Kazimierz Moczarski

Kazimierz Moczarski
Grawer, Rafał, Borsuk, Maurycy, Wolski
Ilustracja
kapitan kapitan
Data i miejsce urodzenia

21 lipca 1907
Warszawa

Data i miejsce śmierci

27 września 1975
Warszawa

Przebieg służby
Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Kotwica symbol.svg Armia Krajowa

Stanowiska

szef BIP AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa,
powstanie warszawskie

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Walecznych (1920-1941)

Kazimierz Damazy Moczarski (ur. 21 lipca 1907 w Warszawie, zm. 27 września 1975 tamże) – polski dziennikarz, pisarz, żołnierz Armii Krajowej w stopniu kapitana, szef Biura Informacji i Propagandy ZWZ-AK; autor książki Rozmowy z katem, będącej relacją ze wspólnego pobytu w więzieniu z generałem SS Jürgenem Stroopem.

Życiorys

Syn Jana Damazego (nauczyciela, dyrektora gimnazjum) i Michaliny Franciszki z domu Wodzinowskiej, nauczycielki. W 1917 rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Romualda Traugutta w Lipnie, a w 1924 w Gimnazjum M. Kreczmara w Warszawie, gdzie w maju 1926 otrzymał świadectwo dojrzałości. Od października 1926 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Podczas studiów od sierpnia 1929 do czerwca 1930 odbył służbę w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 9 w Berezie Kartuskiej, a od lipca do października 1931 praktykę konsularną w Konsulacie RP w Paryżu. W grudniu 1932 otrzymał na UW tytuł magistra praw, po czym w latach 1932-1934 studiował w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie, a od 1933 w Institut des Hautes Études Internationales (Instytut Wyższych Studiów Międzynarodowych) na Uniwersytecie w Paryżu[1].

W 1935 powrócił do Warszawy i został radcą w Wydziale Ochrony Pracy Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Specjalizował się w polskim i międzynarodowym ustawodawstwie pracy[1].

W czasie studiów działał w Legionie Młodych. Od 1935 był członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia Urzędników Państwowych i oraz działał w Centralnej Komisji Porozumiewawczej Związków Pracowniczych (naczelna reprezentacja ruchu pracowniczego). W 1936 był współzałożycielem Klubu Pracowniczego "Maurycy Mochnacki". W 1937 był współorganizatorem Klubu Demokratycznego w Warszawie (niektóre zebrania inicjujące odbyły się w jego mieszkaniu przy ul. Hożej 42). Od kwietnia 1939 był działaczem Stronnictwa Demokratycznego[1].

31 lipca 1939 poślubił Zofię Płoską, pracownicę referatu prasowego tegoż Ministerstwa. Także w 1939 r. został wybrany w skład zarządu głównego oraz komitetu wykonawczego Stowarzyszenia Urzędników Państwowych (SUP)[2]. Okupację spędził w Warszawie.

Od stycznia 1940 należał do ZWZ-AK. Od sierpnia 1942 r. pracował w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej AK, używając pseudonimu „Rafał”. Od stycznia 1944 r. równocześnie kierował działem dochodzeniowo-śledczym w Okręgowym Kierownictwie Walki Podziemnej Warszawy, używając pseudonimu „Maurycy”. Oprócz tego bezpośrednio uczestniczył w kilku akcjach bojowych m.in. w uwolnieniu więźniów ze Szpitala Jana Bożego przy ulicy Bonifraterskiej 11 czerwca 1944.

W trakcie powstania warszawskiego kierował działalnością stacji informacyjno-radiowej, redagował dziennik AK „Wiadomości Powstańcze”, a od kwietnia 1945 r. był szefem BIP. Jeszcze w trakcie trwania powstania został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po upadku powstania próbował wznowić działalności BIP AK w Częstochowie i Krakowie.

Członek Zarządu Głównego Zjednoczenia Demokratycznego. Współautor memoriału przekazanego Delegatowi Sił Zbrojnych na Kraj Janowi Rzepeckiemu, w którym poinformowano o tym, że władze Zjednoczenia postanowiły ujawnić organizację władzom i wezwać członków, aby wstępowali do oficjalnego Stronnictwa Demokratycznego[3]. Stwierdzał w nim oceniając powojenną sytuację: „Wyjście z obecnego impasu na odcinku AK jest możliwe tylko przez: a) odcięcie się od kierownictwa londyńskiego i przyznanie jego bankructwa; b) stwierdzenie w formie rozkazu, że walka zbrojna w kraju w sytuacji obecnej jest działaniem bezużytecznie osłabiającym naród; c) także stwierdzenie, że oddziały pozostające pomimo rozkazu w lesie są oddziałami zdemoralizowanymi wojną (bandyckimi) bądź oddziałami o własnych społecznych czy politycznych celach, niemających nic wspólnego z AK; d) wezwanie do pracy na wszystkich odcinkach w imię ideału wolności i niepodległości. (…) nieodcięcie się kierownictwa AK od roboty NSZ, wzmacnia żywioły reakcyjne w AK (…) AK, jeżeli ma pozostać historyczną własnością całego narodu, nie może realizować celów politycznych, które idą na rzecz ONR, nie może nawet sprawiać pozorów, iż dąży do wprowadzenia do życia politycznego obozu reakcyjnego.”[4]

Pobyt w więzieniu

11 sierpnia 1945 został aresztowany i osadzony w więzieniu mokotowskim. W śledztwie torturowany (opisał później szczegółowo czterdzieści dziewięć rodzajów tortur, jakim go poddawano), a następnie skazany na 10 lat za działalność w AK. W 1948 jego proces został wznowiony i trwał do 1952, kiedy to wydano wyrok śmierci. W lutym 1948 roku był świadkiem oskarżenia w procesie komendanta NSZ Stanisława Kasznicy. Od 2 marca do 11 listopada 1949 był przetrzymywany w jednej celi z Jürgenem Stroopem. W tym czasie Moczarski namówił swego niedawnego przeciwnika na zwierzenia, które po latach zostały spisane w formie reportażu.

W 1953 Sąd Najwyższy zmienił mu karę śmierci na dożywotnie więzienie. Mimo to przez dwa lata Moczarski przebywał w celi śmierci i dopiero 15 stycznia 1955 poinformowano go o zmianie wyroku. 21 kwietnia 1956 Sąd Najwyższy wznowił postępowanie w sprawie Moczarskiego, uchylił poprzedni wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. 24 kwietnia 1956 Moczarski został zwolniony. 11 grudnia 1956 Sąd Wojewódzki dla m.st Warszawy wydał prawomocny wyrok uniewinniający[5].

Po wyjściu z więzienia

Grób pisarza i dziennikarza Kazimierza Moczarskiego i dziennikarki Zofii Moczarskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Po zwolnieniu Kazimierz Moczarski pracował w wydawnictwach związanych ze Stronnictwem Demokratycznym, m.in. w głównym organie SD „Kurier Polski”. Pracował także w Społecznym Komitecie Przeciwalkoholowym i redagował pismo „Problemy Alkoholizmu”.

W latach 1972-74 opublikował w odcinkach w miesięczniku Odra Rozmowy z katem, później wydane jako książka w 1977 roku (pełna, nieocenzurowana wersja ukazała się drukiem dopiero w 1992 roku). Książka ta została przetłumaczona na niemal wszystkie języki europejskie, a także na japoński. W Polsce przez pewien czas była obecna na liście obowiązkowych lektur szkolnych. W 1990 ukazały się, również pośmiertnie, jego Zapiski (ISBN 83-06-01861-3) w opracowaniu i z obszernym szkicem biograficznym Andrzeja Kunerta.

W 1975, ciężko chory, przeszedł na emeryturę, a kilka miesięcy później, 27 września, zmarł. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera 28CII-15-3)[6].

Odznaczenia

Rodzina

Jego żoną była Zofia Moczarska, z domu Płoska (1919-1977), dziennikarka, w latach II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej i powstaniec warszawski (ps. Malina), odznaczona Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Mieli córkę Elżbietę[10]. Jego siostrą była Anna Waleria Moczarska, żona Witolda Rothenburg-Rościszewskiego[11].

Upamiętnienie

W 2009 po raz pierwszy wręczono Nagrodę Historyczną im. Kazimierza Moczarskiego, która odtąd przyznawana jest co roku[12].

Przypisy

  1. a b c Kazimierz Damazy Moczarski. 1944.pl. [dostęp 2018-11-09].
  2. Kazimierz Moczarski – Kalendarium życia, pierwszyportal.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-12-20].
  3. Włodzimierz Lechowicz, Będziesz przeklinał ten dzień ... [2756 dni okrutnych metod śledztwa] (ze wstępem biograficznym Andrzeja Mieczyńskiego). Wyd. Oficyna Literatów „Rój”, Warszawa 1989, str. 110 ISBN 83-85049-06-1
  4. Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943 – 1948, Poznań: Kantor Wydawniczy SAWW, 1990, s. 198, ISBN 83-85066-09-8, OCLC 834533924.
  5. Dobrosław Kobielski, Józef Zięba: Kronika lat 1944–1986 [w:] Kalendarz Warszawski'88. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 28. ISBN 83-03-01684-9.
  6. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  7. Grzegorz Mazur: Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK. Warszawa: 1987, s. 384.
  8. M.P. z 2011 r. nr 19, poz. 197
  9. Ordery z okazji Święta Niepodległości. prezydent.pl, 14 maja 2014. [dostęp 2014-05-19].
  10. Kurier Polski”, nr 210 z 4 października 1977, str. 2 (nekrolog)
  11. WITOLD KAROL JAN ROTHENBURG-ROŚCISZEWSKI 1901-07-15 - kwiecień 1943. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2019-04-22].
  12. Nagroda historyczna im. K. Moczarskiego, Agora, 15 maja 2009 [dostęp 2014-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-14].

Bibliografia

  • Piotr Lipiński, Humer i inni, Cinderella Books, Warszawa 1997
  • Tomasz Stańczyk, Andrzej Krzysztof Kunert Oskarżony Kazimierz Moczarski. Wydawnictwo Iskry. Warszawa 2006 ISBN 83-244-0016-8
  • Kazimierz Moczarski; Zygmunt Hübner (dyrektor); Andrzej Wajda (reżyser) (1977). Rozmowy z Katem. Warszawa: Teatr Powszechny w Warszawie. (program sztuki teatralnej)
  • Anna Machcewicz, Kazimierz Moczarski, Biografia, Wydawnictwo Znak Kraków 2009 ISBN 978-83-240-1096-7
  • Grzegorz Mazur: Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939–1945. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 383-384. ISBN 83-211-0892-X.
  • Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 116–119. ISBN 83-211-0758-3.

Media użyte na tej stronie

PL Epolet kpt.svg
Naramiennik kapitana Wojska Polskiego (1919-39).
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
POL Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1942) BAR.svg
Baretka: Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).
POL Krzyż Walecznych (1920) BAR.svg
Baretka: Krzyż Walecznych (1920).
Kazimierz Moczarski, Zofia Moczarska (grób).JPG
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób pisarza i dziennikarza Kazimierza Moczarskiego i dziennikarki Zofii Moczarskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
K moczarski.jpg
Kazimierz Moczarski, officer of Polish Home Army, writer , d.1975