Jezioro

Jezioro w Bariloche (Argentyna)
Przykład jeziora w czeskim Adršpachu
Przykład jeziora polodowcowego
Jezioro lobeliowe na Pomorzu
Jezioro eutroficzne
Litoral jeziora śródleśnego
Jezioro Bałchasz w Kazachstanie

Jezioro – naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie zależy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych. Jezioro różni się od stawu występowaniem strefy afotycznej – światło nie dociera do dna, uniemożliwiając tam rozwój roślinności.

Opis ogólny

Największe i najgłębsze są jeziora pochodzenia tektonicznego. Jest w nich zgromadzonych ponad 95% zasobów wód jeziornych. Wypełniają zagłębienie powstałe w wyniku ruchów tektonicznych. Największym pod względem powierzchni i zasobów jest Morze Kaspijskie (jest to jezioro słone). Najniżej (około 400 m p.p.m.) położone jest lustro wody słonego Morza Martwego, najgłębiej – dno jeziora Bajkał (1620 m poniżej lustra wody i 1160 m p.p.m.), które jest również jeziorem gromadzącym najwięcej w świecie słodkiej wody – 23 tys. km³ (~20% zasobów światowych). Jednym z najwyżej położonych dużych jezior jest Titicaca w Andach (3812 m n.p.m.). Najliczniejsze są jeziora polodowcowe. Występują zarówno w górach, np. w Tatrach, jak i na nizinach, gdzie tworzą duże skupiska zwane pojezierzami.

Jeziora są krótkotrwałym (w skali geologicznej) elementem krajobrazu, tylko nieliczne głębokie jeziora sięgają swym wiekiem trzeciorzędu (Bajkał – 20-30 mln lat). W klimacie suchym jeziora wysychają, a w klimacie wilgotnym ulegają zasypywaniu i zarastaniu roślinnością wodną, przekształcając się w bagna.

Bagna i jeziora są naturalnymi zbiornikami wodnymi gromadzącymi wody wtedy, gdy jest ich nadmiar, i oddającymi je w okresach bezopadowych. Regulują więc przepływ rzek i wyrównują go w czasie. Zapobiegają ponadto powodziom i nadmiernemu obniżeniu stanu wód w okresach suszy, co podnosi znaczenie rzek z nich wypływających. Duża powierzchnia wodna sprawia, że klimat pojezierzy jest wilgotniejszy niż na obszarach z nim sąsiadujących. Tworzą one swoiste ekosystemy z bogatą florą i fauną wodną.

Strefy jezior

strefy jeziora: A) strefa przybrzeżna, G) strefa pelagiczna, H) strefa profundalna, I, J) strefa denna

Warunki ekologiczne panujące w jeziorach są bardzo zróżnicowane, co związane jest z istnieniem charakterystycznych stref i warstw w obrębie jeziora. Wyróżniamy:

  • strefę litoralną – jest to strefa wody płytkiej, prześwietlonej do samego dna; litoral, zwłaszcza w jego płytkiej części, jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych. Płytsza część litoralu podlega również bezpośrednim wpływom lądu.
  • strefę pelagiczną, zwaną też strefą nerytyczną – strefa wody otwartej, niestykającej się ani z brzegami, ani z dnem zbiornika.
  • strefę profundalną – strefa wody głębokiej, stykającej się z dnem i znajdującej poza zasięgiem promieniowania słonecznego, w związku z dużym nagromadzeniem szczątków organicznych poddana wahaniom stężenia tlenu, a nawet okresowym i krótkotrwałym całkowitym deficytom tlenowym.
  • strefę denną (bental) – strefa obejmująca warstwę osadów i mułów wyściełających dno jeziora.

Znaczenie gospodarcze

Jeziora mają również znaczenie gospodarcze – stanowią obszary rekreacyjno-sportowe, są wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwo dostępnym źródłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym życiu organicznym są źródłem żywności. Ze względów zwyczajowych jeziorami nazywa się potocznie również niektóre sztuczne zbiorniki wodne, nieraz nadawane są im adekwatne nazwy urzędowe (jak np. Jezioro Zegrzyńskie).

Klasyfikacje jezior

Jeziora klasyfikuje się według sposobu powstania niecki, lub też według cech hydrologicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oficjalnie nie stosuje się w klasyfikacji minimalnej powierzchni, chociaż często spotyka się zdanie, że jeziorem powinny być zbiorniki powyżej 1 hektara.

Jeziora mogą być odpływowe, przepływowe, bezodpływowe.

Badaniem jezior zajmuje się dział hydrologii i hydrobiologiilimnologia.

Rodzaje jezior ze względu na pochodzenie

Rodzaje jezior ze względu na częstość cyrkulacji wody (typy miktyczne jezior)

NazwaCyrkulacja wodyWystępowanieTermika
amiktycznebrak cyrkulacjistrefa polarnazbiorniki przez cały rok pokryte war­stwą lodu
monomiktyczne zimneraz w roku pełna cyrkulacjastrefa polarna i obszary wysokogórskietemperatura wody zawsze poniżej 4 °C
dimiktycznedwa razy w rokustrefa umiarkowanatemperatura wody latem powyżej 4 °C, zimą poniżej 4 °C
monomiktyczne ciepłeraz w rokustrefa równikowa i międzyzwrotnikowatemperatura wody zawsze powyżej 4 °C
oligomiktycznesłaba (głównie górnych warstw)strefa przyrównikowaciepła woda w całym przekroju zbiornika
polimiktyczneczęsta (nawet codzienna)różne strefy – jeziora płytkieprawie jednakowa temperatura w całym przekroju jeziora
meromiktyczneczęściowe, tylko górna strefa lub też raz na kilka lat)różne strefy – jeziora głębokiegradient temperatury w przekroju jeziora

Termiczna klasyfikacja jezior

  • jeziora polarne – mają stale odwrócone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4 °C
  • jeziora umiarkowane – mają najbardziej rozwinięty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zimą odwrócone, wiosną i jesienią stan homotermii
  • jeziora subtropikalne – nie mają uwarstwienia odwróconego, cały rok występują w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczną cechą tego uwarstwienia jest duża różnica temperatury pomiędzy wodą powierzchniową a denną, która jest zbliżona do +4 °C
  • jeziora tropikalne – cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe różnice pomiędzy temperaturą epilimionu i hypolimnionu, którego wody są cieplejsze niż w subtropikalnych jeziorach.

Rodzaje jezior ze względu na trofię

Rozkład geograficzny jezior

Według szacunków zespołu Larsa Tranvika na Ziemi znajduje się około 117 milionów jezior o powierzchni nie mniejszej niż 0,2 hektara. Większość z nich znajduje się w pasie borealno-arktycznym (45°–75°N). Zasadniczo liczba i wielkość jezior spada wraz z wysokością nad poziomem morza[1].

Zobacz też

Przypisy

  1. Charles Verpoorter, Tiit Kutser, David A. Seekell, Lars J. Tranvik. A global inventory of lakes based on high-resolution satellite imagery. „Geophysical Research Letters”. 41 (18), s. 6396-6402, 2014. DOI: 10.1002/2014GL060641. (ang.). 

Bibliografia

  • Zdzisław Kajak, Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-01537-3.
  • Winifred Lampert, Ulrich Sommer, Ekologia wód śródlądowych, Joanna Pijanowska (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13387-2, OCLC 749528772.

Media użyte na tej stronie

Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Jez Głeboczek.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gleboczek Lake, Jezioro Głęboczek k. Bytowa
Smreczyński Staw 01.JPG
Autor: Sammler, Licencja: CC BY-SA 3.0
Smreczyński Staw w pobliżu Doliny Kościeliskiej (Tatry Zachodnie); widok na wprost z pomostu
Skalnemiasto1.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lake area.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape., Licencja: CC BY-SA 4.0
Strefy jezior A-strefa brzegowa; B-wybrzeże; C-pobrzeże; D-litoral; E-eulitoral; F-sublitoral; G-strefa pelagiczna; H-strefa profundalna; I-bental profundalny J-bental litoralny
Jezioro Dłużek (1).JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jezioro Dłużek
Jezioro Kośno.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lake Kosno, Jezioro Kośno k. Olsztyna