Kaponiera

Pięciokątny fort z czterema kaponierami w rogach wału: dwustronnymi czołową i szyjową i jednostronnymi barkowymi

Kaponiera – przykryta budowla fortyfikacyjna o różnej konstrukcji, wykorzystywana do prowadzenia ostrzału skrzydłowego lub skośnego, służąca na ogół do obrony fosy, stosowana w fortyfikacji nowożytnej.

Zasadniczym przeznaczeniem kaponier jest obrona fosy, aczkolwiek wykorzystywano je także do ostrzału zapola (w austriackiej szkole fortyfikacyjnej) lub przedpola (w nowopruskiej). Typowa kaponiera jest niską, skazamatowaną budowlą, wtopioną w stok lub przeciwstok fosy. Jej wysokość nie przekracza wysokości wału, przy którym jest umieszczona. Wyposażona jest w stanowiska bojowe, przeznaczone do prowadzenia ognia w jednym lub dwóch kierunkach[1][2]. Czasem kaponierą nazywa się ogólniej zakrytą budowlę fortyfikacyjną służącą do prowadzenia ognia flankującego[3].

Wcześniejszą formą kaponiery była budowla w formie dwóch krótkich odcinków wałów, umieszczonych w poprzek fosy w fortyfikacji bastionowej. Mogły one służyć do osłaniania ogniem fosy (choć ta była głównie chroniona ostrzałem z barków bastionów), a główną funkcją było umożliwienie dokonania wypadu przejściem znajdującym się między wałami (zazwyczaj odkrytym)[4]. Konstrukcja taka nazywana jest także kaponierą forteczną[3].

Budowle te występują w różnych formach; rozróżnia się kaponiery:

  • w zależności od położenia w dziele fortyfikacyjnym:
    • względem fosy
      • wewnętrzne (stokowe) – umieszczone przy stoku fosy; dostępne przez poternę od strony stoku;
      • zewnętrzne (przeciwstokowe rewersowe) – umieszczone przy lub w przeciwstoku fosy; dostęp jest od strony przeciwstoku, czasem poterną prowadzącą pod dnem fosy;
    • względem fosy innych elementów dzieła:
      • barkowe – umieszczone przy lub w barku narysu dzieła;
      • czołowe – znajdujące się na narożniku dzieła;
      • szyjowe – umieszczone w szyi dzieła;
  • w zależności od kierunku prowadzenia ognia:
    • pojedyncze (jednostronne) – w jedną stronę;
    • podwójne (dwustronne) – w dwie strony[1].

Kaponiery pojedyncze nazywa się też półkaponierami[5][6][7].

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Bogdanowski 1996 ↓, s. 524–525.
  2. Henryk Łukasik, Andrzej Turowicz: Twierdza Kraków, znana i nieznana: przewodnik turystyczny. T. 1. Kraków: Arkadiusz Wingert, 2001, s. 71. ISBN 83-914072-0-9. OCLC 50315563.
  3. a b Bochenek 1980 ↓, s. 95.
  4. Laprus 1979 ↓, s. 159.
  5. Bogdanowski 1996 ↓, s. 541.
  6. Bochenek 1980 ↓, s. 202.
  7. Laprus 1979 ↓, s. 328.

Bibliografia

  • Ryszard Henryk Bochenek: 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06370-2.
  • Janusz Bogdanowski: Architektura obronna w krajobrazie Polski od Biskupina do Westerplatte. Warszawa-Kraków: PWN, 1996.
  • Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.

Media użyte na tej stronie

Small trapezoid brialmont fort.png
Autor: cropped by Felis domestica, Licencja: CC BY 3.0 de
Plan, vertical and horizontal cutouts of small trapezoid fort, designed by gen. Brialmont (Fort de Maizeret from Namur). Turm 15 cm - armoured cupola for 150 mm gun (other gun turrets described accordingly)
Meyers b6 s0184 b1.png
Detachiertes Fort.
  • a Kriegspulvermagazin
  • b Geschoßladestelle
  • c Verbrauchspulvermagazin
  • d Speziallaboratorium
  • e Vorratsräume oder Kriegspulvermagazin
  • f Kehlkaserne
  • g Saillantkaponniere
  • h Schulterkaponnieren
  • i Flankenbatterie
  • k Reversgalerie
  • l Kapital- oder Mitteltraverse
  • m Traversen
  • n Dechargen-Kontreskarpe
  • o freistehende Eskarpenmauer
  • p Rondengang
  • q Kehlwaffenplatz
  • r Blockhaus
  • s Mittelpoterne
  • t Geschützbänke
Fort Uxegney - 91.jpg
Autor: photography taken by Christophe.Finot, Licencja: CC BY-SA 3.0
Fort d'Uxegney, Vosges, Lorraine, France
Modlin fort v kojec I.jpg
Autor: Zbigniew Strucki, Licencja: CC BY-SA 2.5
Fotografia przedstawia kojec przeciwskarpowy Fortu V Twierdzy Modlin.
Kaponiera Fort Gerharda w Swinoujsciu.JPG
Kaponiera wodna z XIX wieku – Fort Gerharda w Świnoujściu. Kaponiera – Fort Gerharda.
Fort I Różan 01.jpg
Autor: Zala, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fort I rosyjskiej twierdzy w Różanie z początku XX wieku