Kandyty

Kandyty

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Górowo Iławeckie
Wysokość	140 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	593[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-220
Tablice rejestracyjne	NBA
SIMC	0474123
Położenie na mapie gminy wiejskiej Górowo Iławeckie Kandyty
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kandyty
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kandyty
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego Kandyty
54°19′01″N 20°22′10″E/54,316944 20,369444

Kandyty (niem. Canditten, Kanditten^[2]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Górowo Iławeckie.

Kandyty to niewielka miejscowość, położona 10 km od Górowa Iławeckiego, na przelotowej trasie w kierunku Lelkowa. Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od staropruskiego słowa cath, oznaczającego bród na rzece. W pobliżu przepływa rzeka Wałsza. We wsi znajduje się Kompleks Boisk Sportowych Orlik.

Historia

Wieś wzmiankowana w 1285 r. W spisie strat wojennych z 1414 r. wieś wymieniana pod nazwą Catithen. Szkody wojenne oszacowano na 3000 grzywien. W tym czasie wieś obejmowała 68 włók. Kolejne wojny polsko-krzyżackie ponownie przyczyniły się do spustoszenia Kandyt. Pod koniec XVI w. wieś prawie nie istniała. Opuszczone włóki przejął pod zastaw rycerz zaciężny Pregel. Później wieś przeszła w posiadanie rodu von Waldburg.

Kościół zbudowano już w średniowieczu, jednak ze względu na zły stan rozebrano go w 1573 roku. Nowy wybudowano w 1575 r. (parafia ewangelicka, patronat nad kościołem sprawowali właściciele dóbr rycerskich w Dzikowie Iławeckim - Truchsessowie zu Wetzhausen a później Schwerinowie). W XVI i XVII kazania wygłaszano po polsku. Szkołę wybudowano razem z kościołem. W 1737 poddano ją nadzorowi państwowemu.

W XIX wieku wieś została wykupiona i uwłaszczona. Ochotnicza Straż Pożarna w Kandytach powstała pod koniec XIX wieku. W 1935 r. w szkole pracowało 3 nauczycieli i uczyło się 125 uczniów. W 1939 r. we wsi mieszkało 928 osób.

W 1945 roku pojawili się nowi osadnicy. Pierwszym wójtem był Stanisław Dasewicz. Pod koniec 1947 roku na nowo założono Ochotniczą Straż Pożarną w Kandytach.

Ośrodek zdrowia wybudowano w latach 60. XX wieku. W roku 1962 erygowano parafię katolicką (do parafii należy kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu). W latach 1979–1982 odbudowano zrujnowany kościół a 8 listopada 1982 r. poświęcił go biskup Jan Obłąk.

W 1983 r. we wsi były 93 domy i 535 mieszkańców. W tym czasie we wsi było 127 indywidualnych gospodarstw rolnych, obejmujących łącznie areał 843 ha. W tym czasie we wsi hodowano 509 sztuk bydła (w tym 311 krów mlecznych), 702 sztuki świń, 69 koni i 8 owiec. W tym czasie we wsi była szkoła podstawowa, przedszkole (dzieciniec z 29 dziećmi), boisko sportowe, klub, sala kinowa z 60 miejscami, czytelnia, biblioteka publiczna, urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punk położniczy, punkt apteczny, punkt weterynaryjny, restauracja (44 miejsca), dwa sklepy spożywcze, zakład naprawy sprzętu telewizyjnego, zakład naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, zakład ślusarko-kowalski, zakład kowalski, dwa zakłady fryzjerskie, dwa zakłady krawieckie, dwa zakłady remontowo-budowlane, cmentarz.

Administracja

Do 1954 roku oraz w latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Kandyty. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kandyty. W latach 1972–1976 - wieś była siedzibą gminy. W styczniu 1976 połączono z gminą Górowo Iławeckie a siedzibą gminy zostało Górowo Iławeckie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Zabytki

• Kościół poewangelicki z 1575 r., remontowany w latach 1749–1760, zniszczony w 1945 r. Odbudowany z ruin przez katolików w latach 1979–1982, pw. Najświętszej Marii Panny. Jest to kościół orientowany, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, salowy, z wieżą bez cech stylowych od zachodu, wciągniętą w obręb nawy oraz z kruchtą od strony południowej^[3],^[4].
• Poniemiecki Cmentarz Zachodni z przełomu XIX i XX w.
• Cmentarz parafialny.

Ludzie związani z Kandytami

• ks. kanonik Jan Pietrzyk z Butryn, który w swej sztuce pt. „Spływające wody. Szept historii o Kandytach” przedstawił początki dziejów Kandyt, sięgających czasów staropruskich. Premiera odbyła się w Zespole Szkół w Kandytach 20 listopada 2011 roku.

Bibliografia

• Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic. Wyd. drugie zmienione. Wyd. Pojezierze, Olsztyn 1987, 480 str., ISBN 83-7002-239-1
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 .
• Kandyty na portalu ostpreussen.net
• Krystyna Hołody, Najfajniejsza wieś: Kandyty, [1]
• OSP w Kandytach: Bogu na chwałę. Ludziom na ratunek. [2]

Przypisy

• Strona Natangen (historia Kandyt, zdjęcia, księgi parafialne)