Jerzy Kukuczka

Jerzy Kukuczka

Józef Jerzy Kukuczka

Jerzy Kukuczka – graffiti w Bogucicach (2011)
Data i miejsce urodzenia	24 marca 1948 Katowice
Data i miejsce śmierci	24 października 1989 Lhotse
Przyczyna śmierci	upadek z wysokości po pęknięciu liny
Miejsce spoczynku	lodowa szczelina na Lhotse
Narodowość	polska
Edukacja	Studium Trenerów Alpinizmu
Małżeństwo	żona Cecylia[1][2]
Dzieci	Maciej, Wojciech
Odznaczenia

Katowice – mural, przedstawiający Jerzego Kukuczkę, wykonany w 2019 na ścianie bocznej budynku przy ul. ks. L. Markiefki 96 w dzielnicy Bogucice

Jerzy Kukuczka (z lewej) i Andrzej Czok podczas wyprawy na Mount Everest – zdjęcie wykonane wiosną 1980 roku. 19 maja 1980 zdobyli oni szczyt nową drogą

Józef Jerzy Kukuczka^[3] (ur. 24 marca 1948 w Katowicach, zm. 24 października 1989 na Lhotse w Nepalu) – polski taternik, alpinista i himalaista, jako drugi człowiek na Ziemi zdobył Koronę Himalajów i Karakorum – wszystkie 14 głównych szczytów o wysokości ponad 8 tysięcy metrów (pierwszy był Reinhold Messner, któremu zajęło to szesnaście lat i cztery miesiące, Kukuczce niespełna osiem lat). Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych himalaistów w historii.

Życiorys

Był beskidzkim góralem, którego rodzina pochodzi z Istebnej. Wyznawał katolicyzm^[4][5].

W szkole średniej uprawiał przez pewien czas podnoszenie ciężarów, aż do momentu, kiedy dostał zakaz lekarski uprawiania tego sportu.

W 1965 roku został członkiem Harcerskiego Klubu Taternickiego im. gen. Mariusza Zaruskiego w Katowicach. HKT, należący do Hufca Katowice-Zachód, prowadził działalność turystyczną na rzecz hufca, organizując imprezy turystyczne z wykorzystaniem elementów z zakresu wspinaczki. W działaniach tych brał czynny udział Jerzy Kukuczka. W 1966 roku wstąpił do Koła Katowickiego Klubu Wysokogórskiego i ukończył tatrzański kurs wspinaczkowy. W czasie harcerskiego zimowiska w Kowarach zimą 1967/68 uzyskał stopień przewodnika, a następnie – podharcmistrza. W HKT pełnił funkcje przewodniczącego Komisji Rewizyjnej (1967–1969) oraz szefa komórki szkoleniowo-kwalifikacyjnej (1971–1975). Razem z nim proporczyk Harcerskiego Klubu Taternickiego znalazł się na najwyższych szczytach Ziemi.

Spośród 14 ośmiotysięczników zdobytych w latach 1979–1987 na 8 wszedł nowymi drogami^[6] (według informacji Polskiego Związku Alpinizmu na jedenaście wszedł nowymi drogami^[7]). Poza swoim pierwszym ośmiotysięcznikiem wspinał się albo w ekstremalnie ciężkich warunkach zimą albo nowymi trasami, 7-krotnie w stylu alpejskim, na 4 zimą (3 pierwsze wejścia zimowe), na 1 szczyt samotnie – żaden inny zdobywca 14 ośmiotysięczników nie może pochwalić się takim bilansem. W ciągu niespełna dwóch lat (21 stycznia 1985 r. – 10 listopada 1986 r.) zdobył sześć ośmiotysięczników, z czego dwa po raz pierwszy zimą, na trzech kolejnych wytyczył nowe drogi (w tym niezwykle trudne na Nanga Parbat i K2). Wolno aklimatyzował się, za to słynął z ogromnej wytrzymałości psychicznej i fizycznej. Jego partnerami byli m.in. Wojciech Kurtyka, Artur Hajzer, Krzysztof Wielicki oraz Ryszard Pawłowski.

W 1988 na igrzyskach olimpijskich w Calgary wraz z Reinholdem Messnerem nagrodzony srebrnym Orderem Olimpijskim. Reinhold Messner odmówił przyjęcia medalu, uzasadniając swój gest tym, że uważa alpinizm za twórczość, a nie rywalizację^[8]. Kukuczka przyjął medal, ponieważ w wyczynowym wspinaniu widział sportowe wartości, co niejednokrotnie podkreślał: W alpinizmie, jak w szachach – mówił – jest miejsce na swego rodzaju twórczość i sportową rywalizację. Gdyby jej zabrakło, być może nigdy bym się nie wspinał.

Mnie nie wystarczy być tylko w górach – dodał później – nie wystarczy być na wyprawie. Uważam, że jeżeli się podchodzi pod górę, to z jakimś celem, a tym celem jest wejść na tę górę.

21 stycznia 1985 jako pierwszy człowiek na ziemi (razem z Andrzejem Czokiem) wszedł zimą na Dhaulagiri (8167 m n.p.m.) – pierwszy z czterech ośmiotysięczników, które zdobył zimą^[7]

Południowa ściana Lhotse

Zginął na wysokości 8300 metrów 24 października 1989 podczas wejścia na Lhotse nową drogą przez słynną, niezdobytą wówczas południową ścianę. Szczyt atakował wspólnie z Ryszardem Pawłowskim. Kukuczka wspinał się jako pierwszy i tuż przed granią szczytową odpadł. Lina, nie wytrzymując obciążenia, pękła, a wspinacz spadł w dwukilometrową przepaść. Ciała Kukuczki nigdy nie odnaleziono, ale oficjalna wersja brzmiała, że Kukuczkę pochowano w lodowej szczelinie, nieopodal miejsca upadku. Taki krok był podyktowany wymaganiem odnalezienia ciała do wypłaty odszkodowania dla rodziny zmarłego^[8].

Jerzy Kukuczka miał żonę Cecylię Ogrodzińską^[1][2] oraz dwóch synów: Macieja i Wojciecha^[9]. Młodszy z jego synów, Wojciech, zdobył Mount Everest^[10].

Najważniejsze osiągnięcia

• zdobycie Korony Himalajów i Karakorum (w ciągu zaledwie ośmiu lat: 1979-1987) jako drugi człowiek na świecie (po Reinholdzie Messnerze^[9][11][12])
• wytyczenie jedenastu nowych dróg na zdobytych ośmiotysięcznikach^[7] (do chwili obecnej niepobity rekord, droga na K2 nigdy nie została powtórzona)
• siedem wejść na ośmiotysięczniki w stylu alpejskim^[9] (w tym na K2)
• jako jedyny człowiek na świecie zdobył dwa ośmiotysięczniki w ciągu jednej zimy
• zdobycie czterech ośmiotysięczników zimą, w tym trzech po raz pierwszy w historii: Dhaulagiri I, Kangchendzonga, Annapurna (na Czo Oju wszedł razem z Zygmuntem Andrzejem Heinrichem 3 dni po pierwszych zimowych zdobywcach tego szczytu – pierwszego zimowego wejścia dokonali Maciej Berbeka i Maciej Pawlikowski 12 lutego 1985)^[7][9][13]
• zdobycie w ciągu niespełna dwóch lat (21 stycznia 1985 – 10 listopada 1986) sześciu ośmiotysięczników, z czego aż trzy po raz pierwszy zimą, na trzech kolejnych wytyczenie nowych dróg (w tym niezwykle trudnej drogi na Nanga Parbat i K2)^[9]
• wejście solowo na Makalu nową drogą^[9]

Osiągnięcia wspinaczkowe – chronologia

Tatry

• 20 lutego 1971 – pierwsze zimowe przejście drogi przez tzw. Grzybek na północnej ścianie Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego (wraz z Danutą Gellner-Wach, Januszem Skorkiem i Zbigniewem Wachem),
• 16–18 kwietnia 1971 – pierwsze zimowe przejście drogi zwanej dziś „Kurtykówką” na wschodniej ścianie Małego Młynarza (z Jerzym Kallą i Zbigniewem Wachem),
• 22 lipca 1971 – pierwsze polskie przejście „Drogi Pająków” na północnej ścianie Wołowej Turni z Januszem Skorkiem i Marianem Piekutowskim,
• 3–6 stycznia 1972 – pierwsze przejście zimowe direttissimy północno-wschodniej ściany Małego Młynarza wraz z Tadeuszem Gibińskim i Zbigniewem Wachem,
• 23–24 czerwca 1972 – poprowadził nową drogę na Małym Młynarzu (Wielkim Kominem) wraz z Danutą Gellner-Wach, Zbigniewem Wachem i Januszem Skorkiem,
• 8 lutego 1977 – wytyczył nową drogę północnym filarem Małego Durnego Szczytu z Andrzejem Machnikiem.

Dolomity

• 1972 – Monte Civetta, Torre Trieste – Direttissima dei polacchi, pierwsze wejście^[14],
• 1972 – Cima Bancon – filarem, pierwsze wejście,
• 1973 – Marmolada – „Via del Ideale”, pierwsze zimowe wejście.

Alpy

• 19 lipca 1973 – z M. Łukaszewskim dokonali pierwszego polskiego przejścia drogi „Aureille-Fentren” na Aiguille du Moine,
• 22 lipca 1973 – podczas tego samego wyjazdu z tym samym partnerem przeszli jako pierwsi Polacy „Drogę Paryżan” na La Pelle w masywie Vercors,
• 6 sierpnia 1973 – wraz z M. Łukaszewskim, B. Kozłowską i J. Kurczabem przeszedł drogę „Major” na wschodniej ścianie Mont Blanc,
• 12–14 sierpnia 1973 – poprowadził nową drogę na Petit Dru (z M. Łukaszewskim i W. Kurtyką),
• 3–4 sierpnia 1975 – z M. Łukaszewskim i W. Kurtyką poprowadził nową drogę na północnej ścianie Pointe Hélene w Grandes Jorasses.

Bułgaria

• 1971 – Riła – Diabelskie Igły (nową drogą).

Alaska

• 20–26 lipca 1974 – wspinał się zachodnim żebrem południowej ściany na Denali (McKinley) (6190 m n.p.m.), gdzie doznał poważnych odmrożeń.

Alpy Południowe (Nowa Zelandia)

• 27 lutego 1981 – trawers Mount Hicks, Mount Dampier, Green Saddle (z Krzysztofem Wielickim i Ryszardem Pawłowskim)
• 1981 – Malte Brun (3199 m n.p.m.) – nowe drogi środkiem ściany południowej oraz zachodnią ścianą.

Hindukusz

• 1 sierpnia 1976 – samotnie, nową drogą zdobył Kohe Awal (5800 m n.p.m.),
• 10–11 sierpnia 1976 – wraz z J. Barankiem, S. Cholewą i H. Natkańcem weszli od południowego wschodu na Kohe Tez (7015 m n.p.m.),
• 10 sierpnia 1978 – z Tadeuszem Piotrowskim i M. Wroczyńskim nową drogą pokonali Tiricz Mir Wschodni (7692 m n.p.m.),
• 11 sierpnia 1978 – I wejście na Bindu Ghul Zom (6340 m n.p.m.) (z Tadeuszem Piotrowskim, podczas zejścia z Tiricz Mir Wschodniego).

Korona Himalajów i Karakorum

• 4 października 1979 – Lhotse drogą klasyczną z Andrzejem Czokiem, Andrzejem Heinrichem i Januszem Skorkiem w ramach wyprawy Klubu Wysokogórskiego z Gliwic, styl alpejski, wspinaczka bez używania butli tlenowych, ale wspomaganie tlenem z butli było stosowane podczas snu w obozie czwartym na 7800 m.
• 19 maja 1980 – Mount Everest nową drogą (filarem południowym) z Andrzejem Czokiem, z częściowym wspomaganiem tlenem. Tlen skończył się podczas ataku szczytowego
• 15 października 1981 – Makalu nową drogą (północno-zachodnią flanką i północną granią), pierwsze solowe wejście w Nepalu, bez wspomagania tlenem, styl alpejski,
• 30 lipca 1982 – Broad Peak drogą klasyczną w stylu alpejskim z Wojciechem Kurtyką, bez wspomagania tlenem (nielegalne wejście w ramach aklimatyzacji przed atakiem na południową ścianę K2),
• 1 lipca 1983 – Gaszerbrum II (południowo-wschodnią granią), nową drogą razem z Wojciechem Kurtyką, pierwsze wejście południowo-wschodnią granią, styl alpejski, bez wspomagania tlenem,
• 23 lipca 1983 – Gaszerbrum I, nową drogą południowo-zachodnią ścianą razem z Wojciechem Kurtyką, styl alpejski, bez wspomagania tlenem,
• 17 lipca 1984 – trawers całego masywu Broad Peak z wejściem na główny wierzchołek w stylu alpejskim z Wojciechem Kurtyką, bez wspomagania tlenem,
• 21 stycznia 1985 – Dhaulagiri, pierwsze zimowe wejście, wraz z Andrzejem Czokiem, bez wspomagania tlenem,
• 15 lutego 1985 – Czo Oju, zimowe wejście wraz z Zygmuntem Andrzejem Heinrichem, południową ścianą, bez wspomagania tlenem,
• 13 lipca 1985 – Nanga Parbat, nową drogą (filar południowo-wschodni), towarzyszyli mu Carlos Carsolio, Zygmunt Andrzej Heinrich i Sławomir Łobodziński, bez wspomagania tlenem,
• 11 stycznia 1986 – Kanczendzonga, pierwsze zimowe wejście, wraz z Krzysztofem Wielickim, bez tlenu, od południowej strony,
• 8 lipca 1986 – K2, nową drogą (środkowym filarem południowej ściany) z Tadeuszem Piotrowskim (zginął w czasie zejścia), styl alpejski, bez wspomagania tlenem,
• 10 listopada 1986 – Manaslu, nową drogą, w stylu alpejskim z Arturem Hajzerem, bez wspomagania tlenem,
• 3 lutego 1987 – Annapurna I, pierwsze wejście zimowe z Arturem Hajzerem, od strony północnej, bez wspomagania tlenem
• 18 września 1987 – Sziszapangma, nową drogą zachodnią granią, w stylu alpejskim z Arturem Hajzerem, bez wspomagania tlenem.

Inne

• 1977 – Nanga Parbat – próba wejścia południowo-wschodnią ścianą, osiągnięto wysokość ok. 7950 m
• 24 czerwca 1983 – Gaszerbrum II East (7772 m) – z Wojciechem Kurtyką, pierwsze wejście
• 16 lipca 1984 – wraz z Wojciechem Kurtyką zdobył Broad Peak Middle (8011 m)
• 1984 – Biarhedi (6759 m) – pierwsze wejście na szczyt, styl alpejski, solo, bez tlenu
• 1984 – Maszerbrum La (5364 m) – styl alpejski, solo, bez tlenu
• 9 listopada 1986 – Manaslu East – pierwsze wejście, styl alpejski, bez tlenu
• 1987 – Yebokalgan Ri (7365 m) – wejście zachodnią granią, do wysokości około 7000 m na nartach z fokami, pierwsze wejście na szczyt, bez tlenu, styl alpejski
• 1987 – Sziszapangma, wierzchołek zachodni (7950 m) – zachodnią granią, pierwsze wejście, styl alpejski, bez tlenu
• 13 października 1988 – biorąc udział w wyprawie Klubu Wysokogórskiego z Katowic, wszedł z Arturem Hajzerem na Annapurnę I East (8010 m). Dokonali tego w stylu alpejskim, wytyczając od południa nową drogę
• 24 października 1989 – podczas wyprawy Śląskiej Grupy Himalajskiej wspinał się z Ryszardem Pawłowskim południową ścianą Lhotse. Odpadł od ściany i spadł w przepaść

Odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1989)^[15]
• Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi (ten pierwszy w 1986)^[15][16]
• Złoty Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe – dziesięciokrotnie^[15][16]
• Srebrny Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe – jednokrotnie^[15][16]
• Brązowy Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe – dwukrotnie^[15][16]
• Wielka Złota i Srebrna Odznaka Za Zasługi dla Woj. Katowickiego^[16]
• Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” (1974)^[15][16]
• Złota Odznaka Akademickiego Związku Sportowego^[15]
• Srebrny Medal Orderu Olimpijskiego (1988, międzynarodowy)^[16]
• Złota Odznaka IAMES (Czechosłowacja)^[16]

Książki

• Kukuczka, Jerzy: Mój pionowy świat czyli 14 × 8000 metrów. London: Wydawnictwo AT, 1995. ISBN 1-899397-09-4.
• Kukuczka, Jerzy: Mój pionowy świat. [Katowice]: Mac System Maciej Kukuczka, 2008. ISBN 978-83-928083-0-5.
• Kukuczka, Jerzy: Mój pionowy świat. Wyd. 2 albumowe. Katowice: Fundacja Wielki Człowiek, 2014. ISBN 978-83-937896-8-9.
• Kukuczka, Jerzy: Mój pionowy świat. Wyd. 3 poprawione i uzupełnione. Katowice: Fundacja Wielki Człowiek, 2014. ISBN 978-83-937896-7-2.
• Kukuczka, Jerzy: Mój pionowy świat. Kukuczka, Cecylia (red.). Wyd. 4 poprawione i uzupełnione. Katowice: Remember!, 2019. ISBN 978-83-954014-0-4.
• Kukuczka, Jerzy: Ostatnia ściana. Katowice: Agencja Reklamowa KOMPLET, 1999. ISBN 83-912268-0-8.
• Kukuczka, Jerzy: Na szczytach świata. Katowice: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-03166-X.
• Kukuczka, Jerzy: Na szczytach świata. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione. Kraków: PiT, 1996. ISBN 83-86219-28-9.
• Kukuczka, Jerzy: Ostatnia w koronie. Shisha Pangma '87. Zioło, Katarzyna (red.); Anzorge, Anna (wybór i opracowanie); Potrzebowski, Maciej (wybór i opracowanie). Warszawa: Fundacja Wielki Człowiek, 2017, seria: Z Archiwum Jerzego Kukuczki; t. 1. ISBN 978-83-65095-00-8.
• Kukuczka, Jerzy: Królowa. Lhotse '89. Zioło, Katarzyna (wybór i opracowanie). Katowice: Fundacja Wielki Człowiek, 2019, seria: Z Archiwum Jerzego Kukuczki; t. 2. ISBN 978-83-65095-03-9.
• Kukuczka, Jerzy ; Chylińska, Ilona: (Nie)zdobyta góra. Broad Peak i K2 '82. Lemański, Wojciech (wybór). Katowice: Fundacja Wielki Człowiek, 2022, seria: Z Archiwum Jerzego Kukuczki; t. 3. ISBN 978-83-65095-06-0.

Artykuły

• Kukuczka, Jerzy. K2 ścianą południową. „Taternik”. 2/86. 

Upamiętnienie

Tablice poświęcone osobom zmarłym w górach na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym, w lewym górnym rogu tablica poświęcona Jerzemu Kukuczce

Jerzy Kukuczka – pomnik

Tablica pamiątkowa upamiętniająca Jerzego Kukuczkę w Istebnej

W Chukhung wybudowano czorten (współrzędne N 27°54'04.2" E 086°51'43.6"), na którym umieszczono tablicę pamiątkową honorującą Jerzego Kukuczkę. Tablica pamiątkowa znajduje się także na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą.

Imieniem Jerzego Kukuczki nazwano szkoły: Szkołę Podstawową w Sobiekursku^[17], Szkołę Podstawową nr 20 i Gimnazjum nr 11 w Bielsku-Białej, Zespół Szkolno-Przedszkolny w Pewli Małej k. Żywca, Szkołę Podstawową nr 40 w Katowicach-Bogucicach, Zespół Szkół w Korzkwi, Gimnazjum nr 22 w Łodzi, Szkołę Podstawową nr 58 w Poznaniu, Szkołę Podstawową nr 12 w Jastrzębiu-Zdroju, Gimnazjum nr 10 w Katowicach-Bogucicach, Szkołę Podstawową nr 5 w Świetochłowicach-Chropaczowie (reaktywowana we wrześniu 2019r.), Gimnazjum nr 2 w Mikołowie, Szkołę Podstawową nr 10 w Mikołowie, Szkołę Podstawową nr 38 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2 we Wrocławiu, Akademię Wychowania Fizycznego w Katowicach, V liceum ogólnokształcące z oddziałami integracyjnymi oraz gimnazjum nr 6 mistrzostwa sportowego z oddziałami integracyjnymi w Rybniku. Jego imieniem nazwano także ulice: w Częstochowie na osiedlu Północ, w Świdniku na osiedlu Kusocińskiego, w Lubinie na osiedlu Przylesie, w Rzeszowie na osiedlu Matysówka, we Wrocławiu na osiedlu Gaj, w Opolu w dzielnicy Półwieś, w Zabrzu (dzielnica Biskupice) oraz na osiedlu Szamocin w Warszawie^[18].

Poczta Polska wydała okolicznościowy znaczek, który został zaprojektowany przez Jana Konarzewskiego. Na znaczku można zobaczyć panoramę Himalajów, podobiznę Kukuczki i jego olimpijskiego medalu^[19].

W Katowicach corocznie odbywają się: Maraton Kukuczki i Drużynowy Maraton Kukuczki – biegi organizowane przez Akademię Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach^[20].

Jedno z katowickich osiedli nosi jego imię.

1 października 2015 odsłonięto pomnik Jerzego Kukuczki przed głównym wejściem AWF w Katowicach. Jego nazwisko zostało umieszczone również na Pomniku Alpinistów w Katowicach, odsłoniętym 28 października 2015 roku^[21].

W przysiółku Wilcze w Istebnej w góralskim domku letniskowym Jerzego Kukuczki znajduje się utworzona w 1996 roku przez Cecylię Kukuczkę (żonę Jerzego) – Izba Pamięci Jerzego Kukuczki.

Od 2017 patron skweru w Katowicach, w dzielnicy Załęże^[22].

W 2019 r. na ścianie kamienicy u zbiegu ulic Markiefki i Katowickiej, w sąsiedztwie domu, w którym himalaista urodził się i żył w Bogucicach powstał mural przedstawiający Jerzego Kukuczkę, którego autorem jest Wojciech Walczyk. Malowidło zakryło poprzednie, które powstało w tym miejscu w ramach Katowice Street Art Festival 2013^[23].

Od 2021 roku patron 2 Bytomskiej Drużyny Harcerzy "Rajza" z Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Książki

DariuszD. Kortko DariuszD., MarcinM. Pietraszewski MarcinM., Kukuczka. Opowieść o najsłynniejszym polskim himalaiście, Warszawa: Agora, 2016, ISBN 978-83-268-2393-0 .

Filmy

• Jurek (reż. Paweł Wysoczański, dokumentalny, Polska 2014, 80 min)^[24]
• Kukuczka (reż. Jerzy Porębski, dokumentalny, Polska 2011, 46 min)^[25]
• Himalaiści: Zerwana lina^[26].

Sztuki teatralne

• Himalaje (reż. Robert Talarczyk), 2018, Teatr Śląski w Katowicach^[27]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona pamięci Jerzego Kukuczki
• Pamięci tragicznie zmarłego alpinisty Jerzego Kukuczki w PKF na stronie KronikaRP
• Jerzy Kukuczka – biografia, cytaty, galeria zdjęć
• Wirtualne muzeum Jerzego Kukuczki