Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek południowy)

Kamienica przy Rynku 17
(budynek południowy)

nr rej. A/614/66 z 15 kwietnia 1966[1][2]
Kamienica w 2013 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 17
Typ budynku	kamienica
Architekt	nieznany[3]
Inwestor	nieznany[3]
Ukończenie budowy	XVI wiek[4][5][6]
Ważniejsze przebudowy	XVII[3], XVIII[7] i XIX wiek[4][8][6], 1912, 1915[7]
Pierwszy właściciel	nieznany[3]
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli[9][3] 1670–1703: Jan Miedona 1704–1705: Magdalena Miedona 1705–1725: Andrzej Puson 1746: Christian Fiddicke 1765: Jacob Ziembeck 1800: spadkobiercy Fischera 1804–1842: Joseph Waniek 1843–1861: Gustav Böhm 1861–1880: Louise Böhm zd. Wagner 1889–1900: Otto Böhm 1909: Benno Atzler 1911–1912: Adolf Bloch 1912–1915: „Silesia” Grundstücksverwaltungsgesellschaft m.b.H in Beuthen od 1925: rodzina Balcer
Obecny właściciel	od 1990 roku[10]
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Kamienica przy Rynku 17 (budynek południowy)
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamienica przy Rynku 17 (budynek południowy)
Położenie na mapie województwa śląskiego Kamienica przy Rynku 17 (budynek południowy)
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Kamienica przy Rynku 17 (budynek południowy)
50°26′39,840″N 18°51′16,776″E/50,444400 18,854660

Kamienica przy Rynku 17 w Tarnowskich Górach (budynek południowy) – kamienica wybudowana najprawdopodobniej w II połowie XVI wieku, znajdująca się pod numerem 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Budynek należy do zespołu kamienic podcieniowych, które zajmują południową część zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku oraz początkowy odcinek ulicy Gliwickiej. Współcześnie obiekt funkcjonalnie związany jest z sąsiednią kamienicą, również zajmującą parcelę pod numerem 17, pierwotnie jednak obie części funkcjonowały oddzielnie, o czym świadczy odmienna bryła budynków oraz ślady istnienia dwóch niezależnych klatek schodowych.

Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem kamienicy był Jan Miedona, do którego budynek należał w latach 1670–1703. W wieku XIX budynek był własnością Böhmów. W 1950 roku kamienica po raz pierwszy została wpisana do rejestru zabytków (województwa śląsko-dąbrowskiego), a w kwietniu 1966 roku wpisano ją do rejestru zabytków województwa katowickiego.

Historia

Południowa i zachodnia pierzeja tarnogórskiego rynku ok. 1860–1870. Dom pod numerem 17 oznaczony czerwoną strzałką

Budynek znajduje się w południowej części zachodniej pierzei tarnogórskiego Rynku. Podobnie jak sąsiednie budynki, wybudowany został w XVI wieku^[4][6] – prawdopodobnie w drugiej jego połowie^[10] – i należy do zespołu kamienic podcieniowych, który obejmuje budynki przy ul. Gliwickiej 1, 3 i 5 oraz przy Rynku 18 i 17 (budynek północny i południowy), a kiedyś także 16 i 15^[5].

Nie jest znany inwestor, architekt, budowniczy, ani dokładna data wzniesienia kamienicy. Jako jej właściciel w 1670 roku wymieniony jest żupnik Jan Miedona, który wraz z Andreasem Olofssonem, do którego należała sąsiednia kamienica, gościli na swych połączonych podwórkach kaleszę i konie z orszaku odwiedzającej miasto cesarzowej Eleonory Gonzagi. Po śmierci Miedony w 1703 roku w dokumentach występuje jego żona, Magdalena, katoliczka, która wsławiła się znaczącymi darowiznami na miejscowy kościół (m.in. wpłaciła 200 talarów na remont wieży świątyni)^[9]. Jednak już w roku następnym, przegrawszy proces sądowy z Bernardem Bordolo wytoczony w sprawie podwyższenia przylegającej od południa kamienicy, Miedonowa sprzedała swój dom Andrzejowi Pusonowi^[11].

Dom był jednym z budynków, które spłonęły w pożarze miasta w 1746 roku^[12]. Wówczas jego wartość katastralna wynosiła 430 talarów, a właścicielem był pochodzący z brandenburskiego Friedlandu Christian Fiddicke – żupnik, wiceburmistrz, inspektor cechu rzeźników i architekt miejski^[7]. W 1765 dom należał do kupca Jacoba Zienbecka, zaś w 1800 roku do spadkobierców niejakiego Fischera^[7]. W 1765 roku wartość kamienicy wynosiła 465 talarów, a w 1800 roku 450 talarów^[12].

Kamienice pod nr. 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach: budynek północny po prawej, budynek południowy po lewej (2012)

Kolejnym właścicielem obiektu był od 1804 roku Joseph Waniek z Gliwic, członek Bractwa Strzeleckiego, poborca akcyzy, członek tarnogórskiego magistratu, a od 1823 roku aż do swojej śmierci w 1842 roku – burmistrz miasta^[7]. Po jego śmierci kamienicę nabył Gustav Böhm, właściciel budynku sąsiadującego z kamienicą od północy. Z czasem obie kamienice pomimo zróżnicowanej bryły zaczęły stanowić funkcjonalną całość, a od lat 20. XX wieku mają wspólny adres pod numerem 17 przy Rynku w Tarnowskich Górach^[7].

12 marca 1950 roku obiekt po raz pierwszy wpisano do rejestru zabytków nieruchomych (wówczas województwa śląsko-dąbrowskiego), zaś 15 kwietnia 1966 roku kamienicę jako budynek mieszkalny II wpisano do rejestru zabytków województwa katowickiego pod numerem 614/66^[1][2]. W 1991 roku przeprowadzono gruntowny remont budynku^[10].

Architektura

Budynek jest wzniesiony na rzucie prostokąta, od strony Rynku jest trójkondygnacyjny, w głębi zaś dwukondygnacyjny. Kryty jest dwuspadowym dachem z kalenicą ustawioną prostopadle do pierzei rynku. Elewacja obiektu jest pięcioosiowa, z podcieniem otwartym dwiema arkadami na parterze i trójkątnym szczytem^[10]. W szczycie znajduje się owalne okienko, pozostałe okna są prostokątne^[4][7].

Budynek ma zachowane w dość dobrym stanie oryginalne, XVI-wieczne piwnice, podcienia zostały dobudowane najprawdopodobniej w XVII wieku, natomiast trzecią kondygnację zbudowano w wieku XVIII^[7]. W lokalu na parterze zachowane sklepienie kolebkowe z lunetami^[4][6]. Obiekt w fasadzie miał niegdyś balkon, który nie zachował się do czasów współczesnych^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.
• Gminna Ewidencja Zabytków. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2019-10-04. [dostęp 2021-07-22]. (pol.).
• Zofia Krzykowska: Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki sztuki i architektury. W: Historia Tarnowskich Gór. Jan Drabina (red.). Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Celina Maryńczuk: Karta ewidencyjna zabytku – Tarnowskie Góry Rynek 17. [w:] Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach [on-line]. zabytek.pl, 1998-09. [dostęp 2022-09-10]. (pol.).
• Ignacy Płazak, Jan Przała: Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. Izabela Rejduch-Samkowa, Jan Samek. T. VI: (województwo katowickie). Cz. zeszyt 12: (powiat tarnogórski). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968. ISBN 83-86293-37-3.
• Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2022-08-01. [dostęp 2022-09-09]. (pol.).
• Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.