Jerzy Turowicz

Jerzy Turowicz
Ilustracja
Jerzy Turowicz (1994)
Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1912
Kraków

Data i miejsce śmierci

27 stycznia 1999
Kraków

Miejsce spoczynku

Tyniec

Zawód, zajęcie

publicysta

Partia

ROAD, UD, UW

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Komandor z Gwiazdą Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Komandor Orderu Palm Akademickich (Francja) Order Ecce Homo
Strona internetowa

Jerzy Turowicz (ur. 10 grudnia 1912 w Krakowie, zm. 27 stycznia 1999 tamże) – polski dziennikarz i publicysta, redaktor naczelnyTygodnika Powszechnego” (1945–1953 i 1956–1999), wiceprezes Ogólnopolskiego Klubu Postępowej Inteligencji Katolickiej[1], kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się jako czwarte dziecko Augusta Turowicza, sędziego, radcy prawnego, działacza Akcji Katolickiej oraz Klotyldy z domu Turnau. W 1930 ukończył III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego (dziś II LO w Krakowie) i rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej[2]. W 1932 stanął na czele oficjalnego biuletynu lwowskiego środowiska Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” Dyszla w Głowie. Jako student Politechniki publikował również na łamach Życia Technickiego. W 1934 został studentem wydziału filozofii i historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego artykuły były drukowane na łamach Odrodzenia,, a w 1936 opublikował O Maritainie, czyli o najlepszym katolicyzmie w Prosto z Mostu jako odpowiedź na artykuł Adama Doboszyńskiego, który również ukazał się w tym tygodniku. W 1937 po raz drugi objął funkcję redaktora naczelnego – tym razem czasopisma Historia. Na początku 1939 rozpoczął pracę w krakowskim dzienniku Głos Narodu, a w lipcu tego roku został jego redaktorem naczelnym, którym był do ostatniego wydanego numeru, czyli do 3 września 1939.

W czasie okupacji niemieckiej współpracował z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia.

Tygodnik Powszechny

Od założenia w 1945 współtworzył Tygodnik Powszechny. Podpisał list Komisji Intelektualistów i Działaczy Katolickich z 6 listopada 1950 do intelektualistów francuskich, wyrażający solidarność i propozycję współpracy[3].

W 1953 za odmowę publikacji nekrologu Stalina w numerze z 8 marca Tygodnik Powszechny został zamknięty. Następnie przejął go Pax i 10 lipca 1953 ukazał się pierwszy numer zredagowany przez ludzi z nim związanych. Po dojściu do władzy przez Władysława Gomułkę w 1956 pismo zostało zwrócone prawowitej redakcji[4]. Poparł gomułkowskie przemiany Października 1956 roku[5].

Odręcznie pisany list z nagłówkiem Kochany, Drogi Tadeuszu. Po podpisie autora listu – Jerzego dopisek Anny T.
List gratulacyjny Jerzego Turowicza do Tadeusza Mazowieckiego z okazji nominacji na pierwszego niekomunistycznego premiera.
Zdjęcie cmentarza. Na pierwszym planie grób z drewnianym krzyżem. Krzyż nie jest nowy bo ma już kolor srebrny. Na betonowej podmurówce umieszczono okrągły głaz z napisem.
Grób Jerzego i Anny Turowiczów na cmentarzu w Tyńcu
Zdjęcie. Fragment kamienicy. Pomiędzy oknem a drzwiami wejściowymi wmurowana tablica z informacją, że w tym domu mieszkał Jerzy Turowicz. Powyżej umieszczono numer kamienicy 7.
Tablica pamiątkowa na kamienicy przy ul. Sobieskiego 7 w Krakowie, gdzie Jerzy Turowicz urodził się i mieszkał,
odsłonięta w setną rocznicę Jego urodzin
Zdjęcie. Nieduże rondo pośrodku którego umieszczono okrągły klomb pośrodku którego umieszczono tablicę z nazwą ronda.
Rondo Jerzego Turowicza w Warszawie na Żoliborzu

W 1957 opublikował artykuł komentujący walki frakcyjne w PZPR i piętnujący antysemityzm („Antysemityzm”, nr 11 Tygodnika Powszechnego z 17 marca 1957). W 1962 został korespondentem specjalnym „TP” na soborze watykańskim II.

W 1964 Jerzy Turowicz podpisał List 34 sprzeciwiający się narastającym ograniczeniom wolności słowa. W czasie kiedy był redaktorem naczelnym „Tygodnika Powszechnego” pismo uzyskało duże znaczenie i prestiż, a w latach 80. stało się nieformalnym organem prasowym środowisk opozycyjnych.

Działalność społeczna i polityczna

W latach 1960–1990 był prezesem Społecznego Instytutu Wydawniczego ZNAK. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Wchodził w skład władz ROAD, Unii Demokratycznej i Unii Wolności.

Jako działacz ruchu soborowego, aktywnie wspierał środowiska propagujące zmiany posoborowe w Kościele katolickim. Swoim przemyśleniom na temat Kościoła i II Soboru Watykańskiego dał wyraz w książce Kościół nie jest łodzią podwodną. W 1999 Wydawnictwo Znak wydało cykl jego artykułów zamieszczonych w Tygodniku Powszechnym pt. Bilet do raju.

Był członkiem m.in. Klubu Inteligencji Katolickiej, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (od 1990 honorowy prezes), Związku Literatów Polskich (do 1983) i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989), polskiego PEN Clubu, Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej oraz honorowym przewodniczącym Rady Etyki Mediów.

23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[6].

Życie prywatne

Miał sześcioro rodzeństwa, w tym dwóch braci – ks. Juliusza Turowicza i o. Bernarda (Andrzeja) Turowicza. Z małżeństwa z Anną z Gąsiorowskich (1916–2000), córką Janusza Gąsiorowskiego i Zofii Kernowej, miał trzy córki: Elżbietę (zamężną Jogałłę), Joannę (zamężną Piasecką) i Magdalenę (zamężną Smoczyńską). Był teściem Wojciecha Smoczyńskiego i Jerzego Jogałły oraz dziadkiem Wawrzyńca Smoczyńskiego i pradziadkiem aktora Pico Alexandra.

Turowicz zmarł wskutek zawału serca[7]. Pochowany został na tynieckim cmentarzu parafialnym.

Nagrody, odznaczenia i wyróżnienia

Z okazji 25-lecia Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1969[8]. Z okazji 30-lecia powstania PRL odznaczony w 1974 Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[9], Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu św. Grzegorza Wielkiego (1987), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1992), Orderem Orła Białego (1994)[10], Komandorią Orderu Palm Akademickich Republiki Francuskiej (1994), Srebrnym Medalem Cracoviae Merenti (1995), Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1995) oraz Orderem Ecce Homo (1999, pośmiertnie[11]). Był laureatem Nagrody Fundacji Jurzykowskiego (1978), dziennikarskiej Nagrody im. Bolesława Prusa (1981), nagrody im. Parandowskiego (1988)[12], nagród im. Gandhiego (1988), im. Adolfa Bocheńskiego (1992) oraz nagrody specjalnej PEN Clubu (1996).

Był doktorem honoris causa m.in. Boston College, Uniwersytetu Yale’a i Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Upamiętnienie

Jest patronem m.in. ulicy w Krakowie i ronda w Warszawie[13]. W 1998 Maria Zmarz-Koczanowicz zrealizowała film pt. Zwyczajna dobroć, opowiadający o Jerzym Turowiczu. Rok 2012 został ogłoszony Rokiem Jerzego Turowicza[14]. Od 2013 Fundacja Jerzego Turowicza za wybitne i oryginalne dzieło literackie, naukowe, plastyczne, muzyczne, teatralne lub filmowe, znajdujące się w kręgu tematów, do których Jerzy Turowicz wracał w swojej publicystyce i działalności publicznej oraz reprezentujące wartości, które były mu bliskie przyznaje nagrodę jego imienia. Laureatką pierwszej edycji została Joanna Olczak-Ronikier[15].

W 2012 wydawnictwo Znak opublikowało książkę Anny Mateja pt. Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza. Książka zawiera wspomnienia osób, które z Turowiczem pracowały i przyjaźniły się, a poza tym zapiski z dzienników, fragmenty listów i inne dokumenty[16].

Wybrane publikacje

  • Jerzy Turowicz, Chrześcijanin w dzisiejszym świecie, Wyd. „Znak”, Kraków 1964 (wstępem opatrzył Karol Wojtyła)
  • Jerzy Turowicz, Kościół nie jest łodzią podwodną, wyb. i red. Józefa Hennelowa (publicystyka z lat 1964–1987), Wyd. „Znak”, Kraków 1990, ISBN 83-7006-140-0.
  • Jerzy Turowicz, Bilet do raju, Wyd. „Znak”, Kraków 1999 ISBN 83-7006-907-X.

Przypisy

  1. Michał Siedziako, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018, s. 171.
  2. Kalendarium Jerzego Turowicza (1912-1956). Tygodnik Powszechny. [dostęp 2013-06-09]. (pol.).
  3. Janusz Stefaniak, Komisja Intelektualistów i Działaczy Katolickich, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XIX, Suplement, Radom 2005, s. 180.
  4. Joanna Podsadecka, O Jerzym Turowiczu opowiadają: ks. Adam Boniecki, Józefa Hennelowa, Krzysztof Kozłowski, Adam Michnik, Janina Ochojska-Okońska, Anna Szałapak, Andrzej Szczeklik, Stefan Wilkanowicz, Literatura Faktu PWN, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-16884-1.
  5. Pisał: „Jeśli dziś socjalizm zdecydowanie odrzuca z siebie narośl stalinizmu, jeśli słowom przywraca się ich prawdziwą wartość, jeśli prawda znów znaczy prawda, sprawiedliwość znaczy sprawiedliwość, a postęp znaczy postęp, to katolicy mogą opowiedzieć się za takim socjalizmem”. – za „Henryk Korotyński „Trzy czwarte prawdy. Wspomnienia.”, PIW 1987, ISBN 83-06-01361-1, s. 211.
  6. Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
  7. Kalendarium Jerzego Turowicza 1989–1999.
  8. Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 57.
  9. Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 58.
  10. M.P. z 1994 r. nr 35, poz. 295.
  11. Nagroda „Ecce Homo” dla śp. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 26 czerwca 1999. [dostęp 2014-04-05].
  12. Nagroda im. Jana Parandowskiego. Dotychczasowi laureaci. Penclub. [dostęp 2019-09-18].
  13. Żoliborz ma rondo imienia redaktora Tygodnika Powszechnego Jerzego Turowicza. naszemiasto.pl, 2012-06-18. [dostęp 2014-03-22].
  14. Rok Turowicza czas zacząć. www.polskamasens.pl, 2012-02-01. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  15. Joanna Olczak-Ronikier laureatką Nagrody im. Jerzego Turowicza. ekai.pl, 2013-11-30. [dostęp 2014-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)].
  16. Anna Mateja: Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza. Kraków: Znak, 2012.

Bibliografia

  • Joanna Podsadecka, O Jerzym Turowiczu opowiadają: ks. Adam Boniecki, Józefa Hennelowa, Krzysztof Kozłowski, Adam Michnik, Janina Ochojska-Okońska, Anna Szałapak, Andrzej Szczeklik, Stefan Wilkanowicz, Literatura Faktu PWN, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-16884-1.
  • Jerzy Turowicz, Kościół nie jest łodzią podwodną, wyb. i red. Józefa Hennelowa (publicystyka z lat 1964–1987), Wyd. „Znak”, Kraków 1990, ISBN 83-7006-140-0.
  • Jerzy Turowicz, Bilet do raju, Kraków: Wyd. „Znak”, 1999, ISBN 83-7006-907-X, OCLC 830207306.
  • Andrzej Friszke: Jerzego Turowicza droga przez epoki, „Więź” nr 5 (487)/1999 maj

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Palmes academiques Commandeur ribbon.svg
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Les Palmes académiques, Commandeur rank
GC.OrdineS.GregorioMagno.png
Autor: Skukifish, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nastrino di 1^ classe dell'Ordine di San Gregorio Magno (Santa Sede)
Rondo Jerzego Turowicza.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Rondo Jerzego Turowicza
Letter to former Polish Prime Minister Tadeusz Mazowiecki.JPG
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
A letter to former Polish Prime Minister Tadeusz Mazowiecki.
Jerzy Turowicz 1994.jpg
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 2.5
Jerzy Turowicz (1912-1999), Polish journalist
Turowicz,tyniec.JPG
Autor: Kazimierz S. Ożóg, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Grave of Jerzy Turowicz on Tyniec cemetery in Kraków, Poland
Jerzy Turowicz (Polish journalist) commemorative plaque, 7 Sobieskiego street, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica pamiątkowa na kamienicy gdzie urodził się i mieszkał Jerzy Turowicz, ul. Sobieskiego 7, Kraków