Jersey

Ten artykuł od 2015-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Baliwat Jersey

Bailiwick of Jersey
Bailliage de Jersey
Bailliage dé Jèrri

Flaga Herb
Hymn: God Save the King² (hymn królewski) Island Home (hymn lokalny) (Boże Chroń Króla (Dom na Wyspie))
Język urzędowy	angielski, francuski
Stolica	Saint Helier
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Typ państwa	królestwo
Status terytorium	dependencja korony brytyjskiej
Zależne od	Wielkiej Brytanii
Głowa terytorium	król, książę Normandii Karol III[1]
Baliw	baliw Timothy Le Cocq[2]
Szef rządu	szef ministrów John Le Fondré Jr
Gubernator	gubernator Stephen Dalton[3]
Powierzchnia  • całkowita	119,6[4] km²
Liczba ludności (2021)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	103 267[5] 863,4 osób/km² Jersey: 50% Brytyjczycy: 29% Portugalczycy: 8% Polacy: 3% Irlandczycy: 2% Pozostali europejczycy: 4% Pozostali: 5%[6]
Waluta	funt Jersey (waluta lokalna), funt brytyjski (JEP, GBP)
Rok utworzenia	wydzielenie z Guernsey 1487
Religia dominująca	anglikanizm
Strefa czasowa	UTC 0 – zima UTC+1 – lato
Kod ISO 3166	JE/JEY/832
Domena internetowa	.je
Kod samochodowy	GBJ
Kod telefoniczny	+44-1534

Mapa wysp wchodzących w skład Baliwatu Jersey

Widok na wyspę z kosmosu

Banknoty funta Jersey

Zamek Mont Orgueil w Gorey

Widok na pola uprawne w Saint Clement, na południowym wybrzeżu wyspy

Widok na port i miasteczko Saint Aubin

Latarnia morska La Corbière z 1874 r. na południowym wybrzeżu wyspy

Autobus LibertyBus linii 15 w Saint Brelade

Jersey (wym. [ˈdʒɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek^[7].

De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii^[8]), przez nią powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.

Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej^[9]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.

Historia

Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.

W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia^[10].

Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.

Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie.

Geografia

Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²^[7]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.

Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m^[11].

Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem^[12]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.

Ustrój polityczny

Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii^[8]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey.

Rząd

Wyspa Jersey posiada swój własny rząd nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)^[13].

Rząd wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków^[14]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey^[15].

Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co 4 lata.

Podział administracyjny Jersey

Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)^[16].

Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku^[17], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey^[18]):

lp.	Okręg (parish)	Liczba ludności (2011)[17]	Powierzchnia (w km²)[18]	Gęstość zaludnienia (osób/km²)
1	Saint Helier	33522	10	3200
2	Saint Saviour	13580	9	1500
3	Saint Brélade	10568	13	830
4	Saint Clement	9221	4	2200
5	Saint Lawrence	5418	10	570
6	Saint Peter	5003	12	430
7	Grouville	4866	8	620
8	Saint Ouen	4097	15	270
9	Saint Martin	3763	10	370
10	Trinity	3156	13	260
11	Saint John	2911	9	330
12	Saint Mary	1752	7	270

Demografia

Według szacunków z 2019 roku Jersey zamieszkuje według szacunków około 107 800 osób^[19], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier^[20].

Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)^[20]

Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5 – 10 lat^[21] (ostatni spis odbył się w 2011 r.^[20]).

Dane szczegółowe

Zasugerowano, aby ta sekcja została przeniesiona do artykułu Demografia Jersey. (dyskusja)

Liczba mieszkańców

Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:

107 800 osób – wg danych z 2019 r.^[22];

99,602 osób – wg danych z 2018 r.^[23];

97,857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011 r.^[24]

Struktura wieku

Średni wiek mieszkańców

Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku^[23]:

ogółem: 37,7 lat;

mężczyźni: 35,9 lat;

kobiety: 40,2 lat

Średnia długość życia

Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)^[23]:

ogółem: 82 lata

mężczyźni: 79,5 lat

kobiety: 84,7 lat

Pozostałe dane

Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018 r.^[23]

Przyrost populacji na Jersey: 0,76%

Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)

Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)

Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)

Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018 r.^[23])

Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety

Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę

15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę

25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety

55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę

65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę

Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę

Wyznania

anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.

Języki

Języki urzędowe

Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)^[14].

Jèrriais (język lokalny)

Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)^[25].

W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais^[25].

Inne języki

Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery^[14].

Gospodarka

Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).

Transport

Transport lotniczy i morski

Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.

Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii^[26].

Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich^[27], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)^[12]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.

Transport wewnątrz wyspy

Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg^[12].

Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)^[28]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych^[29] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.

Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji^[30][31].

Galeria

• 

  Plac Wyzwolenia w Saint Helier

• 

  Zatoka Bonne Nuit; przykład wybrzeża Jersey

• 

  Krowa lokalnej rasy Jersey w Trinity na północnym wybrzeżu wyspy

• 

  Widok z murów zamku Mont Orgueil na miasteczko i część portu Gorey

• 

  Południowe wybrzeże wyspy w Saint Brelade, na małej wyspie pływowej widać Portelet Tower

• 

  Twierdza Elizabeth Castle w czasie odpływu widziana z St. Helier

• 

  Powitanie w dwóch językach na lotnisku Jersey; na górze widać powitanie w języku angielskim, poniżej powitanie w regionalnym języku Jèrriais

• 

  Wieża Le Hocq w St. Clement

• 

  Widok na zamek Mont Orgueil i miejscowość Gorey, nad brzegiem zatoki widać kawałek nieistniejącej już linii kolejowej do St. Helier

• 

  Polski sklep w Saint Helier – przykład użycia j.polskiego na Jersey

• 

  Widok na King Street, główny deptak i jedną z najważniejszych ulic handlowych St. Helier

• 

  Krowy lokalnej rasy Jersey pasące się na klifach w Trinity

Zobacz też

• gubernatorzy Jersey
• Mont Orgueil (Jersey)
• Elizabeth Castle (Jersey)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• http://www.gov.je