Kapituła kolegiacka św. Jerzego w Gnieźnie

Kapituła przy Kościele Kolegiackim pw. św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim
Ilustracja
Kościół kolegiacki
Państwo

 Polska

Data założenia

przed 1220 rokiem

Dziedzina

Kapituła kolegiacka

prepozyt

ks. Tadeusz Nowak

Adres

ul. Kolegiaty 1 Gniezno

Położenie na mapie Gniezna
Mapa konturowa Gniezna, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kapituła przy Kościele Kolegiackim pw. św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kapituła przy Kościele Kolegiackim pw. św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim”
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego
Mapa konturowa powiatu gnieźnieńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kapituła przy Kościele Kolegiackim pw. św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim”
Ziemia52°32′14,5″N 17°35′35,3″E/52,537361 17,593139

Kapituła kolegiacka św. Jerzego na Zamku Gnieźnieńskim – jedna z trzech kapituł kolegiackich archidiecezji gnieźnieńskiej działająca przy kościele pw. św. Jerzego w Gnieźnie. Powstała najprawdopodobniej pod koniec XII wieku w wyniku fundacji książęcej[1].

Historia

Historia kapituły sięga X wieku, kiedy to na Wzgórzu Lecha obok rezydencji książęcej została wzniesiona kaplica książęca, w którą opiekowało się kilkoro książęcych kapelanów[1]. Nie była to jednak jeszcze kapituła, która powstała najprawdopodobniej w wyniku uposażenia przez księcia kolegium kapelanów i przemianowanie go przez arcybiskupa gnieźnieńskiego na przełomie XII i XIII wieku. Niestety nie zachował się żaden akt erekcyjny, ani statut kapituły. Pierwsza wzmianka o Kapitule św. Jerzego pochodzi z 5 października 1220 roku z bulli papieża Honoriusza III powołującej Wincentego z Niałka na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dokument ten wymienia przedstawiciela arcybiskupa elekta, którym był kanonik św. Jerzego Sędziwój[1].

Kapituła kolegiacka składała się z prepozyta i pięciu kanoników. Prawo prezenty posiadali książęta wielkopolscy, a po następnie królowie polscy[a][2]. W związku ze sprawowaniem funkcji w kapitule wiązały się otrzymywanie uposażenia odpowiednio dla prepozytury dwie wsie Łęka i Szczawin oraz dla kanonikatów po jednej wsi Malenin, Brzostek, Jerzykowo, Pierzyska oraz prawo do dziesięcin z kilkunastu wsi. Piątemu kanonikowi fundi[b] Strzałkowo przysługiwały jedynie dziesięciny ze wsi Strzałkowo i Paruszewo[3]. Kapituła ponadto posiadała kolegium wikariuszy składającego się z sześciu księży każdy mianowany przez jednego członka kapituły, a opłacanych początkowo z kasy książęcej w wysokości czterech grzywien rocznie, a następnie z daniny młyna konnego w Gnieźnie[4].

W 1418 roku prymas Mikołaj Trąba dokonał odnowy aktu erekcyjnego, jednak i ten dokument się nie zachował. Nie zachowały się również dokumenty mówiące jaki strój obowiązywał kanoników. Kanonikami zostawali głównie kanonicy już innych kapituł, dla których miało to być dodatkowe uposażenie[5]. 14 marca 1564 roku Zygmunt II August za zgodą arcybiskupa Jakuba Uchańskiego podpisał akt instalacyjny przekazujący prepozyturę kapitule prymasowskiej. Na mocy tego aktu ostatni prepozyt ks. kan. Florian Kotwicz miał otrzymywać coroczną zapomogę finansową[3]. W wyniku wojen, które miały miejsce w XVII i XVIII wieku w Polsce piąty kanonikat przestał przynosić jakiekolwiek dochody w wyniku czego w 1782 roku przestał istnieć[3]. W wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych po rozbiorach kapituła utraciła również możliwość utrzymywania wikariuszy, których obowiązki przejęli mansjonarze katedralni. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości liczba kanoników malała, w 1938 roku był tylko jeden powołany w 1922 roku, natomiast w 1947 roku nie było już żadnego[5].

2 lutego 1963 roku kardynał Stefan Wyszyński odnowił kapitułę nadając jej statut, zgodnie z którym kapituła miała składać się z prepozyta, czterech kanoników gremialnych i kanoników honorowych, których liczby nie określono[5].

Kanonicy

Obecnie w skład kapituły wchodzi 8 kanoników gremialnych, w tym prepozyt, dwóch kanoników seniorów, 10 kanoników honorowych i dwóch kanoników supra numerarii spoza diecezji[c].

Obecny skład Kanoników Gremialnych[c][6]

  • ks. kan. Tadeusz Nowak – Prepozyt,
  • ks. kan. dr hab. Andrzej Bohdanowicz, prof. UAM,
  • ks. kan. Adam Zalesiak,
  • ks. kan. dr Jarosław Bogacz,
  • ks. kan. dr hab. Franciszek Jabłoński,
  • ks. kan. Krzysztof Prus,
  • ks. kan. dr Wojciech Rzeszowski
  • ks. kan. dr Przemysław Kwiatkowski

Uwagi

  1. ↑ z przerwą w latach 1560-1562 kiedy to Zygmunt August przekazał dożywotnio prawo prezenty prymasowi Janowi Przerębskiemu, które po jego śmierci miało wrócić do korony
  2. ↑ z łac. fundus - gospodarstwo rolne
  3. ↑ a b stan na grudzień 2018

Przypisy

  1. ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 129.
  2. ↑ Kryszak 1966 ↓, s. 130.
  3. ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 131.
  4. ↑ Kryszak 1966 ↓, s. 132.
  5. ↑ a b c Kryszak 1966 ↓, s. 133.
  6. ↑ archidiecezja.pl 2018 ↓.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
St George church in Gniezno.JPG
Kościół św. Jerzego w Gnieźnie
Gniezno location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Gniezno, Poland
Ta mapa of Gniezno została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Powiat gnieźnieński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu gnieźnieńskiego, Polska