Kalety

Kalety
miasto i gmina
Ilustracja
Kalety – widok z lotu ptaka
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

tarnogórski

Prawa miejskie

1951

Burmistrz

Klaudiusz Kandzia[1]

Powierzchnia

76,37[2] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


8206[2]
107[2] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 34

Kod pocztowy

42-660

Tablice rejestracyjne

STA

Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kalety”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kalety”
Ziemia50°33′54″N 18°52′57″E/50,565000 18,882500
TERC (TERYT)

2413011

SIMC

0931589

Urząd miejski
ul. Żwirki i Wigury 2
42-660 Kalety
Strona internetowa
BIP
Budynek urzędu miasta w Kaletach
Pozostałości zabudowy dawnych Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kaletach
Zabudowa przy ul. ks. Rogowskiego w centrum miasta

Kalety (niem. Stahlhammer) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Położenie

Kalety położone są na terenie historycznej ziemi lublinieckiej, z wyjątkiem dzielnic Jędrysek i Truszczyca, po południowej stronie Małej Panwi, które należą do ziemi bytomskiej[3][4].

Miasto z punktu widzenia fizycznogeograficznego leży na Równinie Opolskiej, nad Małą Panwią.

Miasto historycznie przynależy do Górnego Śląska.

Według danych z 2002 r. Kalety mają obszar 76,68 km², w tym: użytki rolne 11%, użytki leśne 85%[5].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 76,29 km²[6]. Miasto stanowi 11,8% powierzchni powiatu.

W latach 1922–1939 miasto administracyjnie należało do województwa śląskiego, w latach 1945–1950 do województwa śląskiego, w latach 1950–1957 i w latach 1957–1975 do województwa katowickiego (w latach 1953–1956 zwanym województwem stalinogrodzkim), w latach 1975–1998 do województwa częstochowskiego.

Dzielnice

Miasto składa się z 9 dzielnic:

oraz miejscowości Segenau, Zarach i Zawodzie.

Nazwa

Nazwa miejscowości notowana była m.in. w formach Stahlhammer (1783), Stahlhammer oder Neu-Sorge, Kalita (1845), Kalita, in. Neusorge al. Stahlhammer (1882), Kalety (Stahlhammer) (1920)[8].

Nazwa niemiecka wywodzi się od niemieckiego wyrazu pospolitego Stahlhammer, czyli ‘młot stalowy, stalownia’ i ma związek z przemysłowym charakterem miejscowości. Oboczna nazwa niemiecka Neusorge powstała z połączenia wyrazów neu ‘nowy’ oraz Sorge ‘troska, zmartwienie’, ale także ‘opieka, piecza’, odnoszącego się do oznaczenia nowej osady, co było częstą praktyką w Niemczech[8]. Polska nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kalita, Kaleta, która na Śląsku często spotykana jest jako nazwisko[9].

Historia

Historia hutnictwa i górnictwa na Górnym Śląsku wywodzi się z dzielnicy Kalet, Kuczowa. Żelazo wytapiano tutaj w kuźnicach, czyli manufakturach hutniczych. Używano do tego węgla drzewnego, którym rozpalano ogniska w tzw. dymarkach. Właściciel jednej z fabryk w Kaletach, Czech Koulhaas, w 1799 r. zakupił od kapitana Berharda von Mletzko wieś Katowice. Postanowił wydobywać tu węgiel kamienny. Stał się też właścicielem wtedy nieczynnej kuźnicy Boguckiej, którą uruchomił i unowocześnił. Dzięki temu dał podstawy do produkcji nowoczesnej stali na terenie Katowic. Wynalazek Koulhaasa doprowadził do upadku hut w dolinie Małej Panwi i tym samym przyczynił się do przemysłowego rozwoju Katowic[10], które między innymi, dzięki temu stały się najważniejszym miastem regionu.

Zabytki

Edukacja

  • Zespół Szkół Elektroniczno-Ekonomicznych. Szkoła powstała 2 września 1946 r. i nosiła wówczas nazwę Szkoły Przemysłowej Fabryki Celulozy i Papieru w Kaletach. W momencie powstania była to szkoła zawodowa. W późniejszym okresie przekształciła się w technikum elektryczne, a następnie elektroniczne. Od października 2010 r. w budynku szkoły mieści się Ośrodek Wychowawczy;
  • 2 szkoły podstawowe

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Franciszka z Asyżu w Kaletach Miotku

Kościół katolicki

Trzy parafie:

Kościół ewangelicko-augsburski

Parafianie w składzie kościoła filialnego w Piasku Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Częstochowie

Świadkowie Jehowy

Zbór Kalety[17]

Sport

  • Sekcja piłki nożnej:
    • Klub Sportowy Unia Kalety, założony w 1921 r.
    • Ludowy Klub Sportowy Małapanew Kuczów
  • Sekcja speedrowera:
    • TPD Kalety

Przyroda

W lesie na terenie Kalet znajduje się Cis Donnersmarcka – drzewo mające ok. 550 lat, 222 cm obwodu oraz 16 m wysokości (stan na 2013 r.). Jest to najgrubszy cis na terenie Lasów Państwowych.

Transport

Stacja kolejowa w Kaletach. Widok z kładki w kierunku południowym

Drogi

Linie kolejowe

Miasta partnerskie

Sąsiednie gminy

Koszęcin, Miasteczko Śląskie, Tworóg, Woźniki

Przypisy

  1. Wyniki wyborów 2010 na terenie Kalet.
  2. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  3. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Superiorem_Silesiam_AD1746.jpg.
  4. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  7. Lubocz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 442.
  8. a b Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 4, J-Kn. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, 2001, s. 258. ISBN 83-87623-36-9.
  9. Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 98. ISBN 83-04024-36-5.
  10. a b Kto zmienił przemysł hutniczy na Śląsku?. mmsilesia.pl, 4 maja 2009. [dostęp 2015-09-24].
  11. a b c Historia Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych. kzcp.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Op. cit.
  12. M. Filak, Kolej w historii Tarnowskich Gór w okresie XIX i XX wieku. montes.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-12)]., [w:] „Montes Tarnovicensis” 2008, nr 28, dostęp 3 lipca 2022 r.
  13. Dz.U. z 1950 r. nr 51, poz. 472.
  14. Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
  15. E. Goszyk, Pałac myśliwski w Zielonej. montes.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., [w:] „Montes Tarnovicensis” 2005, nr 18, dostęp 3 lipca 2022 r.
  16. Michał Świech: Być jak hrabia Donnersmack. gazeta.pl, 5 czerwca 2009. [dostęp 2015-12-31].
  17. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-25].
  18. Miasto Kalety – www.kalety.pl – Leśny zakątek Śląska.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Kalety center UMiG.jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok miejski z Kalet.
Kalety - stacja widok z kładki na południe.jpg
Autor: Therud, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kalety - stacja widok z kładki na południe
Kościół Miotek (kalety)971.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Przykuta (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Church in Kalety-Miotek, powiat lubliniecki, Poland Author: Przykuta

Date:2006-03-24
Kalety fragment.jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok miejski z Kalet.
Krajobraz Kalety.JPG
Autor: AeroFoto for UM Kalety, Licencja: CC BY 3.0
Aerial view of Kalety town, Poland.
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Kalety Fabryka 1.jpg
Autor: StahlhammerOS, Licencja: CC BY 3.0
Pozostałości zabudowy dawnych Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kaletach