Kazimierz Wnękowski

Kazimierz Wnękowski
Data i miejsce urodzenia

19 lipca 1898
Posada Olchowska

Data śmierci

13 lutego 1972

Miejsce spoczynku

Cmentarz Doły w Łodzi

Zawód, zajęcie

ślusarz

Miejsce zamieszkania

Sanok

Narodowość

polska

Edukacja

Przemysłowa Szkoła Uzupełniająca w Sanoku

Stanowisko

Fabryka Maszyn i Wagonów w Sanoku

Rodzice

Roman, Maria

Małżeństwo

Stefania

Dzieci

Helena Kopytowska-Wnękowska

Krewni i powinowaci

Bronisław, Józef, Władysław, Franciszek (rodzeństwo), Roman Tarkowski

Kazimierz Wnękowski (ur. 19 lipca 1898 w Posadzie Olchowskiej, zm. 13 lutego 1972) – polski działacz komunistyczny.

Życiorys

Urodził się 19 lipca 1896 w Posadzie Olchowskiej[1][2][3]. Wywodził się z rodziny robotniczej[4], był synem Romana[1][2] (ur. w Nowym Wiśniczu[1], stolarz[1][5] wzgl. ślusarz[6], zm. 1925[7]) i Marii z domu Kraus (ur. w Sielcu k. Przemyśla[1]. Miał rodzeństwo: Bronisława (1886-1907)[5][6][8][9], Józefę (ur. 1888, po mężu Topiałkowska[10]), Władysława (1890-1976[11], pracownik kolei, repatriant ze Lwowa, po wojnie zamieszkujący w Opolu)[12], także swojego bliźniaka Franciszka (zm. w sierpniu 1898)[1][13].

Według późniejszych opracowań był rodem z Jaćmierza[14], lecz był związany z Sanokiem[15][12]. W Posadzie Olchowskiej pod Sanokiem rodzina Wnękowskich zamieszkiwała w domu rodziców Jana Świerzowicza[6][16]. Od 15 roku życia kształcił się w zawodzie przy Fabryce Maszyn i Wagonów w Sanoku[4]. Do 1914 uczył się w tamtejszej Przemysłowej Szkole Uzupełniającej (w jego klasie był Filip Schneider)[17]. W 1918 uzyskał dyplom ślusarza i od tego czasu był zatrudniony w macierzystej fabryce na tym stanowisku[4][18].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i nastaniu II Rzeczypospolitej zaangażował się w działalność związkowo-polityczną[4]. W 1918 wstąpił do Związku Zawodowego Metalowców, został wybrany sekretarzem i członkiem zarządu oddziału ZZM w sanockiej fabryce[4]. Został również działaczem komunistycznym[18]. Był aktywistą komitetu wyborczego listy pod nazwą Związek Proletariatu Miast i Wsi, którą do wyborów parlamentarnych w Polsce w 1922 zgłosiła Komunistyczna Partia Robotnicza Polski[19]. Z poleceń Okręgowego Komitetu Komunistycznej Partii Polski w Przemyślu w 1923 został organizatorem pierwszej komórki KPP w sanockiej fabryce, zostając jej sekretarzem, zaś w 1924 zorganizował Podokręg KPP w Sanoku, obejmując w nim także funkcję sekretarza, którym pozostawał do rozwiązania partii w 1938[4][20]. W związku z działalnością w KPP ukierunkowaną na rzecz robotników, był w grupie represjonowanych działaczy partii, był aresztowany i trafił do więzienia[21]

Pod koniec lat 20. kierował oddziałem partii PPS Lewica w sanockiej fabryce wagonów[22][23], a jako jej przedstawiciel zasiadał w Kasie Chorych w Sanoku (prócz niego z ramienia tej partii także Jan Baranowski)[24]. Został czołowym działaczem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy w Sanoku, członkiem komitetu powiatowego KPZU w Sanoku[25], sekretarzem komórki KPZU w Sanoku[26][27], członkiem Komitetu Podokręgowego KPZU w Sanoku (podlegającego Komitetowi Okręgowego KPZU w Przemyślu)[28]. Kandydował na posła[29]. Był członkiem komitetu organizującego Marszu Głodnych w Sanoku 6 marca 1930[30][26][31][32][33], przemawiał wówczas do robotników pod sanocką fabryką[34]. Podczas zajść został ranny[35][26][32]. Był osadzony w więzieniu w Sanoku[36]. Po trwającym rok śledztwie, w czasie którego był przetrzymywany w areszcie we Lwowie, wyrokiem Sądu Okręgowego w Przemyślu został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności, pozbawienie praw publicznych i obywatelskich praw honorowych[32].

Po odbyciu zasądzonej kary powrócił do działalności w ruchu komunistycznym i z tego powodu w późniejszych latach ponownie był represjonowany przez władze sanacyjne, będąc aresztowanym tymczasowo[37][32][15][38][23]. Rokrocznie tuż przed Świętem Pracy 1 maja był zatrzymywany w areszcie tymczasowym[32]. Był jedną z osób, które w kwietniu 1936 jako członkowie organizacji komunistycznych – uprzednio karani ciężkim więzieniem za agitację komunistyczną i podburzanie do ekscesów, decyzją sądu we Lwowie zostali osadzeni w Miejscu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej[39][40][41][18]. Wnękowski przebywał tam prawie przez rok[23]. Spędził tam dziewięć miesięcy[32], a do jego uwolnienia przyczynił się ks. Antoni Wołek Wacławski z kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sanoku (określany wówczas jako proboszcz robotników), który udzielił gwarancji i poręczenia wraz ze starostą sanockim Wojciechem Buciorem oraz nadkomisarzem Policji[42][43]. W czasie osadzenia w Berezie był żonaty, miał trójkę dzieci[32][43]. Po odzyskaniu wolności, na skutek presji ZZM został przywrócony do pracy w sanockiej fabryce[32]. W okresie II RP zamieszkiwał z rodziną w Sanoku pod adresem ulicy Kazimierza Lipińskiego 7[4]. Dom Wnękowskich był poddawany częstym rewizjom Policji[32].

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 uciekając przed nacierającymi Niemcami dotarł do Lwowa, będącego po agresji ZSRR na Polskę pod okupacją sowiecką[12]. Na początku października 1939 przebywał w Lesku[18]. Usiłując powrócić do Sanoka, będącego pod okupacją niemiecką, został aresztowany przy próbie przekroczenia granicy niemiecko-sowieckiej[12] (przebiegającej na rzece San). Znalazł się na obszarze ZSRR i tam wstąpił do formowanej Armii Polskiej, wraz z którą opuścił obszar radziecki i po ewakuacji trafił na Bliski Wschód[12][25]. Po zakończeniu wojny przebywał na emigracji w Argentynie[12]. Do Polski powrócił, według różnych źródeł: po kilkunastu latach po wojnie[25] lub w latach 70[12]. Czynił starania o przyznanie mu praw zasłużonego działacza ruchu robotniczego, co potwierdziło kilkoro świadków, jednak otrzymał decyzję odmowną od Komitetu Wojewódzkiego PZPR[12].

Zmarł 13 lutego 1972 i został pochowany na Cmentarzu Doły w Łodzi[32]. Był żonaty ze Stefanią (kuzynka Romana Tarkowskiego[44], zm. 1983)[45][46]. Miał córki[12]. Jedną z nich była Helena Kopytowska-Wnękowska (ur. 1925), podczas II wojny światowej absolwentka małej matury z tajnego nauczania w ramach konspiracyjnej nauki w sanockim gimnazjum[47], u kresu wojny w 1944 współorganizatorka Polskiej Partii Robotniczej w Sanoku, później aktywistka w tych strukturach, a także pracownica Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku[48][49], autorka przemówienia zatytułowanego Wspomnienie o Kazimierzu Wnękowskim, wygłoszonego w 1982 podczas obchodów jubileuszu 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów i wydrukowanego w publikacji pt. Materiały na Sesję Historyczną i Naukowo–Techniczną z okazji 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów z października 1982[32][50]. Kazimierz Wnękowski był znajomym Mieczysława Granatowskiego, który we wspomnieniach określił go mianem człowieka ideowego o wysokim morale o nieprzeciętnej inteligencji jak na rzemieślnika owych czasów[38].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Księga chrztów 1892–1898. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 226 (poz. 131).
  2. ↑ a b Wnękowski Kazimierz, syn Romana, ur. 19.VII.1898 r.. szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2019-03-15].
  3. ↑ Wnękowska 1982 ↓, s. 61. Według tego źródła w 1895..
  4. ↑ a b c d e f g Wnękowska 1982 ↓, s. 61.
  5. ↑ a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1900/1901 (zespół 7, sygn. 27). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 131.
  6. ↑ a b c CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1906/1907 (zespół 7, sygn. 42). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 801.
  7. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 302 (poz. 108).
  8. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 50 (poz. 150).
  9. ↑ XXVII. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 50.
  10. ↑ Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 73 (poz. ).
  11. ↑ Władysław Wnękowski. opole.artlookgallery.com. [dostęp 2018-05-10].
  12. ↑ a b c d e f g h i Kazimierz Rogowski. Opinie. Nieścisłości. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 19 (454), s. 6, 1–10 lipca 1988. 
  13. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 283 (poz. 130).
  14. ↑ Antoni Wołek Wacławski: Wyjaśnienie, dlaczego się ukrywałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 149. ISBN 978-83-903080-5-0.
  15. ↑ a b Irma Szlaga. Kartki z niedalekiej przeszłości z Sanoka. Najprawdziwsi. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 11 (446), s. 6, 10–20 kwietnia 1988. 
  16. ↑ Bałda 2012 ↓, s. 23.
  17. ↑ Władysław Sygnarski: Kronika Zakładu. Sprawozdanie Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku za rok 1913/1914. 1915, s. 9.
  18. ↑ a b c d Granatowski 2012 ↓, s. 102.
  19. ↑ Cimek 1980 ↓, s. 36.
  20. ↑ W 150-lecie Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. „Nowiny”. Nr 106, s. 5, 31 maja 1982. 
  21. ↑ Wnękowska 1982 ↓, s. 61-62.
  22. ↑ Cimek 1980 ↓, s. 54.
  23. ↑ a b c Stanisław Marcinkowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 142. ISBN 978-83-903080-5-0.
  24. ↑ Cimek 1980 ↓, s. 55.
  25. ↑ a b c Sołtys 1995 ↓, s. 561.
  26. ↑ a b c Cimek 1980 ↓, s. 68.
  27. ↑ Bałda 2012 ↓, s. 24.
  28. ↑ Cimek 1980 ↓, s. 85.
  29. ↑ „Jednym z kandydatów do objęcia mandatu poselskiego był Kazimierz Wnękowski z Posady Olchowskiej koło Sanoka”, zob. Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918 – 1944/1945. Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Rzeszowie, 2010, s. 78.
  30. ↑ Augustyn Ciulik. W 20 rocznicę krwawej demonstracji w Sanoku. „Nowiny Rzeszowskie”. Nr 66, s. 3, 7 marca 1950. 
  31. ↑ Dzień 6. III. 1930. roku w Sanoku przeszedł do historii walk klasy robotniczej w Polsce. „Głos Sanowagu”. Nr 2 (7), s. 1, 28 lutego 1955. 
  32. ↑ a b c d e f g h i j k Wnękowska 1982 ↓, s. 62.
  33. ↑ Jan Huczko. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 35 (291), s. 3, 20–31 grudnia 1983. 
  34. ↑ J. Nowakowski. Sanockie wiosny. „Nowiny”. Nr 89, s. 3, 16 i 17 kwietnia 1966. 
  35. ↑ Zdzisława Trawińska. 6 marca 1930 roku.... „Nowiny”. Nr 55, s. 2, 5 i 6 marca 1960. 
  36. ↑ Mariusz Krzysztofiński: Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918–1944/1945, 2010.
  37. ↑ Cimek 1980 ↓, s. 88.
  38. ↑ a b Granatowski 2012 ↓, s. 103.
  39. ↑ Akcja władz sądowych we Lwowie. Lista osób wysłanych ze Lwowa do Berezy Kartuskiej. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”. Nr 1158, s. 1, 24 kwietnia 1936. 
  40. ↑ Kogo wywieziono do Berezy Kartuskiej?. „Lech. Gazeta Gnieźnieńska”. Nr 100, s. 3, 29 kwietnia 1936. 
  41. ↑ Prócz niego więziony był także inny członek komitetu powiatowego KPZU w Sanoku, Stanisław Gadomski, zaś osadzony w Berezie Kartuskiej został także Ludwik Florek, uczeń sanockiego gimnazjum, usunięty z tej szkoły za działalność komunistyczną, zob. Sołtys 1995 ↓, s. 561
  42. ↑ W związku z zaangażowaniem ks. Wołka Wacławskiego tenże duchowny podczas okupacji niemieckiej miał być aresztowany przez Niemców 1 maja 1942, jednak ostrzeżony w porę uniknął zatrzymania, zob. Antoni Wołek Wacławski: Wyjaśnienie, dlaczego się ukrywałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 146, 147, 149. ISBN 978-83-903080-5-0.
  43. ↑ a b Kolejny Honorowy Obywatel. „Tygodnik Sanocki”. Nr 27 (191), s. 3, 7 lipca 1995. 
  44. ↑ Roman Tarkowski: Kartki z przeszłości. Kraków: Universitas, 1992. ISBN 83-7052-091-X.
  45. ↑ Wnękowska Stefania. szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2019-03-15].
  46. ↑ Wnękowska Stefania. cmentarzekomunalne.lodz.systkom.pl. [dostęp 2019-03-15].
  47. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2018-05-11].
  48. ↑ Helena Wnękowska. Dane osoby z katalogu funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-02-14].
  49. ↑ Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Rzeszowie (1944) 1983-1990. Helena Wnękowska. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2018-05-11].
  50. ↑ Sanok (1945-2005). biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2018-05-11].

Bibliografia

  • Henryk Cimek: Ruch robotniczy na ziemi rzeszowskiej (1918–1939). W: Bronisław Syzdek (red. nauk.): Ruch robotniczy na ziemi rzeszowskiej 1918–1975. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.
  • Helena Kopytowska-Wnękowska: Wspomnienie o Kazimierzu Wnękowskim. W: Materiały na Sesję Historyczną i Naukowo–Techniczną z okazji 150-lecia Sanockiej Fabryki Autobusów. Sanok: 1982.
  • Wojciech Sołtys: Stosunki społeczno-polityczne. Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939. W: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
  • Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012. ISBN 978-83-903080-5-0.
  • Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 1-194. ISBN 978-83-935385-7-7.