Jeleśnia

Jeleśnia

wieś
Stara Karczma w Jeleśni
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	żywiecki
Gmina	Jeleśnia
Liczba ludności (2022)	3851[1]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-340[2]
Tablice rejestracyjne	SZY
SIMC	0055372
Położenie na mapie gminy Jeleśnia Jeleśnia
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Jeleśnia
Położenie na mapie województwa śląskiego Jeleśnia
Położenie na mapie powiatu żywieckiego Jeleśnia
49°38′30″N 19°19′37″E/49,641667 19,326944

Jeleśnia – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, w gminie Jeleśnia.

W latach 1954-1972 należała i była siedzibą władz gromady Jeleśnia, po reformie administracyjnej należy i jest siedzibą władz gminy Jeleśnia. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

Części wsi

Integralne części wsi Jeleśnia:^[3][4]

przysiółki

Janikówka

części wsi

Baranowa, Cwajnowa, Do Szewczyków, Donaci, Janiki, Juraszki, Larysia, Pyrgiesi, Rapacze, Rówienki, Smagoniowa, Sumlasia, Szymury, Waligórowa

Środowisko

Położenie i ukształtowanie terenu

Przez Jeleśnię płyną dwie rzeki: Sopotnia i Koszarawa. Według Jerzego Kondrackiego regionalizacji geograficznej Polski, Jeleśnia leży w dwóch regionach geograficznych: w Beskidzie Makowskim i Beskidzie Żywieckim, a granicę między tymi regionami w obrębie Jeleśni stanowi rzeka Koszarawa^[5]. Beskid Żywiecki to kraina zamknięta od północnego zachodu pasmem Beskidu Śląskiego, od wschodu Podhalem, a od południa częścią Karpat Słowackich. Jeleśnia leży u stóp najwyższych szczytów Beskidu Żywieckiego: Pilska, Babiej Góry, Romanki i Rysianki, na południowy wschód od Żywca, oddalonego o 14 km. Ukształtowanie terenu jest różnorodne. Różnica wzniesień pomiędzy najniżej położoną Jeleśnią (450 m n.p.m.) a masywem Pilska (1557 m n.p.m.) sięga 1107 m. Jeleśnia sąsiaduje z Przyborowem, Krzyżową, Sopotnią Małą, Sopotnią Wielką, Mutnem, Pewlą Małą i Pewlą Wielką. W dalszej okolicy leżą Koszarawa, Korbielów i Hucisko.

Przyroda

Powierzchnia gminy to 13 845 ha. Dawniej większe przestrzenie pokrywał las bukowy, jodłowy i modrzewiowy. Obecnie jednak przeważa las świerkowy z dodatkiem sosny i jodły, zwłaszcza w reglu górnym. Z powodu gospodarki leśnej tylko gdzieniegdzie zachowały się niewielkie ostępy dawnej puszczy karpackiej. Dzisiaj chronią je rezerwaty: na Pilsku (15,41 ha), w pobliżu Hali Rysianka o powierzchni 26,7 ha (stary drzewostan złożony z jodeł, buków, świerków i jaworów, liczących 190-230 lat) oraz rezerwat Romanka (98,45 ha), ze wspaniałym lasem świerkowym górnoreglowym.

Gleby są płytkie, ze znaczną domieszką krzemionki, próchnicy, żelaza, a w partiach niższych są piaszczysto-gliniane.

Klimat

Klimat Jeleśni właściwy jest strefie górskiej i charakteryzuje się dużą amplitudą średnich temperatur rocznych oraz wysokimi, często gwałtownymi opadami w okresie letnim, które wywołują spiętrzanie się wód, a nawet powodzie. Główne rzeki – Koszarawa i Sopotnia – kumulują po drodze wody mniejszych potoków (Krzyżówka, Glinne i Buczynka), tworząc erozyjną dolinę, w której położona jest główna część miejscowości. Ilość opadów w ciągu roku mieści się w granicach 945–1510 mm. Średnia temperatura roczna wynosi 7,7 °C.

Historia Jeleśni

Pierwsze piśmiennicze wzmianki o Jeleśni pochodzą z XVI wieku, jednak historia regionu sięga setki lat wstecz. Jeleśnia, leżąc w Kotlinie Żywieckiej, stanowiła własność panów żywieckich. Cała Żywiecczyzna należała od najdawniejszych czasów historycznych do kasztelanii oświęcimskiej i do dzielnicy krakowskiej.

Przełom XIV i XV wieku to okres, który charakteryzował się osłabieniem władzy królewskiej przy równoczesnym wzroście wpływów możnych. Trwały ciągłe spory, które rozstrzygano przy użyciu siły. Dochodziło do zbrojnych starć i najazdów, po okolicy grasowały zbrojne drużyny panów małopolskich oraz bandy rabusiów. Gdy zamieszki przybrały na sile, król Kazimierz IV Jagiellończyk wykupił po długich pertraktacjach w 1457 roku Księstwo Oświęcimskie, przyłączył je do województwa krakowskiego i później oddał je Piotrowi Komorowskiemu. Wiadomo, że w miejscowości już w 1595 roku istniał kościół filialny parafii żywieckiej^[6]. Odtąd aż do XVII wieku tereny te pozostały we władaniu magnackiej rodziny Komorowskich. Po śmierci jednego z Komorowskich Żywiecczyzna podzielona została na trzy „państwa”: suskie, ślemieńskie i żywiecko-łodygowickie, którego centrum stanowił Żywiec. Jeleśnia weszła w skład tego ostatniego.

Wielka fortuna Komorowskich zaczęła się rozpadać. Mikołaj Komorowski oddał w 1624 roku dobra żywieckie w zastaw królowej Konstancji, żonie Zygmunta III Wazy. Tymczasem dobra suskie i ślemieńskie, w wyniku zawartego małżeństwa, weszły w posagu do rodziny Wielopolskich, która w 1676 roku wykupiła od egzekutorów testamentu Jana Kazimierza również dobra żywieckie i stała się w ten sposób właścicielem dawnych posiadłości Komorowskich. W rękach tej rodziny znajdowały się one aż do początku XIX wieku. W 1772 roku Żywiecczyzna znalazła się pod zaborem austriackim, a w 1838 roku nabyli ją Habsburgowie, którzy posiadali ją do 1945 roku.

Przewodnik turystyczny z 1914 roku tak opisał miejscowość: Wieś o 3000 m[ieszkańców], ważna stacya turystyczna dla turystów, dążących na Pilsko i Babią Górę. Biegnie stąd gościniec do Polhory na Węgrzech przez przełęcz Na Hlinie; wózek można dostać w gospodzie Witeka. Restauracye (gdzie można też przenocować) Kubicy koło dworca i Witeka koło kościoła, nadto kilka szynków żydowskich. Na okoliczne góry ścieżki znaczone; ruch turystyczny i narciarski bardzo duży, przeważnie niemiecki... ^[7]

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Wojciecha

Inne budowle sakralne

• Murowana kaplica z początku XIX wieku znajdującą się w Jeleśni Dolnej z kamienną figurą Chrystusa upadającego pod krzyżem z 1826 roku. Ponadto do czasów współczesnych przetrwał szereg kamiennych figur i kapliczek przydrożnych pochodzących z przełomu XIX i XX wieku.

Stara Karczma

Stoi przy dawnym trakcie handlowym nazwanym szlakiem miedziowym.

Imprezy

• „Gody Jeleśniańskie” – przegląd grup kolędniczych i zespołów jasełkowych oraz wystawa zdobnictwa bibułkowego – styczeń i luty
• „Wiosenny Redyk” – obrzęd wypędzania owiec na halę – maj
• „Dni Jeleśni” – impreza folklorystyczna od 1981 roku – lipiec
• „Hołdymas gazdowski” – impreza podsumowująca sezon prac polowych
• „Puchar Korbielowa” – zawody narciarskie – ferie zimowe
• „Puchar Pilska” – zawody narciarskie – marzec

Zakwaterowanie

• Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowe „Vesta”
• Pools Nederlands pension „Villa Martin”
• kwatera noclegowa Tara
• DW Maria
• kwatera noclegowa Jaś i Małgosia

Zakłady pracy

Jednym z większych zakładów pracy jest „Delphi Automotive System Poland”. W 2005 roku powstała rozlewnia wód mineralnych „Żywiec Zdrój”.

Przysiółki

(w nawiasach podano zasięg terytorialny, według ulic)

• Bory Juraszkowe (część ul. Myśliwskiej, ul. Nad Sopotnią, ul. Tartaczna)
• Do Boru (część ul. Myśliwskiej)
• Gajka (ul. Jałowcowa)
• Kiełbasów (ul. Kiełbasów, ul. Leśna)
• Pyrgiesi (ul. Energetyczna, ul. Pyrgiesów)
• Stara Wieś (ul. Brzozowa, ul. Bukowa, ul. Grabowa, ul. Jaśminowa, ul. Jesionowa, ul. Malinowa, ul. Porzeczkowa, ul. Starowiejska)
• Szymury (ul. Szymury)

Dojazd

Autobusem: z Żywca, kurs: Żywiec-Pewel Wielka (tylko do dworca PKP), Żywiec-Sopotnia Mała, Żywiec-Sopotnia Wielka, Żywiec-Koszarawa, Żywiec-Korbielów, Żywiec-Krzyżówki, Kraków-Korbielów (kurs przyspieszony).

Pociągiem: relacja: Żywiec-Sucha Beskidzka oraz Zakopane-Katowice

Zobacz też

• Kompania Forteczna „Jeleśnia”
• Kościół św. Wojciecha w Jeleśni
• Józef Łazarski
• Agata Wróbel
• Natalia Piekarska-Poneta
• Andrzej Biegun

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Jeleśnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 558 .
• Serwis informacyjny Gminy Jeleśnia
• Żywiecczyzna-Jeleśnia. zywiecczyzna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-11)].
• Stara Karczma w Jeleśni
• Historia Żydów w Jeleśni. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. na portalu Wirtualny Sztetl