Jerzy Kosiński

Jerzy Kosiński
Joseph Novak
Ilustracja
Jerzy Kosiński (1969)
Imię i nazwisko

Jerzy Nikodem Kosiński

Data i miejsce urodzenia

14 czerwca 1933
Łódź

Data i miejsce śmierci

3 maja 1991
Nowy Jork

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Łódzki

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

współczesność

Ważne dzieła

Malowany ptak, Wystarczy być, Randka w ciemno, Kroki

Nagrody

National Book Award (1969)
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej w kategorii najlepszy scenariusz (1979)

Jerzy Nikodem Kosiński, urodzony jako Józef Lewinkopf[1] (ur. 14 czerwca 1933 w Łodzi, zm. 3 maja 1991 w Nowym Jorku) – polsko-amerykański pisarz pochodzenia żydowskiego, piszący w języku angielskim.

Laureat National Book Award (1969) za książkę Kroki. Za scenariusz do filmu Wystarczy być, oparty na jego książce, uhonorowany nagrodą BAFTA oraz nominacją do Złotego Globu[2].

Życiorys

Był synem żydowskiego przemysłowca Mieczysława (Mojżesza) Lewinkopfa i Elżbiety Linieckiej Weinreich. Mieszkali w Łodzi przy ulicy Gdańskiej 74[3] (do wybuchu II wojny światowej).

Lata II wojny światowej spędził w Sandomierzu i we wsi Dąbrowa Rzeczycka, gdzie dzięki pomocy księdza Eugeniusza Okonia rodzina Lewinkopfów znalazła schronienie w domu polskiej rodziny Andrzeja Warchoła. Wtedy ojciec zmienił mu nazwisko na Kosiński z fikcyjnym świadectwem chrztu[4].

Po wojnie w latach 1946–1947 mieszkał w Jeleniej Górze. W latach 1950–1956 zimą był instruktorem narciarskim w Zakopanem, latem kaowcem w Międzyzdrojach[5]. Studiował socjologię na Uniwersytecie Łódzkim, następnie był asystentem w Instytucie Historii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

W 1957 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał na stałe. Podjął studia podyplomowe w Uniwersytecie Columbia i New School for Social Research. W 1965 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Wykładał na amerykańskich uczelniach: Uniwersytecie Wesleyańskim, Uniwersytecie Yale’a i Uniwersytecie w Princeton[6]. Był laureatem wielu prestiżowych nagród. W latach 1973–1975 był prezesem amerykańskiego PEN Clubu[7][8]. W 1989 odwiedził Polskę (złożył wizytę w Wydawnictwie Czytelnik i był gościem Dziennika Telewizyjnego).

Pisał w języku angielskim. Według niektórych źródeł, "wszystko, co napisał sam Kosiński - kwestia ta dotąd nie jest wyjaśniona - zostało napisane po polsku"[9]. Początkowo wydawał pod pseudonimem Joseph Novak.

3 maja 1991 zmarł śmiercią samobójczą. W pożegnalnej notce napisał: Kładę się teraz do snu, na trochę dłużej niż zwykle. Nazwijmy to wiecznością[10].

Malowany ptak

Książką, która przyniosła mu światowy rozgłos, był Malowany ptak. Przedstawia ona dramatyczne losy sześcioletniego (w domyśle) żydowskiego chłopca w czasie wojny. Ze względu na opisywane zdarzenia początkowo sądzono, że książka oparta jest na wątkach autobiograficznych[11], czemu Kosiński nie zaprzeczał. W Polsce, w różnych środowiskach obwołano ją antypolską. W rzeczywistości była ona wytworem fantazji Kosińskiego[12], co sam potwierdza we wstępie do późniejszych wydań. Jest to drastyczne przedstawienie ludzkiego okrucieństwa i wynaturzeń przypisywanych przez autora mieszkańcom wiejskich okolic Europy Wschodniej. W powieści wielokrotnie wskazywany jest wątek nadużyć w stosunku do mniejszości etnicznych (Cyganie, Żydzi). Osią fabuły Malowanego ptaka jest pojęcie inności i wyobcowania (często pozornego lub powierzchownego) – w kluczowej scenie dzikie ptaki zadziobują osobnika swojego gatunku, który został schwytany i pomalowany przez człowieka w jaskrawe barwy.

W opinii prof. Iwa Cypriana Pogonowskiego pornograficzny charakter książki (naturalistyczne opisy gwałtów zbiorowych, seksu z kozłem i psem itp.), będący nadużyciem wobec historiografii Holocaustu, legł u podłoża jej komercyjnej popularności w Ameryce Północnej[13].

Eliot Weinberger w książce Karmic Traces twierdzi, że Kosiński nie mógł być autorem Malowanego ptaka, bowiem jego znajomość języka angielskiego w czasie, gdy książka ta powstała, była jeszcze za słaba. Weinberger utrzymuje, iż Kosiński wykorzystywał teksty pisane przez kilku amerykańskich redaktorów, którzy pracowali dla niego pod kluczem w nowojorskim hotelu[14]. Do autorstwa Malowanego ptaka miał się przyznać amerykański poeta i tłumacz George Reavey[15]. Wysuwano też supozycje, że Malowany ptak został napisany po polsku, a następnie przetłumaczony na angielski. W obronie Kosińskiego stanął natomiast dziennikarz John Corry, twierdząc, że oskarżenia o plagiat były inspirowane przez propagandę komunistyczną[16].

W maju 2010 Václav Marhoul ogłosił, że nabył prawa do filmowej adaptacji powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego[17]. W 2013 na Festiwalu Filmowym w Cannes za adaptację książki otrzymał Wyróżnienie Specjalne nagrody ScripTeast im. Krzysztofa Kieślowskiego za scenariusz[18][19]. W uzasadnieniu werdyktu czytamy: Podjęty z determinacją przez scenarzystę niezwykle trudny i ambitny projekt przyniósł w efekcie fascynujący i poruszający scenariusz, który może doprowadzić do powstania wstrząsającego i poruszającego wyobraźnię filmu[18]. Film powstał w koprodukcji czesko-słowacko-ukraińskiej. Premiera odbyła się we wrześniu 2019[20][21].

Wystarczy być

Kolejna książka Kosińskiego, po Steps z 1968 (Kroki) – National Book Award w 1969, która przyniosła mu uznanie nosiła tytuł Wystarczy być (Being There). Opisywała losy upośledzonego umysłowo Chance’a O’Grodnicka (w oryginale: Chauncey Gardinier), który niczego nie rozumiejąc zostaje uznany za genialnego polityka, finansistę i kandydata na prezydenta USA. Jest to karykatura bezmyślnego społeczeństwa, uzależnionego od mediów, a zwłaszcza telewizji. Na podstawie powieści nakręcono film Wystarczy być (1979) w reżyserii Hala Ashby’ego z Peterem Sellersem w roli głównej. Scenariusz do filmu na podstawie książki napisał wraz z Kosińskim nagradzany scenarzysta Robert C. Jones.

Według opinii wyrażonej w czasopiśmie „Village Voice” w 1982, książka Wystarczy być miała być plagiatem powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza pt. Kariera Nikodema Dyzmy, nieznanej wówczas czytelnikom zachodnim[22].

Inna twórczość

Kosiński był nie tylko pisarzem. Jako aktor w 1981 zagrał Grigorija Zinowjewa w filmie Czerwoni, w reżyserii Warrena Beatty’ego. Zajmował się także fotografią i czynnie uczestniczył w działalności łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.

Pojawia się również w filmie Nocny kowboj (Midnight Cowboy 1969, reż. John Schlesinger) – niewymieniony w czołówce, w scenie, w której bohaterowie filmu odwiedzają imprezę artystycznej bohemy Nowego Jorku.

Twórczość

  • 1960 – The Future Is Ours, Comrade (Przyszłość należy do nas, towarzyszu, wydanie polskie 1996) – jako Joseph Novak
  • 1962 – No Third Path (Nie ma trzeciej drogi) – jako Joseph Novak
  • 1965 – The Painted Bird (Malowany ptak, wydanie polskie 1989)
  • 1968 – Steps (Kroki, wydanie polskie 1989)
  • 1971 – Being There (Wystarczy być, wydanie polskie 1990)
  • 1973 – The Devil Tree (Diabelskie drzewo, wydanie polskie 1992)
  • 1975 – Cockpit (Cockpit, wydanie polskie 1992)
  • 1977 – Blind Date (Randka w ciemno, wydanie polskie 1992)
  • 1979 – Passion Play (Pasja, wydanie polskie 1993)
  • 1982 – Pinball (Gra, wydanie polskie 1993)
  • 1988 – The Hermit of 69th Street (Pustelnik z 69 ulicy, wydanie polskie, 1994)
  • 1992 – Passing By (Przechodząc obok – eseje wydane pośmiertnie, wydanie polskie 1994).

Książki poświęcone Kosińskiemu

  • Jerzy Kosiński.Twarz i maski, redakcja Jaromir Jedliński (Łódź 1992, Muzeum Sztuki, Łódź & RePrint, Warszawa)
  • Czarny ptasior, Joanna Siedlecka (1993, ISBN 83-85458-04-2; (Cis) ISBN 83-85893-03-2 (Marabut)); (Warszawa 2011, wydanie trzecie przejrzane i poprawione, Czerwone i Czarne Sp. z o.o., ISBN 978-83-7700-021-2)
  • Pasje Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, ISBN 83-7066-328-1)
  • Życie po śmierci Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Atena, ISBN 83-85894-00-4)
  • Jerzy Kosiński. Biografia, James Park Sloan (Warszawa 1996, wyd. Da Capo, ISBN 83-7157-148-8)
  • Jerzy Kosiński: Być Tu i Tam. Materiały z konferencji naukowej: Jerzy Kosiński; Człowiek i dzieło na skrzyżowaniu kultur Łódź 8–10 maja 1995, opracowanie redakcyjne Agnieszka Salska i Grzegorz Gazda (Warszawa 1997, Wydawnictwo Da Capo, ISBN 83-7157-274-3)
  • Good night, Dżerzi, Janusz Głowacki (Warszawa 2010, Świat Książki, ISBN 978-83-247-2135-1)
  • Jerzy Kosiński, Jerome Charyn (Warszawa 2013, Czarna Owca, ISBN 978-83-7554-645-3)

Przypisy

  1. ↑ Moshe Pelli: The Shadow of Death: Letters in Flames. University Press of America, 2007.
  2. ↑ Jerzy Kosinski – Awards – IMDb, www.imdb.com [dostęp 2020-08-19].
  3. ↑ Księga adresowa m. Łodzi, 1937–1939, s. 263 w Dziale II: „Wykaz mieszkańców m. Łodzi”. Tu także wymieniony stryj J. Kosińskiego – Stanisław, dr filozofii.
  4. ↑ Zbigniew Włodzimierz Fronczek: Farbowany ptak. „Nasz Dziennik”, 2001-06-15.
  5. ↑ Jerzy Kosinski Home Page, West Texas A&M University (ang.).
  6. ↑ Na podstawie notek biograficznych zamieszczonych w polskich wydaniach książek Kosińskiego Cockpit, Randka w ciemno.
  7. ↑ Board of Trustees: 1973–1974. PEN America.
  8. ↑ Board of Trustees: 1974–1975. PEN America.
  9. ↑ Norman G. Finkelstein, "Przedsiębiorstwo Holokaust", Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2001, s. 71
  10. ↑ Newsweek, 13 maja 1991.
  11. ↑ James Park Sloan, Jerzy Kosiński. Biografia, Warszawa 1996.
  12. ↑ Norman G. Finkelstein, "Przedsiębiorstwo Holokaust", Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2001, s. 71
  13. ↑ Iwo Cyprian Pogonowski: Jerzy Josek Nikodem Lewinkopf Kosinski and two other literary profiteers of the Holocaust, pogonowski.com, 2006-07-09 (ang.).
  14. ↑ Eliot Weinberger: Genuine Fakes, z kolekcji Karmic Traces; Wydawnictwo New Directions, 2000.
  15. ↑ D.G. Myers: A Life Beyond Repair.
  16. ↑ John Corry: 17 years of ideological attack on a cultural target, The New York Times, 7 listopada 1982.
  17. ↑ The Painted Bird, imdb.com, 7 marca 2019.
  18. ↑ a b Polacy laureatami nagrody Scripteast 2013, pisf.pl, 23 maja 2013.
  19. ↑ Václav Marhoul si veze z Cannes za svůj scénář zvláštní uznání poroty.
  20. ↑ Malowany ptak w bazie Filmweb
  21. ↑ Łukasz Grzesiczak: Czesi ekranizują „Malowanego ptaka” za czeskie, słowackie i ukraińskie pieniądze. Polacy odmówili wyborcza.pl, 10 lipca 2017.
  22. ↑ Paweł Dudziak: Jerzy Kosiński, culture.pl, czerwiec 2003.

Media użyte na tej stronie

Jerzy Kosiński (by Eric Koch, 1969).jpg
Autor: Eric Koch , Licencja: CC0
Boekenbal in Stedelijk Museum, Amsterdam> Jerzy Kosiński