Kanun Leki Dukagjiniego
Kanun Leki Dukagjiniego (alb. Kanuni i Lekë Dukagjinit) – kodeks albańskiego prawa zwyczajowego.
Pojęcie
Nazwa pochodzi od imienia księcia Lekë Dukagjiniego (1410-1481), który panował w północnej części Albanii. W życiu codziennym stosuje się skrócone określenie Kanun, choć w praktyce na terenach Albanii występowało i występuje kilka kodeksów prawa zwyczajowego (Kanun Skanderbega, Kanun Laberii). Samo pojęcie kanun pochodzi z języka greckiego (κανών) i oznacza zasadę, prawo.
Zasady
Zasady prawa zwyczajowego, opracowane w XV w. przetrwały na terenach północnej Albanii i Kosowa aż do wieku XX, będąc podstawowym regulatorem życia społecznego i określając zasady postępowania w stosunku do religii, własności, a także zasady karania przestępstw i troski o honor rodu. Zasady Kanunu miały absolutny priorytet wobec innych systemów prawnych, w tym prawa państwowego i wobec norm, wynikających z religii. Wśród zasad fundamentalnych określających prawa Kanunu najważniejszą rolę odgrywają: prymat honoru rodu (nderi) nad dobrem jednostki, obowiązek gościnności, a także prawo besy (przysięgi na honor, najczęściej stosowanej w przypadkach, gwarantujących nietykalność jednostce). Najbardziej znaną, ale i najbardziej kontrowersyjną zasadą zawartą w Kanunie jest prawo i obowiązek krwawej zemsty (dosł. branie krwi - alb. hakmarrja, gjakmarrja), spoczywający na członkach zhańbionego rodu. Rolę arbitra w sprawach spornych wynikających z Kanunu odgrywał wśród plemion północnej Albanii kapedan (kapitan, wódz) plemienia Mirdytów.
Zasady Kanunu były przekazywane drogą ustną aż do początków XX w. W latach 1910-1925 zostały zebrane i opracowane przez franciszkanina ks. Shtjefëna Gjeçoviego, który publikował kolejne fragmenty w czasopiśmie Hylli i Dritës[1]. Pełny przekład w języku angielskim ukazał się w 1989. Fragmenty Kanunu w tłumaczeniu na język polski dokonanym przez Rigelsa Haliliego zamieściło czasopismo Krasnogruda (nr. 15 z 2002).
Struktura Kanunu
Kanun składa się z 12 ksiąg i blisko 1300 artykułów[1], określających szczegółowo sytuacje, które podlegają regulacji przez zwyczaj:
| Księga | Tytuł albański | Tytuł w języku polskim |
|---|---|---|
| I | KISHA | Kościół |
| II | FAMILJA | Rodzina |
| III | MARTESA | Małżeństwo |
| IV | SHPI, GJA E PRONE | Dom, inwentarz i własność |
| V | PUNA | Praca |
| VI | TE DHANUNAT | Przeniesienie własności |
| VII | FJALA E GOJES | Słowo wypowiedziane |
| VIII | NDERA | Honor |
| IX | DAMET | Szkody |
| X | KANUNI KUNDER MBRAPSHTIVET | Kanun wobec zbrodni |
| XI | KANUNI I PLEQNIS | Zasady sądzenia |
| XII | SHLIRIME E PERJASHTIME | Wyjątki i wyłączenia |
Kanun w filmie
- Albańska dziewica
- Besa
- Bóg jest z nami, mężczyznami
- Eastern
- Groźny brzeg
- Kapedani
- Niezaproszeni
- Ogień w górach
- Vendetta
Przypisy
Bibliografia
- Kanuni i Lekë Dukagjinit: The Code of Lek Dukagjin.. Bakersfield: 1989.
- Tadeusz Czekalski: Albania w latach 1920-1924 - aparat państwowy i jego funkcjonowanie. Katowice: 1998.
- Robert Elsie: A Dictionary of Albanian Religion, Mythology and Folk Culture.. New York University Press: 2001.
- Margaret Hasluck: The Unwritten Law of Albania.. Cambridge: 1954.
- Omówienie zasad prawa karnego w Kanunie. shkoder.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-22)].