Kazimierz Lipiński (przemysłowiec)

Kazimierz Lipiński

Data i miejsce urodzenia	10 czerwca 1857 Sanok
Data i miejsce śmierci	11 września 1911 Jekelfalva
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Sanoku
Narodowość	polska
Rodzice	Walenty Lipiński, Honorata z Machalskich
Krewni i powinowaci	Aleksander (brat), Henryk Stoy (szwagier), Bronisław Filipczak
Odznaczenia

Kazimierz Antoni Lipiński^[1] (ur. 10 czerwca 1857 w Sanoku, zm. 11 września 1911 w Jekelfalva) – polski przemysłowiec, założyciel i pierwszy dyrektor Fabryki Wagonów i Maszyn w Sanoku, która z czasem przekształciła się w przedsiębiorstwo Autosan. Poseł na galicyjski Sejm Krajowy VIII kadencji.

Życiorys

Kazimierz Lipiński w młodości

Grobowiec rodziny Lipińskich

Kazimierz Antoni Lipiński^[2] urodził się 10 czerwca 1857 w Sanoku jako syn Walentego (1813-1898) i Honoraty z domu Machalskiej (1826-1903). Ojciec, wraz z Mateuszem Beksińskim, przybyli do Sanoka jako byli powstańcy listopadowi. Obaj wspólnie założyli zakład rzemieślniczy – warsztat kotlarski, w którym rozpoczęli produkcję kotłów, narzędzi miedzianych i innych przedmiotów użytkowych. Z czasem dołączono także dział kowalski i ślusarski oraz uruchomiono w nim produkcję narzędzi i urządzeń dla górnictwa i przemysłu naftowego, przemysłu gorzelniczego i browarnictwa. Po pewnym czasie ich praca uległa podziałowi – Mateusz zajmował się w szczególności rzemiosłem, a Walenty uprawą roli^[3]. Warsztat kotlarski był umiejscowiony przy obecnej ulicy Podgórze. Kazimierz Lipiński był bratem Aleksandra (1849-1897, inżynier kolei)^[4], Jana (1850-1851^[5][6]), Mieczysława Juliana (1852-1864^[7][8]), Heleny Józefy Leokadii (ur. 1855^[9], zamężna z inż. Henrykiem Stoyem^[10], deportowana na Syberię wraz z synową i wnukiem Tadeuszem Hoffem w 1940 i w tym samym roku zmarła w Minorze^[11]), Franciszka (zm. w 1861 w wieku 2 lat i 9 miesięcy)^[12], Marianny Zofii (1861-1873^[13][14]), Zofii Eleonory (1864-1872^[15][16]).

Kazimierz Lipiński uczył się w szkole podstawowej w Sanoku, a następnie wobec braku wyższej placówki w mieście, w gimnazjum realnym w Tarnowie (1869-1871), po nieuzyskaniu promocji do następnej klasy, powrócił do Sanoka, gdzie ojciec skierował go do nauki w fabryce. W zakładzie uzyskał praktykę zawodową, chodził do szkoły dokształcającej dla rzemieślników^[17], otrzymał tytuł czeladnika i 2 kwietnia 1883 wręczono mu kartę przemysłową, wydano przez Zjednoczone Stowarzyszenie Rękodzielników i Przemysłowców w Sanoku^[3]. Następnie pobierał nauki w placówkach szkolnych w dziedzinie przemysłu w Pradze (od 1877) i Wiedniu, gdzie jednocześnie odbył służbę wojskową w okresie jednego roku (tzw. Intelligenzprüfung, zdany przez niego celem uniknięcia trzyletniej służby). Będąc kotlarzem uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1885 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[2]. W czasie gdy ponownie trafił do rodzinnego miasta, w 1886 roku zmarł Mateusz Beksiński. Wówczas Walenty Lipiński przekazał warsztat niespełna 30-letniemu Kazimierzowi. Na przełomie 1889/1890 syn przeniósł fabrykę na tereny przy obecnej ul. Stanisława Konarskiego, gdzie w zamiarze rozwinięcia działalności i rozbudowy zakładu wybudował hale fabryczne i obiekty przemysłowo-techniczne i służące pracownikom^[18] (w obrębie tego obszaru (tzw. osiedla „na Stawiskach”) wzniesiono także wille z przeznaczeniem dla pracowników zakładu usytuowane na zboczu tzw. „Szklanej Górki”^[19]). Jego wspólnikiem został Czech Jan Schenk z Messendorfu, który zadbał o maszyny i osoby wyspecjalizowane w ich obsłudze. Obaj rozpoczęli produkcję maszyn wiertniczych. Wkrótce Lipiński odkupił od niego udziały i został jedynym właścicielem oraz dyrektorem zakładu, który od 1891 nosił nazwę „Fabryka Wagonów i Maszyn w Sanoku”^[18]. W tym czasie produkowano w nim kotły, maszyny i wagony, a w fabryce pracowało 120 robotników i jeden inżynier^[20]. Reprezentując własną fabrykę wystawił własny pawilon na Powszechnej Wystawie Krajowej w 1894, podczas której otrzymał dyplom honorowy^[21] i złoty medal^[22]. Wówczas na wyroby fabryki Lipińskiego zwrócił uwagę i docenił cesarz Franciszek Józef I, któremu przemysłowiec został osobiście przedstawiony^[23]. W tym czasie założył zakład kolejowy w pobliskim Zagórzu. W tym samym roku dotychczasowa firma została przekształcona w spółkę akcyjną „Pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne Budowy Wagonów i Maszyn”. Na jej czele dalej stał Kazimierz Lipiński, jednak założyciel zakładu nie miał już decydującego wpływu na kierowanie fabryką^[24]. Za pozyskane z emisji akcji środki (2 mln koron) wykupiono podmiejskie tereny oddalone od centrum miasta, w gminie Posada Olchowska (grunty odsprzedało miasto)^[25]. Tam w latach 1894–1897 wybudowano nowe hale fabryczne i ruszyła w nich produkcja wagonów kolejowych towarowych i osobowych, a także tramwajów. Jeszcze przed końcem XIX wieku firma stała się czołowym i jednym z największych producentów pojazdów szynowych w Monarchii Austro-Węgierskiej. W tym czasie liczba pracowników fabryki wynosiła ok. 1000. Na początku 1895 Lipiński otrzymał za swoje wyroby dyplom honorowy na wystawie w Budapeszcie^[26]. W 1898 został mianowany członkiem komisji krajowej we Lwowie w sprawie wystawy międzynarodowej w Paryżu, zaplanowanej na 1900^[27].

W 1900, w wyniku nieporozumień z radą nadzorczą, Kazimierz Lipiński zrezygnował z funkcji dyrektora, a jego następcami byli kolejno Aleksander Misiągiewicz (1900-1905), Ignacy Drewnowski (1905-1909) i Ludwik Eydziatowicz (1909-1914)^[28]. Do 15 lutego 1905 pozostawał członkiem rady nadzorczej fabryki^[29]. Przez pracowników został zapamiętany jako pracodawca dobry i troskliwy^[30]. Przy tym uchodził za twórcę pracy pozytywistycznej na terenie Sanoka^[31]. Poza zaangażowaniem w fabryce wagonów, działał także w dziedzinie poszukiwania ropy naftowej^[32]. Około 1891 prowadził miary górnicze w poszukiwaniu oleju ziemnego (skalnego) w okolicach Uherzec na obszarze ponad 541 m²^[33]. Prowadził prosperującą kopalnię naftową w Borysławiu w spółce z Arturem Goldhammerem o znacznej produkcji, a także zainicjował odwierty w Uhercach (szyb o głębokości 600 m – bez efektu) i Kropiwniku (trzy szyby ok. 450-metrowe o nierentownej produkcji), zaś wobec braku opłacalności w tym zakresie skoncentrował się tylko na prowadzeniu kopalni w Borysławiu^[32].

Działał także społecznie i politycznie. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego^{[34][35][36][37][38]}, członkiem założycielem^[39] sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[40] (funkcjonował w komisji finansowej^[41]). Od 1887 do 1892 był asesorem ze stanu kupieckiego do senatu dla spraw handlowych przy ustanowionym wówczas C. K. Sądzie Obwodowym w Sanoku^{[42][43][44][45][46][47]}. Pełnił funkcję zastępcą sędziego przysięgłego I kadencji przy trybunale tegoż sądu^[48]. 25 marca 1895 został wydziałowym Towarzystwa Muzyki Ochotniczej w Sanoku^[49]. Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików^[50].

Był politykiem Polskiego Stronnictwa Demokratycznego (tzw. „galicyjscy demokraci”)^[51]. W mieście członkami ugrupowania byli także Jan Zarewicz, Michał Słuszkiewicz, Feliks Giela. W 1894 roku przyczynił się do zatwierdzenia przez Radę Miasta projektu nowego planu przestrzennego miasta, wykonując kopię projektu autorstwa Władysława Beksińskiego na potrzeby dyskusji radnych^[52]. Był radnym miejskim: 15 stycznia objął mandat po ustępującym Walentym Wróblu^[53], następnie w kadencji od 1890, także pełniąc funkcję asesora^[54], potem wybrany w 1897^[55], 1900^[56]. W 1896 był sekretarzem biura wyborczego w Sanoku przed wyborami z mniejszej kurii VII kadencji Sejmu Krajowego Galicji^[57]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji^[58], a wkrótce potem został jednym z sanockich kandydatów do Sejmu, reprezentujących stronnictwo demokratyczne^[59]. W latach 1901–1907 był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego VIII kadencji z II Kurii, reprezentującym miasta Sanok i Krosno^[60] (w tym czasie pozostawał radnym miejskim w Sanoku – w 1905 od roku nie pojawiał się jednak na posiedzeniach, jako że nie zamieszkiwał już w mieście^[61]). W Sejmie był członkiem komisji górniczej, kolejowej i przemysłowej. Pod koniec kadencji, we wrześniu 1907 „Gazeta Sanocka” zarzuciła Lipińskiemu niezabranie głosu w Sejmie od początku sprawowania mandatu i niezwołanie sejmiku relacyjnego^[62].

8 grudnia 1894 w siedzibie sanockiego starostwa został udekorowany nadanym w tym samym roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa^[63][64].

Na początku XX wieku funkcjonowała Fundacja Zapomogowa im. Kazimierza Lipińskiego wspierająca wdowy i sieroty po zasłużonych pracownikach sanockiej fabryki wagonów i maszyn^[65] (jej sekretarzem był Juliusz Bruna^[65]).

Po rezygnacji z działalności przemysłowej zbył swoje udziały w spółce i w 1901 przeprowadził się do Kamienicy na Sądecczyźnie (jednocześnie odwiedzał w Sanoku matkę Honoratę)^[66]. Był właścicielem ziemskim tego majątku wraz z kluczem ośmiu okolicznych wsi^[67]. Potem odsprzedał także ten majątek i osiedlił się w miejscowości Jekelfalva na terenie Komitatu Spiskiego (obecnie Węgry), gdzie również nabył dwór^[28].

Kazimierz Lipiński w 1905 ożenił się z Marią Józefą Włodek (1881-1914); mieli dwóch synów, w tym Kazimierza Mariana (ur. 25 czerwca 1906, w latach 20. student politechniki^[68]), i córkę^[69]. Zmarł na serce 11 września 1911 w Jekelfalva. Jego pogrzeb w Sanoku stał się manifestacją robotników z założonej przez niego fabryki i mieszkańców miasta. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku^[70][71][72]. Wykonał go rzeźbiarz Stanisław Piątkiewicz^[73] i jest uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej^[74]. Został odnowiony na koszt miasta w 1958^[75]. Opiekę nad grobowcem podjęła fabryka Autosan^[76].

Tuż po jego pogrzebie, w 1911 nazwiskiem Kazimierza Lipińskiego nazwano główną ulicę w sanockiej dzielnicy Posada, przy której mieściła się Fabryka Wagonów, obecnie Autosan^[77] (w 1948 i 1951 w PRL pojawiły się projekty przemianowania nazwy ulicy na Józefa Stalina i Wielkiego Proletariatu, co ostatecznie nie zostało zrealizowane; przeciwko zmianom protestowała Maria Kril^[78][79]).

Powinowatymi Kazimierza Lipińskiego byli Bronisław Filipczak^[80], Henryk Kopia^[81][82], Stanisław Kosina^[83].

Zobacz też

• Lista sanockich posłów do Sejmu Krajowego Galicji

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Lipiński. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2-3, Nr 39 z 17 września 1911. 
• Kazimierz Miński: Życiorysy nafciarzy. Kraków: Przemysł Naftowy, 1961, s. 246.
• Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998. ISBN 83-909787-0-9.
• Edward Zając. Saga rodu Lipińskich. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 1 (739) z 6 stycznia 2006. 
• Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 108-111. ISBN 978-83-61043-09-6.
• Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 1-194. ISBN 978-83-935385-7-7.
• Stanisław M. Konarski: Kazimierz Lipiński. ipsb.tymczasowylink.pl. [dostęp 2017-01-02].