Jean-Marie Lustiger

Jean-Marie Lustiger

Aron Lustiger

Kardynał prezbiter
(c) Claude Truong-Ngoc / Wikimedia Commons - cc-by-sa-3.0
Rien n’est impossible à Dieu[1] Dla Boga nie ma nic niemożliwego
Kraj działania	Francja
Data i miejsce urodzenia	17 września 1926 Paryż, Francja
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 2007 Paryż, Francja
Miejsce pochówku	krypta katedry Notre-Dame w Paryżu
Biskup Orleanu
Okres sprawowania	1979–1981
Arcybiskup Paryża
Okres sprawowania	1981–2005
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	17 kwietnia 1954
Nominacja biskupia	10 listopada 1979
Sakra biskupia	8 grudnia 1979
Kreacja kardynalska	2 lutego 1983 Jan Paweł II
Kościół tytularny	Ss. Marcellino e Pietro (1983–1994), S. Luigi dei Francesi (1994–2007)
Odznaczenia

Jean-Marie Lustiger (wym. ʒɑ̃ maʁi lystiʒe ( odsłuchaj); ur. jako Aron Lustiger 17 września 1926 w Paryżu^[3], zm. 5 sierpnia 2007 tamże^[4]) – francuski duchowny rzymskokatolicki pochodzenia żydowskiego, biskup Orleanu w latach 1979–1981, arcybiskup Paryża i ordynariusz mieszkających we Francji wiernych obrządków wschodnich w latach 1981–2005, kardynał prezbiter od 1983 roku. Od 1995 do 2007 roku wchodził w skład Akademii Francuskiej.

Życiorys

Pochodzenie i młodość

Aron^[a] Lustiger urodził się 17 września 1926 roku w szpitalu Rotschilda w Paryżu^[7][5]. Wywodził się z rodziny polskich Żydów z Będzina, która na początku XX wieku opuściła polskie ziemie i przeprowadziła się do Francji^[8][3]. Jego ojciec, Karl (Karol, Charles) Lustiger, urodził się w 1899 roku w Będzinie i był synem przewodniczącego cechu piekarzy mieszkającego wraz z rodziną w kamienicy przy ul. Kołłątaja 34^[9][10][11]. W 1917 roku wyemigrował z rodzinnego miasta najpierw do Magdeburga, a następnie do Paryża, gdzie osiadł wśród miejscowej emigracyjnej społeczności polskich Żydów^[12][10]. Na miejscu poznał o cztery lata młodszą Gissel-Léę (Gisèle-Léę) Lustiger, pochodzącą z Będzina córkę tamtejszego rabina i jednocześnie swoją daleką krewną^[13][11][10]. W 1925 roku Lustigerowie pobrali się i otworzyli sklep z wyrobami pończoszniczymi w 18. dzielnicy^[10][12]. Doczekali się dwójki dzieci – oprócz syna Arona mieli także urodzoną w 1930 roku córkę Arlette^[12][14]. Krewnym Lustigerów (kuzynem Arona i Arlette) był Arno Lustiger, mieszkający przez wiele lat w Niemczech historyk i pisarz^[15].

Młody Aron Lustiger w Paryżu ukończył szkołę podstawową, zaś później, w latach 1936–1939 uczył się w paryskim liceum Lycée Montaigne^[11][7]. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w sierpniu 1939 roku Aron i Arlette ze względów bezpieczeństwa zostali przez rodziców oddani pod opiekę zaprzyjaźnionej katolickiej rodzinie Combesów z Orleanu^[12][10]. W Orleanie Aron Lustiger kontynuował naukę licealną w tamtejszym Lycée Pothier w latach 1940–1942, a następnie, do 1943 roku, uczył się w miejscowym niższym seminarium duchownym uzyskując tytuł licencjata^[7]. Pod wpływem rodziny Combesów i ich silnej wiary wraz z siostrą postanowili dokonać konwersji na katolicyzm – Aron po raz pierwszy wolę zostania chrześcijaninem wyraził w 1940 roku tuż przed Wielkanocą^[3][10][12]. 21 sierpnia 1940 roku Aron Lustiger został ochrzczony w kaplicy domu biskupiego w Orleanie przez biskupa tamtejszej diecezji Julesa-Marie-Victora Courcouxa^[8][16][7]. Podczas chrztu, w którym uczestniczyli jego rodzice, zmienił imię na Jean-Marie, a jego rodzicami chrzestnymi zostali Suzanne Combes i Jean Bathellie^[3][7]. Lustigerowie ze sceptycyzmem odnosili się do zmiany wiary swoich dzieci (Arlette przyjęła chrzest w późniejszym czasie)^[17]. Gdy niemieccy naziści rozpoczęli obławę na Żydów w okupowanej od 1940 roku Francji, Gisèle-Léa Lustiger ukrywała się w Paryżu^[6]. W 1941 roku zadenuncjował ją chcący uzyskać przychylność władz okupacyjnych sąsiad, wskutek czego została aresztowana przez Gestapo^[6][7]. Niedługo później wysłano ją do obozu przejściowego w Drancy, skąd następnie trafiła do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie została zamordowana w 1943 roku^[b][7][6]. W tym samym czasie jej mąż wraz z synem przebywali i pracowali w tzw. „wolnej strefie”^[11].

Po wyzwoleniu Francji spod okupacji niemieckiej w 1945 roku ojciec Jeana-Marie, który przeżył wojnę (zmarł w 1982 roku^[9]), nie potrafił się pogodzić z decyzją syna o zmianie religii i podjął starania o unieważnienie jego chrztu^[16][7]. Gdy Jean-Marie oświadczył mu, że chce zostać księdzem, Charles Lustiger nie rozmawiał z nim przez dwa lata^[17].

Kapłaństwo

Prezbiter

W latach 1945–1946 Jean-Marie Lustiger studiował literaturę na Sorbonie, z kolei w latach 1946–1954 odbył studia z zakresu filozofii i teologii w seminarium duchownym Séminaire des Carmes będącym wydziałem paryskiego Instytutu Katolickiego^[7][3]. 17 kwietnia 1954 roku otrzymał święcenia kapłańskie w kaplicy Séminaire des Carmes od Émile’a-Arsène’a Blancheta, biskupa tytularnego Lero i rektora Instytutu Katolickiego^[3][10][7]. Następnie przez piętnaście lat był duszpasterzem akademickim: w okresie od 1954 do 1959 roku pełnił funkcję kapelana parafii uniwersyteckiej w Paryżu, kapelana studentów literatury i nauk Sorbony oraz kapelana studentów Grandes écoles (m.in. ENS de Fontenay-Saint-Cloud), zaś od 1959 do 1969 roku był dyrektorem Centre Richelieu, odpowiedzialnym za kapelanów nowych uniwersytetów regionu paryskiego^[16][7]. Od samego początku swojego prezbiteratu stawiał sobie za cel przywracanie wiary i reewangelizację ludzi w zlaicyzowanej Francji. Był autorem memorandum do ówczesnego arcybiskupa Paryża, kardynała François Marty’ego, w którym zaproponował rewolucyjną strategię reewangelizacji Francji, polegającą na przekierowaniu uwagi Kościoła rzymskokatolickiego ze swojej władzy na intelektualistów i ludzi kultury jako tych, którzy kształtują umysły oraz styl życia w kraju^[3]. Podobne stanowisko zajmował w sprawie całej Europy^[3].

W 1969 roku Lustiger został proboszczem parafii św. Joanny de Chantal na obrzeżach Paryża^[7][3]. Podczas pełnienia tej funkcji przez następne dziesięć lat stał się sławny za sprawą swoich kazań i przyjmowania jako wikariuszy duchownych „niewygodnych” w innych parafiach, takich jak np. późniejszy arcybiskup Paryża André Vingt-Trois^[7][3][16]. Popierał reformy opracowane na soborze watykańskim II jednak uważał, że sposób ich wprowadzania w Kościele rzymskokatolickim pozostawia wiele do życzenia, szczególnie jeśli chodzi o liturgię – ubolewał nad pozbawieniem jej bogactwa symboliki wyrażanej przez słowa, gesty i muzykę^[3].

Biskup i kardynał

10 listopada 1979 roku Jean-Marie Lustiger został mianowany biskupem Orleanu, zaś 8 grudnia tego roku otrzymał sakrę biskupią od arcybiskupa Paryża, kardynała François Marty’ego, w asyście arcybiskupa Sens Eugène’a-Marie Ernoulta oraz biskupa tytularnego Reperi i biskupa pomocniczego Paryża Daniela Pézerila^[3][8][7]. 31 stycznia 1981 roku przejął po emerytowanym kardynale Marty’m stanowisko arcybiskupa Paryża, zaś 12 marca tego roku został także ordynariuszem mieszkających we Francji wiernych obrządków wschodnich^[7][3][10]. 2 lutego 1983 roku papież Jan Paweł II wyniósł go do godności kardynała z przydzielonym tytułem prezbitera Ss. Marcellino e Pietro^[3][7][10].

Jako arcybiskup Paryża Jean-Marie Lustiger w każdą niedzielę wieczorem wygłaszał homilie do intelektualistów w paryskiej katedrze Notre Dame, co było realizacją postulatu zawartego w memorandum, które napisał do ówczesnego arcybiskupa Paryża na początku swojego prezbiteratu. Według George’a Weigla, biografa Jana Pawła II, memorandum to dotarło do Watykanu i sprawiło, że Lustiger został zauważony i doceniony przez papieża^[3]. Różni biografowie określali Lustigera mianem „buldożera”, osobowość impulsywną, niekiedy nawet autorytarną, ale jednocześnie bardzo pracowitą i wyróżniającą się głęboką pobożnością. Kierując archidiecezją paryską zainicjował budowę kilku kościołów w stolicy Francji, ponadto wraz z grupą biskupów był pomysłodawcą założenia katolickiej telewizji KTO, którą obecnie można odbierać na terenie całej Francji^[17]. Lustiger cieszył się także szacunkiem francuskiej społeczności żydowskiej, jednak niekiedy był przedmiotem krytyki ze strony jej przedstawicieli, m.in. za „ostentacyjne dźwiganie krzyża na Montmartre” w czasie corocznej drogi krzyżowej w Wielkim Tygodniu. Według różnych szacunków Lustiger ochrzcił około stu francuskich Żydów, a czterech z nich zdecydowało się na kapłaństwo^[10].

photo©ErlingMandelmann.ch, CC BY-SA 3.0

Jean-Marie Lustiger w 1987 roku

Jean-Marie Lustiger między papieżem Janem Pawłem II a arcybiskupem Zagrzebia, kardynałem Franjem Kuhariciem na zdjęciu z 1997 roku, zrobionym podczas podróży apostolskiej Jana Pawła II do Bośni i Hercegowiny

Kardynał Lustiger wielokrotnie uczestniczył w sesjach Światowego Synodu Biskupów w Watykanie^[3]. Był obecny na VI Zgromadzeniu Zwyczajnym Synodu Biskupów (od 29 września do 28 października 1983 roku), II Zgromadzeniu Nadzwyczajnym Synodu Biskupów (od 24 listopada do 8 grudnia 1985 roku) i VIII Zgromadzeniu Zwyczajnym Synodu Biskupów (od 30 września do 28 października 1990 roku)^[7]. W latach 1990–1994 był członkiem sekretariatu generalnego Synodu^[7][3]. W dniach 28 listopada–14 grudnia 1991 roku uczestniczył w Zgromadzeniu Specjalnym Synodu Biskupów dla Europy w Watykanie, pełniąc jednocześnie funkcję prezydenta-delegata^[7][3]. Brał także udział w Drugim Zgromadzeniu Specjalnym Synodu Biskupów dla Europy w Watykanie w dniach 1–23 października 1999 roku^[7].

W 1993 roku złożył oficjalną wizytę w Będzinie^[11]. Była to w sumie jego druga wizyta w mieście, z którego pochodzili jego przodkowie – pierwszą, nieoficjalną, złożył rok wcześniej^[10][11]. Wraz kardynałem Lustigerem do Będzina przyjechała wtedy grupa Izraelczyków. Podczas tej wizyty Lustiger uczestniczył w obchodach 50. rocznicy likwidacji getta będzińskiego, a także dokonał odsłonięcia obelisku w miejscu spalonej w 1939 roku synagogi będzińskiej oraz tablicy poświęconej księdzu Mieczysławowi Zawadzkiemu^[11].

26 listopada 1994 roku na mocy bulli papieskiej Lustiger został przeniesiony do tytułu prezbitera S. Luigi dei Francesi^[7][10]. 15 czerwca 1995 roku wybrano go na członka Akademii Francuskiej^[7][16]. 24 marca 1997 roku, przy okazji kolejnej i zarazem ostatniej wizyty w Będzinie, jako pierwszy otrzymał od miejscowej rady miejskiej tytuł Honorowego Obywatela Miasta Będzina^[10][11]. W 1997 roku był ponadto gospodarzem XII Światowych Dni Młodzieży^[16].

Kardynał był uważany za osobę bardzo bliską papieżowi Janowi Pawłowi II^[3]. Towarzyszył mu w wielu jego podróżach apostolskich, m.in. w tej do Polski w 1983 roku, ponadto kilkukrotnie pełnił funkcję osobistego wysłannika tego papieża: na zakończenie obchodów 100. rocznicy ewangelizacji Burundi (Gitega, 22 listopada 1998 roku), na uroczystość upamiętniającą 300. rocznicę poświęcenia katedry nicejskiej (Nicea, 2 maja 1999 roku), na obchody 150. rocznicy utworzenia diecezji Basse-Terre na Gwadelupie (19 listopada 2000 roku) oraz na obchody 60. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (27 stycznia 2005 roku)^[3][12][7].

11 lutego 2005 roku zrezygnował z funkcji arcybiskupa Paryża – jego następcą został kardynał André Vingt-Trois^[7][16]. W dniach 11 lutego–5 marca 2005 roku pełnił funkcję administratora apostolskiego Paryża^[7]. 14 marca 2005 roku zrzekł się stanowiska ordynariusza francuskich wiernych obrządków wschodnich, zaś w dniach 18–19 kwietnia tego roku uczestniczył w konklawe, które wybrało papieża Benedykta XVI^[7].

31 maja 2007 roku ciężko chory, poruszający się na wózku inwalidzkim Lustiger oficjalnie złożył rezygnację z członkostwa w Akademii Francuskiej^[7][17]. W 2007 roku otrzymał także Nagrodę Jana Nowaka-Jeziorańskiego za „konsekwentne działania na rzecz wartości europejskich, budowy wspólnej Europy i obalenia systemów totalitarnych XX wieku”^[18]. Ze względu na zły stan zdrowia nagrodę tę odebrał w paryskim szpitalu^[10].

Życie prywatne

Stosunek do własnego pochodzenia

Lustiger sam o sobie mówił w sposób następujący: „Jestem kardynałem, Żydem, synem migranta”^[17]. Był zwolennikiem dialogu z judaizmem, a antysemityzm określał mianem „antyteizmu”^[10]. Zawsze przy tym podkreślał: „Urodziłem się jako Żyd i jestem nim nadal. Dla mnie powołaniem Izraela jest niesienie światła poganom. Taka jest moja nadzieja i wierzę, że właśnie chrześcijaństwo jest wypełnieniem tej misji”^[3][10].

Śmierć i pogrzeb

Jean-Marie Lustiger zmarł po długiej walce z rakiem gardła 5 sierpnia 2007 roku o godzinie 19:20 w szpitalu Maison médicale Jeanne-Garnier w Paryżu^[19][20][7]. Na wieść o śmierci kardynała papież Benedykt XVI wysłał arcybiskupowi Paryża André Vingtowi-Trois telegram kondolencyjny^[7][16]. 9 sierpnia 2007 roku ciało Lustigera zostało wystawione w paryskiej katedrze Notre-Dame w godzinach od 9:00 do 22:00., z kolei 10 sierpnia tego roku o godzinie 10.00 w katedrze Notre-Dame rozpoczął się pogrzeb kardynała – mszy pogrzebowej przewodniczył kardynał André Vingt-Trois^[7]. Liturgię żałobną poprzedziło odmówienie na placu przed katedrą Notre-Dame przez Arno Lustigera, kuzyna kardynała, kadiszu (co wynikało z ostatniej woli zmarłego) oraz odczytanie psalmu 113 przez Jonasa Mosesa-Lustigera, stryjecznego prawnuka Lustigera^[19][21].

W uroczystości wzięło udział 5 tysięcy osób, wśród których oprócz rodziny zmarłego znalazł się prezydent Francji Nicolas Sarkozy, premier Francji François Fillon, kilku członków francuskiego rządu, kilkuset różnej rangi duchownych rzymskokatolickich (szesnastu kardynałów, pięćdziesięciu biskupów i pięciuset księży, w tym delegacja Konferencji Episkopatu Polski z prymasem Polski, kardynałem Józefem Glempem, kardynałem Franciszkiem Macharskim oraz arcybiskupem Józefem Życińskim), była pierwsza dama Francji Bernadette Chirac, były prezydent Polski Lech Wałęsa, a także przedstawiciele innych religii i gminy żydowskiej, na terenie której urodził się kardynał^{[20][7][19][22]}.

W trakcie mszy pogrzebowej kardynał Paul Poupard, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Kultury, odczytał przesłanie kondolencyjne papieża Benedykta XVI, a Jonas Moses-Lustiger wsypał do stojącej na trumnie misy, zgodnie z wolą zmarłego, ziemię, którą zebrał przed klasztorem Kuszenia w pobliżu Jerycha i w ogrodzie Oliwnym w Jerozolimie i którą później zaniósł pod Ścianę Płaczu, na Golgotę i do Grobu Pańskiego^{[20][7][19][21]}. Pod koniec uroczystości trumna z ciałem kardynała została złożona w niedostępnej dla zwiedzających krypcie katedry Notre-Dame, znajdującej się pod chórem i będącej miejscem spoczynku arcybiskupów Paryża po XVII wieku^[7]. Obok trumny umieszczono misę z ziemią zebraną przez Jonasa Mosesa-Lustigera, a także napis osobiście przygotowany przez Lustigera przed śmiercią o następującej treści: „Moimi patronami byli arcykapłan Aaron, św. Jan – umiłowany uczeń i Matka Boża, Służebnica Słowa. Ja zaś otrzymałem wiarę, otrzymałem chrzest, ale do końca pozostałem Żydem, jak wszyscy apostołowie”^[20][21].

Publikacje

Na podstawie^[23].

Polskie wydania

Na podstawie^[24][25][26].

• Kazania paryskiego proboszcza (1985, Znak)
• Pierwsze kroki w modlitwie (1989, Znak)
• Wybór Boga (1992, Znak)
• Msza (1993, WAM)
• Bądźcie szczęśliwi (2002, Znak)
• Bądźcie godni swego człowieczeństwa (2005, Verbinum)
• Kapłani, których daje Bóg (2006, eSPe)
• Jak Bóg otwiera bramę wiary (2006, W drodze)
• Obietnica (2006, eSPe)

Nagrody i odznaczenia

• Wielka Wstęga Orderu Cedru (Liban)^[27].
• Tytuł Baliwa Wielkiego Krzyża Honoru i Poświęcenia (Zakon Maltański)^[27].
• Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka (Portugalia)^[27].
• Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Będzina (Uchwała Nr XXX/237/97 Rady Miejskiej Będzina z dnia 24 marca 1997 roku)^[28].
• Wielki Medal Zasługi Miasta Paryża (2006)^[29].
• Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2007)^[18].
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Augsburgu (1989)^[30].
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Melbourne (2001)^[31].

Upamiętnienie

Ogród upamiętniający Jeana-Marie Lustigera na terenie opactwa benedyktyńskiego w Abu Ghausz w 2016 roku

• 23 października 2013 roku na terenie opactwa benedyktyńskiego w Abu Ghausz otwarto ogród upamiętniający Jeana-Marie Lustigera^[7][32].
• 13 czerwca 2017 roku na mocy Uchwały Nr XXXVII/294/2017 Rady Miejskiej Będzina imieniem Jeana-Marie Lustigera nazwano plac położony przed siedzibą będzińskiego Starostwa Powiatowego (przedmiotowy obszar otrzymał nazwę „plac kard. Jean-Marie Lustigera”)^[33].

Wykorzystanie w kulturze

Postać kardynała Jeana-Marie Lustigera została przedstawiona w poświęconym mu francuskim telewizyjnym filmie biograficznym Le métis de Dieu (znany także pod anglojęzycznym tytułem The Jewish Cardinal; w Polsce znany pod tytułem festiwalowym Żydowski kardynał), wyreżyserowanym przez Ilana Durana Cohena^[34][12][35]. Film ten został po raz pierwszy pokazany 24 marca 2013 roku w szwajcarskiej stacji telewizyjnej RTS Un, z kolei 21 listopada tego roku odbyła się jego światowa premiera^[34][35].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Instytutu Jeana-Marie Lustigera (fr.)
• Artykuł o kamienicy przy ulicy Kołłątaja 34 w Będzinie, w której mieszkał dziadek Jeana-Marie Lustigera (pol.)
• Zdjęcia kamienicy przy ulicy Kołłątaja 34 w Będzinie w serwisie fotopolska.eu (pol.)