Jerzy Różycki (matematyk)

Jerzy Różycki

Data i miejsce urodzenia	24 lipca 1909 Olszana(ukr.), gubernia połtawska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	9 stycznia 1942 Morze Śródziemne k. Balearów
Odznaczenia

Tablica upamiętniająca naukę Jerzego Różyckiego w wyszkowskim gimnazjum

Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Jana Pawła Woronicza w Warszawie

Tablica upamiętniająca złamanie kodu Enigmy przez Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego na pl. marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Ławeczka Jerzego Różyckiego w Wyszkowie

Pomnik kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego w Poznaniu

Głaz w Lesie Kabackim upamiętniający trzech matematyków, którzy złamali szyfr Enigmy

Jerzy Różycki (ur. 24 lipca 1909 w Olszanie(ukr.), zm. 9 stycznia 1942 k. Balearów) – polski matematyk i kryptolog, w maju 1926 r. ukończył Gimnazjum Koedukacyjne Towarzystwa Szkoły Średniej w Wyszkowie nad Bugiem, absolwent i pracownik Uniwersytetu Poznańskiego oraz radiokontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów Referat 4) Oddziału II Sztabu Głównego WP.

Życiorys

Jerzy Witold Różycki był najmłodszym z czworga dzieci Wandy z Benitów i Zygmunta Różyckich. Urodził się 24 lipca 1909 r. w Olszanie w guberni kijowskiej. W 1918 r. wraz z rodziną uciekł z ogarniętych rewolucją terenów byłego Imperium Rosyjskiego do odrodzonej po zaborach Rzeczypospolitej. Przez kilka lat mieszkał w Wyszkowie nad Bugiem. Tu oraz w pobliskim Długosiodle Zygmunt Różycki prowadził apteki.

W październiku 1926 r. Jerzy Różycki rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Dyplom magistra matematyki uzyskał w lutym 1932 r. Zdecydował się na studiowanie drugiego kierunku – w grudniu 1937 r. dostał dyplom magistra geografii. Podczas studiów na Uniwersytecie Poznańskim był członkiem Korporacji Akademickiej Chrobria.

W 1929 r. znalazł się w grupie 23 najzdolniejszych studentów matematyki, biegle znających język niemiecki, którzy rozpoczęli utajniony kurs podstaw kryptologii. Jeszcze jako student matematyki zaczął pracować w poznańskim zespole kryptologów Biura Szyfrów Sztabu Głównego. We wrześniu 1932 r. zespół przeniósł się do Warszawy.

Zespół w składzie: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki w styczniu 1933 złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, zbudował jej działającą kopię oraz urządzenia deszyfrujące szyfrogramy Enigmy – najpierw tzw. cyklometr, a następnie, po udoskonaleniu przez Niemców techniki szyfrowania, tzw. bombę kryptologiczną. Praca Różyckiego to tzw. metoda zegara, pozwalająca określić wybór i ustawienie wirnika w maszynie Enigma. Do czasu mobilizacji przed wybuchem II wojny światowej był cywilem pracującym w Sztabie Głównym WP.

W lipcu 1938 r. ożenił się z Marią Barbarą Majką, w maju następnego roku urodził się ich syn Janusz^[1].

Jerzy Różycki zginął na Morzu Śródziemnym 9 stycznia 1942 roku podczas powrotu z Algieru do ośrodka dekryptażu Kadyks, ulokowanego w Państwie Vichy. Statek pasażerski Lamoricière, którego był pasażerem, zatonął w tajemniczych okolicznościach w pobliżu Balearów. Wśród 222 ofiar katastrofy, oprócz Różyckiego, znajdowali się: kapitan Jan Graliński – szef (referatu sowieckiego, kontrwywiadu radiowego – Wschód) Biura Szyfrów Referat nr 3 (BS-3), Piotr Smoleński – kryptolog Biura Szyfrów Ref. nr 3 i oficer francuski towarzyszący trzem polskim kryptologom – kapitan François Lane.

Odznaczenie i upamiętnienie

Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 21 lutego 2000 r. został w uznaniu wybitnych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej wraz z Marianem Rejewskim i Henrykiem Zygalskim pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski^[2].

Poczta Polska wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł. przedstawiono podobiznę Jerzego Różyckiego w otoczeniu pozostałych dwóch kryptologów^[3].

W 1999 r. przy ul. Leśnej w Lesie Kabackim w Warszawie, przed wjazdem na teren kompleksu Centrum Operacji Powietrznych-Dowództwa Komponentu Powietrznego, w którym przed II wojną światową mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów, odsłonięto kamień z tablicą upamiętniającą pracujących tam Jerzego Różyckiego, Mariana Rejewskiego i Henryka Zygalskiego^[4].

W maju 2014 r. Institute of Electrical and Electronics Engineers Board of Directors przyznało najwyższe odznaczenie IEEE „Milestone” trzem polskim matematykom, którzy w latach 1932–1939 złamali po raz pierwszy kody niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. 5 sierpnia 2014 r., przy ul. Śniadeckich w Warszawie, przed gmachem Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk zostały odsłonięte tablice (w języku angielskim i polskim), upamiętniające osiągnięcie trójki polskich matematyków-kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego oraz inżynierów z warszawskiej Wytwórni Radiotechnicznej AVA^[5].

W kwietniu 2016 r. na budynku I Liceum Ogólnokształcącego im. Cypriana Norwida w Wyszkowie (kontynuatora przedwojennego gimnazjum) odsłonięto pamiątkową tablicę.

W listopadzie 2016 r. Rada Miejska w Wyszkowie nadała nazwę „Jerzego Różyckiego, matematyka i kryptologa” rondu na skrzyżowaniu ulic Tadeusza Kościuszki i Stefana Okrzei.

W kwietniu 2017 r. na budynku nr 4 przy ul. Woronicza w Warszawie, gdzie w latach 1937–1939 mieszkał Jerzy Różycki, zawisła pamiątkowa tablica.

30 października 2018 r. w wyszkowskim parku miejskim stanął pomnik – ławeczka Jerzego Różyckiego. Autorem rzeźby jest Karol Badyna^[6].

6 września 2019 r. w Krypcie Panteonu Narodowego, w podziemiach kościoła Świętych Piotra i Pawła w Krakowie, uroczyście złożono w sarkofagu urny z ziemią z miejsc związanych ze śmiercią lub pochówkiem kryptologów: Jerzego Różyckiego, Henryka Zygalskiego i Mariana Rejewskiego (z dna Morza Śródziemnego, z Chichesteru oraz z okolic grobu na Powązkach). Decyzja o sarkofagu z trzema urnami, z których żadna nie zawiera ludzkich szczątków stanowi absolutny wyjątek. Nie ma żadnej możliwości, aby odnaleźć szczątki Jerzego Różyckiego, a wybitność tego człowieka jest ponad wszelką wątpliwość. Stawiając mu grób, choćby symboliczny, spełniamy obowiązek państwa polskiego – czytamy na stronie www.panteonnarodowy.org^[7]

Decyzją Nr 11/MON z dnia 4 lutego 2020 roku Jerzy Witold Różycki został patronem Narodowego Centrum Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni^[8].

W Poznaniu 25 września 2021 zostało otwarte interaktywne "Centrum Szyfrów Enigma". Multimedialna ekspozycja centrum poświęcona jest historii maszyny szyfrującej Enigma i trzem polskim kryptologom: Marianowi Rejewskiemu, Henrykowi Zygalskiemu i Jerzemu Różyckiemu^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Kozaczuk, Jerzy Straszak: Enigma. How the Poles Broke the Nazi Code. Nowy Jork: Hyppocrene Books, 2004. ISBN 0-7818-0941-X.
• Andrzej Pepłoński: Kontrwywiad II Rzeczypospolitej. Warszawa: Bellona, 2002. ISBN 978-83-11-09280-8.
• Władysław Kozaczuk: Bitwa o Tajemnice: Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918-1939. Warszawa: Książka i Wiedza, 1967. ISBN 978-83-05-13083-7.
• Andrzej Misiuk: Służby Specjalne II Rzeczypospolitej. Warszawa: Bellona, 1998. ISBN 978-83-11-08845-0.
• Henryk Ćwięk: Przeciw Abwehrze. Warszawa: Bellona, 2001. ISBN 978-83-11-09187-0.
• Gordon Welchman. From Polish Bomba to British Bombe: the Birth of Ultra. „Intelligence and National Security”. 1 (1), 1986. 
• Adam Mickiewicz, Elżbieta Szczuka, Piotr Płochocki: W 100-lecie Gimnazjum i Liceum. Komitet Organizacyjny Obchodów 100-lecia LO w Wyszkowie, 2014. ISBN 978-83-939113-2-5.
• Elżbieta Szczuka: Jerzy Różycki, matematyk i kryptolog. Zeszyty Wyszkowskie Zeszyt VII, Wyszków 2018. ISBN 978-83-60646-26-7.

Linki zewnętrzne

• Dokumentacja Enigmy – liczne oryginalne komentarze analityczne i wspomnienia niepublikowane Mariana Rejewskiego
• Na dnie koło Minorki leży statek z pogromcami Enigmy – Krzysztof Kowalski, Rzeczpospolita, 21-08-2008