Kamieniec Ząbkowicki

Kamieniec Ząbkowicki
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Kamieniec Ząbkowicki
Prawa miejskie	1945–1946, 2021
Burmistrz	Marcin Czerniec
Powierzchnia	13,0 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 4403; 339 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-230
Tablice rejestracyjne	DZA
	Położenie na mapie gminy Kamieniec Ząbkowicki Kamieniec Ząbkowicki
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kamieniec Ząbkowicki
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Kamieniec Ząbkowicki
	Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Kamieniec Ząbkowicki
	50°31′35″N 16°52′41″E/50,526389 16,878056
TERC (TERYT)	0224034
SIMC	0852631
	Strona internetowa

Kamieniec Ząbkowicki (niem. Kamenz, Camenz) – miasto w Polsce, położone w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w miejsko-wiejskiej gminie Kamieniec Ząbkowicki.

Miejscowość posiadała prawa miejskie już w latach 1945–1946^[2]. Status miasta otrzymała ponownie 1 stycznia 2021^[3].

Od 1946, po połączeniu z gminą Goleniów, aż do 1954 siedziba gminy Kamieniec Ząbkowicki^[4]^[5]. 1954–1957 siedziba gromady Kamieniec Ząbkowicki^[6]. 1958–1972 administracyjnie odrębne osiedle^[7] (dodatkowo 1968–1972 siedziba nowej gromady Kamieniec Ząbkowicki). Od 1973 siedziba współczesnej gminy Kamieniec Ząbkowicki^[8]. W latach 1975–1998 administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Nazwa

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa pochodzi od polskiej nazwy – kamienia i nawiązuje do skalistego posadowienia grodu^[9]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Kamieniec podając jej znaczenie Felsenburg, czyli po polsku Skalne miasto^[9].

Miejscowość w zlatynizowanej staropolskiej formie Kamencz notuje Gall Anonim w swojej Kronice spisanej w latach 1112–1116^[10]. W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu 26 lutego 1253, który sygnował książę śląski Henryk III Biały miejscowość wymieniona jest pod nazwą Cameniz^[11]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Camencense monasterium^[12].

Polską nazwę Kamieniec oraz niemiecką Camenz w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[13].

Kalendarium

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Dom opata w zespole klasztoru cysterskiego, obecnie Archiwum Państwowe we Wrocławiu

1096: książę Czech Brzetysław II wzniósł na wschód od zniszczonej przez siebie polskiej twierdzy Bardo warownię obronną w Kamieńcu, nad brodem na Nysie Kłodzkiej, przy którym prawdopodobnie istniała już wcześniejsza osada (wg „Kroniki Czechów” Kosmasa, XII w.)^[14]
1200: warownia i okolice były własnością znanej śląskiej rodziny Pogorzelów – panów z Pogorzeli
1207: na mocy decyzji księcia Henryka I Brodatego osiedlili się tutaj augustianie z wrocławskiego kościoła na Piasku. Książę ofiarował im, celem zagospodarowania, 150 łanów lasu, a właściciele okolicznych terenów, rody Pogorzelskich i Dzierżysławiców, dalsze ziemie^[14]
1210: pierwszym opatem klasztoru został Wincenty z Pogorzeli
1249 (lub 1247^[14]): klasztor został odebrany augustianom i przekazany cystersom z Lubiąża, powstało samodzielne opactwo cystersów w Kamieńcu
1350: przebudowa kościoła i klasztoru na klasztor obronny
1425–1428: wojny husyckie: taboryci czescy, w odwecie za antyhusyckie wyprawy biskupa wrocławskiego, zniszczyli klasztor wraz z osadą^[14]
1618–1648: dalsze zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
1681–1732: nowy rozkwit klasztoru pod rządami opatów Augustyna Neudecka (1681–1702) i Gerharda Woywody (1702–1732): klasztor i kościół zostają kompletnie przebudowane w stylu barokowym z obrazem Willmanna na głównym ołtarzu
1741–1747: w czasie wojen śląskich Fryderyka Wielkiego klasztor musiał płacić wielkie podatki i kontrybucje; sam Fryderyk w 1741 znalazł schronienie w klasztorze, uciekając przed Austriakami po potyczce pod Braszowicami (niem. Baumgarten)
1784: wieś Camenz (wymowa: ka’ments), jak się wówczas nazywa, miała 988 mieszkańców
1810: sekularyzacja klasztorów w Prusach. Klasztor w Kamieńcu miał wówczas 38 mnichów, w jego posiadaniu znajdowało się 31 wsi. Zbiory sztuki i książek zostały częściowo przewiezione do Wrocławia, częściowo rozkradzione, przyklasztorny kościół stał się parafialnym kościołem katolickim. Mnisi z ostatnim opatem Placidusem Hoffmannem opuścili Kamieniec
1812: królewna pruska Fryderyka Luiza Wilhelmina (1774–1837), siostra króla Fryderyka Wilhelma III, żona przyszłego króla Niderlandów Wilhelma I zakupiła dobra poklasztorne
1817: kościół i klasztor padły ofiarą pożaru; kościół został odbudowany w nieco zmienionej formie, z budynków klasztornych udało się ocalić tylko jedno skrzydło, tzw. prałaturę
1830: dobra w Kamieńcu dostała w posagu królewna niderlandzka i księżna pruska Marianna Orańska
1835: ponieważ resztki budynków poklasztornych nie nadawały się na rezydencję, Marianna i jej mąż książę Albrecht Pruski starszy zlecili sławnemu architektowi Schinklowi wybudowanie monumentalnego pałacu na tzw. Hertabergu ponad budynkami dawnego opactwa
1838: rozpoczęła się budowa pałacu w stylu neogotyckim, trwająca do 1872, którą po śmierci Schinkla kontynuował Ferdinand Martius
1845: Marianna opuściła męża i przeniosła się do Holandii, później do Nadrenii
1849: przy rozwodzie Marianna przepisała pałac na jedynego syna Albrechta
1873: poprzez budowę linii kolejowej Wrocław – Kamieniec – Międzylesie – Praga (ob. linia kolejowa nr 276) znaczenie Kamieńca wzrosło
1874: powstała linia kolejowa Legnica – Kamieniec – Nysa (ob. linia kolejowa nr 137), tym samym wieś stała się ważnym węzłem komunikacyjnym
1906: książę Albrecht, syn Marianny, zmarł w pałacu w Kamieńcu, dobra Kamenz przeszły na ostatniego właściciela z rodu Hohenzollernów, jego najstarszego syna Friedricha Heinricha
1939: wieś Kamenz miała 2510 mieszkańców, dobra Hohenzollernów obejmowały 637 ha i płaciły roczny podatek w wysokości 11034 marek; park pałacowy miał powierzchnię 123 ha
1940: właściciel Kamieńca, ks. Friedrich Heinrich Hohenzollern, umarł bezdzietnie; odziedziczył go wnuk cesarza i króla Prus Fryderyka III, Waldemar Hohenzollern (1889–1945)
1939–1945: w mieszczącym się w budynku prałatury sierocińcu władze hitlerowskie w ramach Akcji T4 dokonały eutanazji, w istocie licznych morderstw, na umysłowo niepełnosprawnych dzieciach (poprzez zastrzyk trucizny)
1945: wieś została włączona do Polski; w ciągu następnych lat dotychczasowa ludność została wysiedlona do Niemiec
1945–1947: miejscowość nosiła oficjalną nazwę Kamieniec nad Ochną^[15]
1945–1946: pałac został obrabowany i spalony przez żołnierzy sowieckich i polskich szabrowników, także prałatura stała przez wiele lat jako półruina i była wykorzystywana jako magazyn zboża
1962: 4662 mieszkańców
1970: 3884 mieszkańców
27 maja 1990: powstanie gminy samorządowej Kamieniec Ząbkowicki (ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym)
1996: 900 lat Kamieńca
1997: katastrofalna powódź tysiąclecia
1999: oddanie do użytku wyremontowanej po powodzi Szkoły Podstawowej nr 1 im. Bolesława Chrobrego; otwarcie osiedla domów dla powodzian – Osiedla Bolesława Chrobrego
lata 90. XX w.: prałatura została wyremontowana i adaptowana na filię Archiwum Państwowego we Wrocławiu
16 lutego 2018: oddanie do użytku mostu na Nysie Kłodzkiej po długotrwałym remoncie^[16]
13 października 2018: otwarcie zrewaloryzowanego mauzoleum w parku pałacowym^[17]
1 stycznia 2021: miejscowość otrzymała status miasta^[3]

Demografia

Liczba ludności Kamieńca Ząbkowickiego

Zabytki

Kościół poewangelicki, XIX w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[18]:

kościół poewangelicki, z XIX w.
zespół klasztorny oo. cystersów, z XIV–XIX w., pl. Kościelny 1–12:
- kościół, obecnie parafialny, pw. Wniebowzięcia NMP
- klasztor, obecnie archiwum
- spichlerz
- cztery oficyny
- trzy budynki gospodarcze
- budynek
- dwie szklarnie
zespół pałacowy, z drugiej połowy XIX w.:
- pałac – neogotycki „zamek Marianny Orańskiej”^[19]
- dwie oficyny, stajnia, wozownia
- ogród przypałacowy, w tym: tarasy, schody, fontanny
- park z aleją dojazdową
- pompownia i kotłownia, ul. Zamkowa 5
willa z ogrodem z 1880 r., ul. Ząbkowicka 26

inne:

mauzoleum Hohenzollernów, wybudowane 1898 r. w parku pobliżu zamku Marianny Orańskiej; zdewastowane w 1945 roku; 13 października 2018 r. otwarto odbudowany obiekt^[17]^[20].

Religia

Miasto przynależy do dwóch parafii rzymskokatolickich, Kamieniec I należy do Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kamieńcu Ząbkowickim, parafia ta jest siedzibą dekanatu Kamieniec Ząbkowicki. Kamieniec II (dawniej Goleniów Śląski^[21]) należy do Parafii św. Jana Chrzciciela w Starczowie.

Na terenie miasta znajdują się następujące świątynie:

Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Starszego
Kaplica sióstr boromeuszek pod wezwaniem Świętej Rodziny
Kościół filialny pod wezwaniem NMP Częstochowskiej
Kościół poewangelicki pod wezwaniem świętej Trójcy (od 1945 roku nieużywany w celach sakralnych)

Na terenie miasta znajduje się cmentarz komunalny, cmentarz sióstr boromeuszek, a także nieużywany cmentarz ewangelicki.

Od XIX wieku w Kamieńcu Ząbkowickim przebywają siostry z Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza.

Edukacja

Przedszkole Publiczne nr 1
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Chrobrego
Zespół Szkolno-Przedszkolny im. papieża Jana Pawła II

Zobacz też

Ścieżka edukacyjna po Przedgórzu Sudeckim
Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kamieńcu Ząbkowickim
Kamieniec Ząbkowicki – stacja kolejowa

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ GUS wykaz z 1946.
↑ ^a ^b (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.
↑ Spis sumaryczny w 1946 roku.
↑ Alfabetyczny wykaz gmin Rzeczypospolitej Polski według stanu z dnia 1.I.1949 r. Główny Urząd Statystyczny.
↑ Tyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 9, Poz. 71).
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 317.
↑ Uchwała Nr XIX/109/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 13 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie wrocławskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 15 grudnia 1972, Nr 8, Poz. 165).
↑ ^a ^b HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).
↑ Monumenta Poloniae Historica. Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, s. 472.
↑ Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”. Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 14.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 24.
↑ ^a ^b ^c ^d Zbygniew Martynowski, Krzysztof R. Mazurski: Sudety. Ziemia Kłodzka i Góry Opawskie, Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 85–88.
↑ Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych we Wrocławiu, Okólnik Stały nr 67/IV, Zmiany nazw stacyj, Wrocław, 6 września 1947.
↑ Waldemar Brygier: Otwarcie mostu w Kamieńcu Ząbkowickim. NaszeSudety.pl, 2018-02-15. [dostęp 2018-03-18]. (pol.).
↑ ^a ^b mwinnik: Otwarcie zrewitalizowanego mauzoleum w Kamieńcu Ząbkowickim. express-miejski.pl, 2018-10-13. [dostęp 2019-05-18]. (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 241. [dostęp 2012-11-05].
↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 164–173.
↑ I zabytki, i bezpieczeństwo, i sport – wszystko w Kamieńcu Ząbkowickim. Zabkowice4YOU, 2018-10-17. [dostęp 2019-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-17)]. (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

Bibliografia

Almanach de Gotha, Gotha 1937
Schlesisches Güter-Adreßbuch, Verzeichnis sämtlicher Rittergüter sowie der größeren Landgüter der Provinzen Nieder-und Oberschlesien, Breslau 1937
Hugo Weczerka (wyd.), Handbuch der historischen Stätten – Schlesien, Stuttgart 1977

Linki zewnętrzne

Kamieniec 1 (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 766 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] GUS wykaz z 1946.

[miasto-3] (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.

[4] Spis sumaryczny w 1946 roku.

[5] Alfabetyczny wykaz gmin Rzeczypospolitej Polski według stanu z dnia 1.I.1949 r. Główny Urząd Statystyczny.

[6] Tyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 9, Poz. 71).

[7] Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 317.

[8] Uchwała Nr XIX/109/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 13 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie wrocławskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 15 grudnia 1972, Nr 8, Poz. 165).

[Adamy-9] HeinrichH. Adamy HeinrichH., Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).

[monum-10] Monumenta Poloniae Historica. Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, s. 472.

[kornbr-11] Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”. Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 14.

[12] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.

[lompa-13] Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 24.

[ZKiGO-14] Zbygniew Martynowski, Krzysztof R. Mazurski: Sudety. Ziemia Kłodzka i Góry Opawskie, Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 85–88.

[okól-15] Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych we Wrocławiu, Okólnik Stały nr 67/IV, Zmiany nazw stacyj, Wrocław, 6 września 1947.

[ns1-16] Waldemar Brygier: Otwarcie mostu w Kamieńcu Ząbkowickim. NaszeSudety.pl, 2018-02-15. [dostęp 2018-03-18]. (pol.).

[em-17] winnik: Otwarcie zrewitalizowanego mauzoleum w Kamieńcu Ząbkowickim. express-miejski.pl, 2018-10-13. [dostęp 2019-05-18]. (pol.).

[rzn-18] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 241. [dostęp 2012-11-05].

[luczrom-19] Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 164–173.

[zabbezp-20] I zabytki, i bezpieczeństwo, i sport – wszystko w Kamieńcu Ząbkowickim. Zabkowice4YOU, 2018-10-17. [dostęp 2019-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-17)]. (pol.).

[MP-21] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Miasto	Kamieniec Ząbkowicki
Wsie	Byczeń Chałupki Doboszowice Mrokocin Ożary Pomianów Górny Sławęcin Sosnowa Starczów Suszka Śrem Topola
Wysiedlona wieś	Pilce
Części miasta	Goleniów Śląski

Miasta	Bardo Kamieniec Ząbkowicki Ząbkowice Śląskie Ziębice Złoty Stok
Gminy miejsko-wiejskie	Bardo Kamieniec Ząbkowicki Ząbkowice Śląskie Ziębice Złoty Stok
Gminy wiejskie	Ciepłowody Stoszowice

Przynależność wojewódzka	woj. wrocławskie
Miasta (1945–1975)	Bardo (Warta) (do 1945 i od 1969) Kamieniec Ząbkowicki (1945–1946) Srebrna Góra (do 1945) Ząbkowice (Śląskie) Ziębice Złoty Stok (Równe)
Osiedla (1954–1972)	Bardo (1954–1968) Kamieniec Ząbkowicki (1954–1958)
Gminy wiejskie (1945–1954 i 1973–1975)	Bardo (1946–1954 i 1973–1975) Brodziszów (Dziećmorowice) (1945–1946) Budzów (Rokitnice) (1945–1946) Ciepłowody (1973–1975) Czerńczyce (Czerniowce) (1945–1946) Goleniów (Golanów) (1945–1946) Henryków (1945–1954) Kalinowice Górne (Strankowa Górna) (1945–1946) Kamieniec Ząbkowicki (1946–1954 i 1973–1975) Lubnów (Łubniów) (1945–1954 i 1973–1975) Mąkolno (Manfredowice) (1945–1954) Nieszków (Międzypole) (1945–1954) Przyłęk (1945–1946) Sadlno (Zadziele) (1945–1954) Stoszowice (1946–1954 i 1973–1975) Rudnica (Rudzienice) (1945–1946) Topola (Rychnów) (1945–1946) Ząbkowice Śląskie (1973–1975) Ziębice (1973–1975) Złoty Stok (1973–1975) Zwrócona (Procany) (1945–1954)
Gromady (1954–1972)	Bardo (1954) Bobolice (1954–1961) Braszowice (1954–1959) Brodziszów (1954–1959) Brzeźnica (1954–1958) Budzów (1954–1968) Chałupki (1954–1959) Ciepłowody (1954–1972) Czernczyce (1960–1961) Henryków (1954–1972) Kalinowice Dolne (1954–1959) Kamieniec Ząbkowicki (1954–1957) Kamieniec Ząbkowicki (1968–1972) Krzelków (1954–1959) Lubnów (1960–1972) Mąkolno (1954–1972) Niedźwiednik (1954–1968) Niedźwiedź (1954–1959) Nieszków (1954–1959) Ożary (1954–1961) Przedborowa (1954–1961) Przyłęk (1954–1972) Rudnica (1954–1959) Sadlno (1954–1972) Stary Henryków (1954–1958) Stolec (1954–1959) Stoszowice (1954–1972) Topola (1954–1968) Ziębice (1960–1972) Zwrócona (1954–1972)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne