Jerzmanowice (województwo małopolskie)
Artykuł | 50°13′3″N 19°45′25″E |
---|---|
- błąd | 39 m |
WD | 50°13'0.1"N, 19°45'0.0"E, 50°15'N, 19°48'E |
- błąd | 14 m |
Odległość | 531 m |
wieś | |
Kościół św. Bartłomieja Apostoła | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) | 3104[1] |
Strefa numeracyjna | 12 |
Kod pocztowy | 32-048[2] |
Tablice rejestracyjne | KRA |
SIMC | 0321069 |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
50°13′03″N 19°45′25″E/50,217500 19,756944 | |
Strona internetowa |
Jerzmanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Jerzmanowice-Przeginia.
Jerzmanowice były wsią królewską w tenucie ojcowskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[3]. W latach 1973–1976 były siedzibą gminy. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim. Obecnie Jerzmanowice są siedzibą gminy Jerzmanowice-Przeginia[4].
Części wsi
SIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0321075 | Gościniec | część wsi |
0321081 | Góra | część wsi |
0321098 | Kolonia Wschodnia | część wsi |
0321106 | Kolonia Zachodnia | część wsi |
0321112 | Kopaniny | część wsi |
0321129 | Krzemieńce | część wsi |
0321135 | Lepianka | część wsi |
0321141 | W Dole | część wsi |
0321158 | Za Wieżą | część wsi |
0321164 | Żarnowiec | część wsi |
Historia
Lokacja Jerzmanowic nastąpiła pomiędzy 1325 a 1335 rokiem. W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy w 1335 roku.
W dokumentach z 1326 roku wieś nazwano villa Hermani, czyli wieś Hermana, który mógł być jej zasadźcą. Kilkanaście lat później w dokumentach pojawia się de Yrzmanowicz. Zmiana związana jest ze spolszczeniem niemieckiego imienia Herman na polskie Jirzman lub Jerzman i tym samym ze spolszczeniem nazwy wsi na Jirzmanowice, czego dowodem jest zapis z 1406 roku. Później nazwa przekształciła się na Jerzmanowice. Jerzmanowice były dawniej wsią królewską. W 1827 r. we wsi było 114 domów i 832 mieszkańców.
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[7]:
- Kościół św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach – Kościół św. Bartłomieja był pierwotnie drewniany, zbudowany za panowania Kazimierza Wielkiego w 1338. Obecny pochodzi z lat 1827–1830, rozbudowany w 1876;
- Kaplica św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach – Kościół św. Jana Chrzciciela wzniesiony został wraz ze szpitalem dla ubogich w 1696 roku z fundacji Jana Sroczyńskiego, uczestnika Odsieczy Wiedeńskiej.
- Wały ziemne po zamczysku średniowiecznym z XIII–XIV wieku przy krawędzi lewego brzegu doliny Szklarki[8]
Turystyka
Wieś położona jest na Wyżynie Olkuskiej, przy drodze krajowej 94. Znajduje się w atrakcyjnym turystycznie miejscu – w bliskim sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Znajduje się w niej drugie pod względem wysokości wzniesienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – wzgórze Grodzisko o wys. 512,8 m n.p.m. i liczne inne skały, m.in. Ostry Kamień i Wielką Skałę. Pojedyncze skały na polach i w lasach Jerzmanowic tworzą grupę tzw. ostańców jerzmanowickich. Są one atrakcją turystyczną miejscowości i większość ma status pomnika przyrody. Na terenie są 33 pomniki przyrody[9]. Niektóre ze skał udostępnione są do wspinaczki skałkowej (m.in. Grodzisko, Ostry Kamień, Łysa, Psiklatka, Łabajowa (z Jaskinią Łabajową), Dupna, Wielka Turnia, Zaklęty Mur, Zaklęty Bastion).
Miejscowość znajduje się w górnej części Doliny Szklarki[10] i Doliny Będkowskiej, w obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego malownicze krajobrazowo doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolin tego parku krajobrazowego.
Jedną z największych atrakcji turystycznych wsi jest często odwiedzana, udostępniona turystycznie (oświetlona i z przewodnikiem) Jaskinia Nietoperzowa[11], w której odkryto obozowisko dawnych łowców niedźwiedzia jaskiniowego z okresu paleolitu.
Na terenie Jerzmanowic położony jest Rezerwat przyrody Dolina Szklarki[12]
- Szlaki turystyczne
- – z Rudawy przez Radwanowice, Łączki, całą długość Doliny Będkowskiej, Jerzmanowice do Ojcowskiego Parku Narodowego.
- Szlaki rowerowe
- – z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej przez Dolinę Bolechowicką, Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, Bębło, górną część Doliny Będkowskiej obok Jaskini Nietoperzowej przez Jerzmanowice i Dolinę Szklarki.
Edukacja
W Jerzmanowicach znajduje się Szkoła Podstawowa im. Świętej Królowej Jadwigi oraz Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Akademii Krakowskiej.
Sport
We wsi działał klub sportowy Płomień Jerzmanowice.
Incydent Jerzmanowicki
14 stycznia 1993 roku ok. godz. 19:00 nastąpiła eksplozja wapiennego ostańca znanego jako Babia Skała. Według notatki Piotra Worytkiewicza (Gazeta, Kraków)[13] uderzył w nią obiekt przypominający ognistą kulę. Eksplodujące odłamki skalne zostały rozrzucone w promieniu 150 metrów. Zdarzeniu towarzyszyło uszkodzenie instalacji elektrycznej w 30 domach, silny podmuch wiatru, „lewitacja przedmiotów”, zaś „psy zaczęły szczekać dopiero następnego popołudnia”[13]. Ówczesny wójt miejscowości, poprosił naukowców z UJ i AGH o wyjaśnienie zdarzenia, w wyniku czego została powołana komisja pod kierunkiem profesora Andrzeja Maneckiego z Zakładu Mineralogii i Geochemii AGH[13]. Meteorolodzy stwierdzili, że mógł to być efekt silnego „liniowego wyładowania atmosferycznego połączonego z tzw. piorunem kulistym”. Astronomowie nie stwierdzili upadku meteorytu[13].
Przypisy
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 398 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.
- ↑ Kontakt | Gmina Jerzmanowice-Przeginia, jerzmanowice-przeginia.pl [dostęp 2020-12-21] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 .
- ↑ Michał Wojenka , Jerzmanowice-Stara Wieś. Nowo odkryta warownia średniowieczna na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej [dostęp 2018-07-06] (ang.).
- ↑ Rejestr pomników przyrody Gminy Jerzmanowice-Przeginia. [dostęp 2010-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Gmina Jerzmanowice-Przeginia, gison.pl [dostęp 2020-12-21] .
- ↑ Jaskinia Nietoperzowa, Jaskinia Nietoperzowa [dostęp 2021-05-12] (pol.).
- ↑ http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19890090077/O/M19890077.pdf
- ↑ a b c d Piotr Worytkiewicz, MEK: Kula uderza w skałę. Gazeta Kraków. [dostęp 2018-09-01].
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kraków County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 50.34 N
- S: 49.87 N
- W: 19.50 E
- E: 20.37 E
Niebieski szlak turystyczny.
Zielony szlak rowerowy
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Skały Palec i Soczewka w Jerzmanowicach
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Author
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Jerzmanowice (województwo małopolskie)
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Jerzmanowice (województwo małopolskie)