Jezioro mezotroficzne

Jezioro mezotroficzne – w typologii jezior: jezioro słodkowodne będące typem przejściowym między jeziorem oligotroficznym a eutroficznym.

Słowo mezotroficzny (ang. mesotrophic, fr. mésotrophique, hisz. mesotrófico, niem. mesotroph, ros. мезотрофный) zgodnie z Międzynarodowym Słownikiem Hydrologicznym jest to stan umiarkowanej żyzności wód wynikający z niedużej ilości biogenów i substancji organicznych w zbiorniku wodnym. Stan pośredni między stanem eutroficznym a oligotroficznym.

Ewolucja harmoniczna jezior

Ten typ jezior charakteryzuje się średnią żyznością oraz umiarkowanie wysoką produkcją biologiczną, stąd niekiedy można w nich zaobserwować zakwity planktonu. Może ono powstawać z jeziora oligotroficznego, a następnie przekształcić się w eutroficzne. Ewolucja harmoniczna jezior ma postać prostych przekształceń: jezioro oligotroficzne → jezioro α-mezotroficzne → jezioro β-mezotroficzne → jezioro eutroficzne → jezioro stawowe → torfowisko niskie. Jest to proces naturalny, ale w wyniku działalności (zanieczyszczającej) człowieka w ostatnich kilkudziesięciu latach proces eutrofizacji w jeziorach zachodzi znacznie szybciej, zaburzając jego równowagę naturalny przebieg.

Wody α-mezotroficzne

Wody α-mezotroficzne mają niewiele substancji odżywczych, przeciętna roczna produkcja planktonu jest rzędu 30-60 g C m-2. Rzadko zakwita. W okresie wegetacyjnym przejrzystość wynosi około 4-7 m. Natlenienie w strefach głębokich w tych wodach wynosi 20-60% nasycenia. Na dnie przeważnie występuje ciemny muł zbliżony do sapropelu (szlam gnilny). Poza tym biomasa fauny na dnie wynosi około 5-10 g m-2. Roślinność wyższa na brzegu dość dobrze rozwinięta. Przykładowe jeziora α-mezotroficzne to Piłakno, Jezioro Łańskie i Babięty.

Wody β-mezotroficzne

Wody β-mezotroficzne można określić jako względnie żyzne i bogate w substancje odżywcze. Produkcja fitoplanktonu w ciągu roku sięga 60-120 g C m-2. W okresie wegetacyjnym przejrzystość wynosi około 3-5 m. Nasycenie tlenem w warstwie naddennej nie przekracza 30%. Biomasa makrofauny w strefie głębinowej kształtuje się rzędu kilkunastu gramów na metr powierzchni dna. Zróżnicowanie gatunkowe fauny i flory średnio bogate. Roślinność brzegowa dobrze rozwinięta. Przykładowe jeziora β-mezotroficzne to Jezioro Dobskie, Garbaś, Oleckie Wielkie, Krzywe Wigierskie.

Cechy charakterystyczne

• Panują w niej warunki aerobowe (nasycenie tlenem 40-60%). Dominują procesy mineralizacji materii organicznej w profundalu, co powoduje znaczne zużycie tlenu. W wyniku tego szczątki organiczne znajdujące się na dnie ulegają zróżnicowanemu stopniu rozkładu. Krzywą tlenową w eutrofii nazywa się klinogradą. Przedstawia ona zależność malejącego stężenia tlenu wraz z głębokością. W metalimnionie jeziora mezotroficznego zachodzi pewne odchylenie dodatnie stężenia tlenu, nazywane heterogradą dodatnią, wynikające z intensywnej fotosyntezy i dobrych warunków świetlnych. Stężenie tlenu w tej strefie jest wyższe od strefy położonej wyżej i poniżej metalimnionu.
• Stężenie fosforu całkowitego (w okresie wegetacyjnym) wynosi 10-30 μg/dm³, stężenie chlorofilu a (w epilimnionie) na ogół 3-10 μg/dm³, natomiast maksymalna produkcja pierwotna utrzymuje się z reguły w granicach 0,3-0,7 g węgla pod 1m² powierzchni jeziora. Roczna produkcja brutto jest około 100 razy większa.
• Typowe organizmy to glony z grupy zielenic i okrzemek, liczne larwy owadów, Chironomidae (Stictochironomus i Sergentia), ślimaki, natomiast wśród ryb lipień i brzana. Przykłady glonów-bioindykatorów wód mezotroficznych:
  • Anabaena spiroides,
  • Aphanizomenon flos-aquae,
  • Pediastrum boryanum,
  • Cymatopleura solea,
  • Ankistrodesmus falcatus,
  • Diatoma vulgare,
  • Oscillatoria rubescens i Oscillatoria Agardhii,
  • Amphora ovalis,
  • Scenedesmus quadricauda,
  • Microcystis aeruginosa.
• Inną cechą charakterystyczną jest występowanie dość dużej różnorodności wśród fauny i flory, ale cechującej się małą liczebnością w obrębie gatunku.
• Umiarkowany rozwój roślinności zanurzonej na stoku i nieco powyżej, co jest wynikiem intensywnego działania fal.
• Woda jest dość przezroczysta, słabo opalizująca (widzialność krążka Secchiego 3-7m), zapach ziemisty, muł żółtobrunatny, nie obfity. Dno porośnięte powłokami glonów, nieco omulone. Niekiedy obecne zakwity.
• Powstają w nim osady denne typu gytii. W zależności od tego, jaki materiał składowy przeważa, czy składniki mineralne, organiczne czy resztki wodnych organizmów, można wyróżnić: gytię piaszczystą, ilastą, żelazistą, gytie z solami kwasu huminowego, substancjami woskowymi i tłuszczami, czy gytię planktonowa, muszlową, itd.

Przykłady jezior mezotroficznych

• jezioro Białe Wigierskie
• część wód jeziora Wigry

Bibliografia

• Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski, Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
• A. Magnuszewski, U. Soczyńska, Międzynarodowy Słownik Hydrologiczny, PWN, Warszawa 2001, s. 250
• L. Żmudziński, R. Kornijów, J. Bolałek, A. Górniak, K. Olańczuk-Neyman, A. Pęczalska, K. Korzeniowski, Słownik hydrobiologiczny, PWN, Warszawa 2002, s. 287
• E. Bajkiewicz-Grabowska, Z. Mikulski, Hydrobiologia ogólna, PWN, Warszawa 1996
• A. Choiński, Zarys limnologii fizycznej Polski, Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1995
• W. Lampert, U. Sommer, Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa 1996, s. 389
• M. Pliński, Hydrobiologia ogólna, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1992, s. 189
• K. Starmach, S. Wróbel, K. Pasternak, Hydrobiologia. Limnologia, PWN, Warszawa 1978, s. 621
• Zdzisław Kajak, Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, PWN, Warszawa 2001, s. 359

Zobacz też

• trofizm