę w latach 20. i 30. XI wieku prowadził wojny z Jaćwingami, Litwinami i Polską. W 1021 przeprowadził atak odwetowy przeciwko swemu bratankowi Briaczysławowi, który najechał wcześniej Nowogród^[10][14]. Prowadził walki z plemieniem Estów, założywszy na zdobytych ziemiach gród Juriew^[15].

W 1024 jego brat, Mścisław, książę Tmutorakański, pokonał go w bitwie pod Listweniem nieopodal Czernihowa^[13][10]. Następnie w 1026 bracia doszli do porozumienia: Mścisław kontrolował tereny na wschód od Dniepru wraz z Czernihowem, Jarosław zaś na zachód, z Kijowem i Nowogrodem^[10][13]. Najprawdopodobniej do pierwszego porozumienia doszło już w 1024, a następnie, po dwuletnim pobycie w Nowogrodzie, Jarosław powrócił do Kijowa i w 1026 potwierdził ugodę z Mścisławem^[16]. W międzyczasie, w 1024, w Suzdalu rozpętało się powstanie ludowe, szybko stłumione przez Jarosława^[15].

W 1031 zajął on Grody Czerwieńskie i pomógł objąć władzę Bezprymowi w Polsce. W 1036 rozbił pod Kijowem Pieczyngów^[2]. W tym samym roku zginął Mścisław, w związku z czym Jarosław stał się jedynym władcą Rusi Kijowskiej^[10], sprawującym kontrolę nad wszystkimi ziemiami z wyjątkiem Księstwa Połockiego^[2]. W tym samym roku wtrącił swojego ostatniego żyjącego brata, Sudzisława, do więzienia^[13].

Wszedł w konflikt z Bizancjum: wojna z cesarstwem trwała w latach 1043–1046. W 1043 zorganizował ostatnią w historii ruską wyprawę na Konstantynopol; dowodzona przez jego syna, Włodzimierza, zakończyła się niepowodzeniem^[17]. Spośród ok. 10 000 uczestników wyprawy przeżyło ok. 6000^[18]. Wspomógł w 1047 Kazimierza I Odnowiciela w walce z powstaniem pogańskim i Miecławem^[19] (zajął Drohiczyn i Brześć).

Za jego rządów rozbudowano wiele grodów ruskich, a w szczególności Kijów. Stolica Rusi została wyniesiona w 1037 do rangi metropolii – w tym samym roku rozpoczęto budowę katedry Mądrości Bożej (Sofijskiej), gdzie można znaleźć najstarsze w sztuce Rusi mozaiki i freski. Rozbudował fortyfikację Kijowa^[10]. W 1051 powstał pierwszy na Rusi klasztor Ławra Peczerska, w kijowskich jaskiniach nad Dnieprem^[20]. Ponadto Jarosław ufundował katedrę św. Zofii w Nowogrodzie^[21].

Prowadził szeroko zakrojoną politykę dynastyczną, doprowadzając do mariaży Rurykowiczów z innymi europejskimi dynastiami: Pod jego auspicjami doszło do zawarcia małżeństwa Izjasława z Gertrudą Mieszkówną, i Wsiewołoda z córką cesarza bizantyjskiego^[2]. Jego córki wyszły za monarchów z Francji, Węgier i Norwegii^[2]. Niewykluczone, że jedna z jego córek była małżonką księcia Edwarda Wygnańca^[22] . Z kolei jego siostra, Maria Dobroniega, poślubiła polskiego księcia Kazimierza Odnowiciela^[2]. Z okazji tego małżeństwa Kazimierz wypuścił ok. 800 jeńców Ruskich, uprowadzonych przez Bolesława Chrobrego w 1018^[19] .

Utrzymywał bliskie stosunki zwłaszcza ze Skandynawią: w 1028 zapewnił schronienie wygnanemu z kraju królowi Norwegii Olafowi^[23]. W rządzonej przezeń Rusi znalazł też schronienie Harald Hardradi^[23] .

Za jego panowania opracowano zbiór staroruskich i starosłowiańskich praw zwyczajowych oraz bizantyńskiego prawodawstwa, zwany Prawda Ruska. Za jego panowania po raz pierwszy powierzono urząd metropolity Kijowskiego duchownemu pochodzenia ruskiego; był to pisarz Hilarion^[24]. Jarosław aktywnie propagował idee świętości i męczeństwa swoich braci Borysa i Gleba^[25].

Po jego śmierci Ruś weszła w okres rozbicia dzielnicowego. Jarosław Mądry wprowadził system dziedziczenia stanowiący połączenie senioratu i przyncypatu^[26]. Państwo podzielił między pięciu synów, choć miał ich więcej; niektórzy z nich nie otrzymali przydziału^[26]. Najstarszy żyjący syn, Izjasław, otrzymał Ruś Kijowską i oficjalne zwierzchnictwo nad resztą braci^[26]. Światosław otrzymał Czernihów, Wsiewołd Perejesław, Suzdal, Rostów i Biełooziero, Igor dostał Wołyń, a Wiaczesław Smoleńsk^[26]. Niedługo po jego śmierci senior Izjasław musiał opuścić Kijów, który stał się miejscem walk o władzę.

Przodkowie

Małżeństwo

• pierwszą żoną Jarosława była Anna, nieznanego pochodzenia. Synem tej pary mógł być książę Ilia, rządzący w Nowogrodzie w latach 1018-1020^[27]. Wedle relacji Encyklopedii Historii Ukrainy imię pierwszej małżonki nie jest znane^[2].
• żoną księcia Jarosława od 1019 była Ingegerda Szwedzka^[10].

Potomstwo

Córki Jarosława Mądrego: Anna, Anastazja, Elżbieta, Agata

z małżeństwa z Ingegerdą:

• Włodzimierz – ks. wielko-nowogrodzki
• Izjasław I – wielki książę kijowski
• Światosław II – ks. czernihowski, wielki książę kijowski
• Wsiewołod I – ks. perejasławski, wielki książę kijowski, ks. czernihowski, ks. rostowski, suzdalski
• Elżbieta – żona Haralda III, króla Norwegii, później Swena II, króla Danii
• Anna – żona Henryka I, króla Francji
• Anastazja – żona Andrzeja I króla Węgier
• Wiaczesław – ks. smoleński
• Igor – ks. włodzimierski-wołyński, ks. smoleński

Upamiętnienie

• Postać Jarosława Mądrego przedstawiono na ukraińskich banknotach o nominale 2 hrywien pierwszej (1996), drugiej (1997) i trzeciej (2004) serii, a także monetach o nominale 2 hrywien (2018) oraz rosyjskim banknocie o nominale 1000 rubli (2010)

Zobacz też

• Bitwa pod Wołyniem

Przypisy

Bibliografia

• LudwikL. Bazylow LudwikL., Historia Rosji. Tom 1, Warszawa: PWN, 1985, ISBN 83-01-03731-8 .
• SimonS. Franklin SimonS., JonathanJ. Shepard JonathanJ., The Emergence of Rus 750-1200, Longman Publishing, 1996 .
• LawrenceL. Langer LawrenceL., Historical Dictionary of Medieval Russia, The Scarecrow Press, 2002, ISBN 0-8108-4080-4 .
• JanetJ. Martin JanetJ., Medieval Russia 980-1584, Cambridge University Press, 2007, ISBN 978-0-521-67636-6 .
• AndrzejA. Poppe AndrzejA., Spuścizna po Włodzimierzu Wielkim. Walka o tron kijowski 1015-1019, „Kwartalnik Historyczny” (3-3), 1995, s. 3-22 .
• WałerijW. Smolij WałerijW. (red.), Енциклопедія історії України: Т. 10. Т-Я, Kijów: Naukowa Dumka, 2013 .

Linki zewnętrzne

• MichałM. Kozłowski MichałM., Jarosław Mądry – twórca potęgi Rusi Kijowskiej, Histmag.org, 16 marca 2014 [dostęp 2022-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-18] .