Kamienica Domańskich w Warszawie
nr rej. A-819 z 10.09.2008[1] | |
Kamienica Domańskich od strony placu Zbawiciela | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | Warszawa |
Adres | |
Typ budynku | kamienica |
Styl architektoniczny | oryginalnie eklektyczna, od 1938 modernistyczna |
Inwestor | Jan Sobierajski |
Rozpoczęcie budowy | 1893 |
Ukończenie budowy | 1894 |
Ważniejsze przebudowy | 1937–1938 |
Pierwszy właściciel | Jan Sobierajski |
Obecny właściciel | m. st. Warszawa |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
52,220222°N 21,017403°E/52,220222 21,017403 |
Kamienica Domańskich, także kamienica Jana Sobierajskiego[2] – zabytkowa kamienica w Warszawie, znajdująca się przy ul. Marszałkowskiej 41, na rogu z placem Zbawiciela.
Opis
Kamienica powstała w latach 1893–1894 dla Jana Sobierajskiego, który był również głównym technikiem prowadzącym jej budowę. W 1895 przeszła na własność Felicji i Włodzimierza Domańskich[2]. Została zaprojektowana jako trzypiętrowy budynek o dwóch dwutraktowych skrzydłach frontowych i jednotraktowej oficynie północnej[2]. Skrzydło od strony placu Zbawiciela ma osiem, a od strony ul. Marszałkowskiej siedem osi[2]. Na osi środkowej skrzydła od ul. Marszałkowskiej znajduje się przejazd bramny[2]. Budynek ma drewniane stropy i niski dwuspadowy dach[2].
Pierwotnie kamienica posiadała bogatą eklektyczną dekorację sztukatorską inspirowaną barokiem i renesansem, w latach 1938–1939 skuto z niej wszystkie detale architektoniczne, pozostawiając jedynie zdobienia parteru[3]. Sztukaterie zachowały się także w bramie oraz we wnętrzach. W oknach klatek schodowych od podwórza zachowały się oryginalne witraże[4].
Od 1924 na parterze mieściła się polska siedziba firmy Kempisty Company specjalizującej się w naprawie i handlu maszynami do szycia, pierwotnie będąca polskim przedstawicielstwem amerykańskiego producenta[5]. Polskim oddziałem należącej do Piotra Kempistego firmy kierował jego brat, Jan[6]. Po nim w 1928 przejął ją jego zięć, Jan Raczyński[6].
W latach 30. XX wieku w mieszkaniu frontowym pod nr. 1 mieszkał i prowadził praktykę dr Stefan Sterling-Okuniewski, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego[7][8]. W kamienicy mieszkał również pediatra Zbigniew Laskowski, aresztowany w marcu 1943 i, po brutalnym śledztwie, wywieziony do Mauthausen-Gusen, gdzie ratował m.in. radzieckich jeńców wojennych jako asystent prof. Władysława Czaplińskiego w obozowym szpitalu[9][10].
W czasie okupacji w swoim mieszkaniu w kamienicy nauczycielka Jadwiga Świerczyńska ukrywała żydowską dziewczynkę przeszmuglowaną z getta warszawskiego, Wiktorię Śliwowską, późniejszą profesor historii i wieloletnią pracowniczkę Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk[11]. Za ten czyn Świerczyńska została w 1990 odznaczona medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata[12]. Zakład naprawy maszyn do szycia został przejęty przez wojska okupacyjne i wykonywał elementy oprzyrządowania dla Wehrmachtu, jednocześnie jego właściciel dla Armii Krajowej wykonywał drobne prace rusznikarskie[6].
W czasie powstania warszawskiego w kamienicy mieścił się m.in. posterunek kompanii kpt. Antoniego Kazimierza Dembowskiego „Lodeckiego” (batalion „Ruczaj”), utrzymany do końca walk[13]. Działał tam również punkt opatrunkowy[14].
W toku walk kamienica została częściowo spalona[15], jednak po ich zakończeniu uniknęła wysadzenia, Niemcy wykorzystywali lokale na parterze jako magazyn materiałów budowlanych do budowy bunkrów mających bronić ruin Warszawy w wypadku ofensywy radzieckiej[6]. Po wyzwoleniu, w czerwcu 1945 Jan Raczyński uruchomił zakład naprawy maszyn w dawnym lokalu, który prowadził do powstania. W toku tzw. bitwy o handel powierzchnię zakładu zmniejszono z 450 metrów kwadratowych do 45; zagrożony nacjonalizacją, w 1950 Raczyński przekazał większość maszyn na cele edukacji młodych rzemieślników[6]. Firma działała pod tym adresem nieprzerwanie do końca lutego 2013, następnie przeniosła się do lokalu przy ul. Wspólnej 54a[16].
W latach 90. XX wieku usunięto grożące zawaleniem balkony[3]. 10 września 2008 kamienicę wpisano do rejestru zabytków[17].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 37 [dostęp 2017-10-02] .
- ↑ a b c d e f Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 205. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ a b Makary Górzyński , Kamienica Domańskich, Architektura przedwojennej Warszawy, 2017 [dostęp 2017-09-30] .
- ↑ Beata Brodzka , ul. Marszałkowska 41 - kamienica Domańskich - Warszawskie Unikaty, Warszawskie unikaty, 18 sierpnia 2015 [dostęp 2017-09-30] .
- ↑ redakcja, Ogłoszenia, „Polska gospodarcza”, 12 (2), 1931, s. 41 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ a b c d e Marek Pawłowicz , The Kempisty Company [pdf], „Firma”, Grzegorz Bielawski (red. nacz.), 4, 1985, s. 10-11, ISSN 0209-1607 [dostęp 2017-12-27] .
- ↑ Nowości, „Lekarz wojskowy”, 21, 1933, s. 680 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Uniwersytet Warszawski (autor korporatywny), Skład osobowy i spis wykładów w roku akademickim 1933-1934, Uniwersytet, 1933, s. 14 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Danuta Mostwin , Portret lekarza [pdf], „Zeszyty Historyczne”, 483 (107), Instytut Literacki, 1994 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Archiwum Historii Mówionej - Tadeusz Rathman [dostęp 2017-09-30] (ang.).
- ↑ Wiktoria Śliwowska, born in 1931, [w:] Wiktoria Śliwowska (red.), The Last Eyewitnesses: Children of the Holocaust Speak, Northwestern University Press, 13 maja 1998, s. 139, ISBN 978-0-8101-1511-8 [dostęp 2017-09-30] (ang.).
- ↑ Yad Vashem (autor korporatywny), Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem by 1 January 2017 [pdf], 2017, s. 91 [dostęp 2017-12-27] .
- ↑ Izabella Maliszewska , Stanisław Maliszewski , Śródmieście Północne: przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci z lat 1939-1944, Fundacja "Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945", 2000, s. 94, ISBN 978-83-87545-42-0 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Zbigniew Gnat-Wieteska , Pierwszy Pułk Strzelców Konnych: 1806-1944, Oficyna Wydawnicza Volumen, 1995, s. 184 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Mieczysław Strzelecki , A Starówka znów stoi, Czytelnik, 1983, s. 6, ISBN 978-83-07-00958-2 [dostęp 2017-09-30] (pol.).
- ↑ Sławomir Dudik , The Kempisty Co. Sławomir Dudik - Historia, Naprawa maszyn do szycia, 2015 [dostęp 2017-09-30] .
- ↑ Kamienica Domańskich (Jana Sobierajskiego), otwartezabytki.pl [dostęp 2017-10-01] (pol.).
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kamienica Domańskich w Warszawie