Jehoszua Perle

Jehoszua Perle w karykaturze Feliksa Frydmana

Jehoszua Perle także Joszua Perle (ur. 1888 w Radomiu, zm. wiosną 1944 w Birkenau) – żydowski pisarz, publicysta i tłumacz, przedstawiciel realizmu i naturalizmu, tworzący wyłącznie w jidysz.

Życiorys

Urodził się w 1888 r. w Radomiu w ubogiej rodzinie robotników żydowskich na Podwalu. Uczęszczał do chederu. Następnie dzięki stypendium gminy żydowskiej ukończył szkołę realną w Radomiu. Po jej ukończeniu w 1905 r. zamieszkał w Warszawie, pracując w wielu zawodach, przede wszystkim jako subiekt i niższy urzędnik, a także jako księgowy. Współpracował z prasą żydowską. Perle znał dość dobrze język rosyjski, nieco słabiej język polski, nie na tyle jednak, aby tworzyć utwory literackie czy artykuły prasowe.

W 1939 roku, podczas kampanii wrześniowej, wyjechał do Lwowa, lecz po zajęciu tego miasta przez Niemców przyjechał z powrotem do Warszawy.

W czasie okupacji niemieckiej w 1940 roku znalazł się w getcie warszawskim i pracował w Wydziale Propagandy Zakładu Zaopatrywania przy Judenracie, gdzie redagował plakaty. To zajęcie zapewniało mu skromną egzystencję. W 1943 roku przeszedł na „stronę aryjską”, lecz padł ofiarą niemieckiej prowokacji w hotelu Polskim przy ul. Długiej. Został wraz z synem wywieziony do Bergen-Belsen, a następnie do Auschwitz-Birkenau, gdzie zginął wiosną 1944 r.

Twórczość

Debiutował w 1908 niewielkim opowiadaniem pt. Szabes (Szabat) w gazecie warszawskiej. Jest autorem zbiorów realistycznych opowiadań, pokazujących codzienne życie niezamożnych Żydów: Unter der zun (Pod Słońcem, 1920) i Najn a zejger in der fri (Dziewiąta rano, 1930). Wydał też powieści Jidn fun a ganc jor (1935, Żydzi dnia powszedniego, polski przekład 1998) i Di goldene pawe (t. 1 – 1937, t. 2 – 1939, Złoty paw, polski przekład 1 tomu 1938). Za Żydów dnia powszedniego otrzymał nagrodę żydowskiego PEN Clubu.

Zajmował się również tłumaczeniem literatury polskiej na jidysz. Tłumaczył dzieła Janusza Korczaka i Wacława Sieroszewskiego.

W czasie wojny, współpracując z Oneg Szabat, napisał eseje Churbn Warsze (Zniszczenie Warszawy) oraz Numer 4580. Zdał także relację ze swego pobytu we Lwowie. Jego twórczość należy do późnego realizmu z wyraźnymi akcentami naturalizmu, sam Perle podkreślał, że największy wpływ na jego warsztat literacki miał Icchok Lejb Perec. Bohaterami jego utworów są ubodzy Żydzi – rzemieślnicy, sklepikarze i drobni urzędnicy.

Współcześnie znane są tylko dwie jego książki, wydane w języku polskim. Są to powieść „Żydzi dnia powszedniego” oraz znakomita relacja o getcie i jego zagładzie, napisana w formie zbliżonej do pamiętnika w latach 1942–1943. Jej znaczący fragment znalazł się w pracy „Archiwum Ringelbluma – getto warszawskie” (1980).

Bibliografia

• Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 2. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 302-303. ISBN 83-7255-175-8.

Linki zewnętrzne

• Utwory Jehoszua Perle w serwisie Wolne Lektury
• Jehoszua Perle – dzieła w bibliotece Polona (jid.)