Kiernozia

Kiernozia
	wieś
	© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0; Pałac w Kiernozi
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	łowicki
Gmina	Kiernozia
Liczba ludności (2011)	947
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	99-412
Tablice rejestracyjne	ELC
SIMC	0566894
	Położenie na mapie gminy Kiernozia Kiernozia
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kiernozia
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Kiernozia
	Położenie na mapie powiatu łowickiego Kiernozia
	52°16′07″N 19°52′12″E/52,268611 19,870000

Artykuł	52°16′07″N 19°52′12″E
- błąd	38 m
WD	52°16'0.1"N, 19°52'0.1"E, 52°15'N, 19°49'E
- błąd	14 m
Odległość	331 m

Kiernozia – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łowickim przy drodze wojewódzkiej nr 584. Siedziba gminy Kiernozia. Dawniej miasto; uzyskała lokację miejską w 1523, zdegradowana przed 1579, ponowne nadanie praw miejskich w 1784, degradacja w 1870^[3]. W drugiej połowie XVI wieku jako prywatne miasto szlacheckie położone było w powiecie gąbińskim ziemi gostynińskiej województwa rawskiego^[4]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kiernozia. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa płockiego.

Położona około 20 km na północ od Łowicza, nad rzeką Nidą, przy skrzyżowaniu dawnych traktów z Płocka do Łowicza oraz z Kutna do Sochaczewa (obecnie droga nr 584 i lokalne drogi przez Żychlin do Kutna i przez Rybno do Sochaczewa).

Integralne części wsi Kiernozia^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0566902	Kiernozia-Parcela	część wsi
0566919	Stanisławów	część wsi

Historia

W 1219 dostojnik Krystyn zapisał katedrze płockiej wieś Brodne sąsiadującą z Kiernozią. W 1303 biskup poznański Andrzej poświęcił kościół w osadzie Kiernozia, wydzielonej z obszaru Czerniew, któremu nadał dziesięcinę ze swego łanu w tej wsi. Również w dokumencie z 1359 stwierdza się, że Kiernozia i Czerniew były w dobrach biskupa poznańskiego. Miejscowości te w tamtych czasach były w rękach Kościoła. Następnym właścicielem byli Kiernoscy herbu Junosz.

Do II połowy XIX wieku Kiernozia miała prawa miejskie. Pierwotne dokumenty lokacyjne nie zachowały się, wiadomo jedynie, że pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1303, kiedy poznański biskup Andrzej poświęcił tu kościół. Cały czas, aż do 1870, pozostając w rękach prywatnych (w XV wieku rodziny Sierpskich, potem Piwów, w XVIII Łączyńskich, następnie Lasockich) Kiernozia dwukrotnie uzyskiwała prawa miejskie (po raz pierwszy w 1567, drugi raz przed 1784) i dwukrotnie je traciła (w 1579 i ukazem carskim z 1870); w czasie szwedzkiego „potopu” w 1655 miejscowość w poważnym stopniu ucierpiała, w znacznej części została spalona^[7].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim i leżała w Królestwie Polskim. W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego wymieniona jest jako osiedle, przedtem miasteczko leżące przy trakcie bitym z Łowicza do Płocka. W 1827 w miejscowości znajdowało się 36 domów i 451 mieszkańców. W 1866 31 domów zamieszkanych przez 352 mieszkańców, a w 1882 32 domostwa zamieszkane przez 534 mieszkańców. W miejscowości znajdowało się wówczas 8. sklepów, olejarnia tłocząca olej na sumę 650 rubli srebrnych rocznie, 11 rzemieślników oraz 2 felczerów. Odnotowane zostały również kościół, synagoga, szkoła początkowa i rząd gminy^[7].

Trakty komunikacyjne zbiegają się na rynku, od którego na południowy wschód znajduje się kościół parafialny (pochowano tu w 1818 szczątki pani Walewskiej, metresy Napoleona), a dalej na wschód – park i pałac. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Małgorzaty, pierwotnie gotycki, pochodzi z XVI wieku. Znajdują się w nim: chrzcielnica z 1519, kamienne epitafia Sierpeckich, Piwów, Łączyńskich i Lasockich, portret trumienny Anny Piwowej z Zaborowa (ok. 1665), ołtarz z 1803; ciało pani Walewskiej pochowane jest w krypcie kościoła.

Od początku XVIII w. właścicielem Kiernozi był starosta Łączyński – dziadek Marii Walewskiej. Rodzina Łączyńskich wybudowała klasycystyczny, jednopiętrowy dwór kryty czterospadowym dachem, wokół którego urządziła rozległy park. W pobliskim Brodnie, 7 grudnia 1786, urodziła się Maria z Łączyńskich Walewska (kochanka Napoleona Bonapartego – z którym miała nieślubnego syna). Dorastała w rodzinnym dworze w Kiernozi razem z trzema siostrami i dwoma braćmi (Józefem i Teodorem)^[8], późniejszymi oficerami Napoleona. Guwernerem rodzeństwa był Mikołaj Chopin, który mieszkał w Kiernozi przez sześć lat (ok. 1795–1801)^[9].

II wojna światowa

W maju 1940 Niemcy utworzyli w Kiernozi getto dla ludności żydowskiej^[10]. W grudniu 1940 przebywało w nim 650 osób^[10]. W marcu 1941 getto zostało zlikwidowane, a Żydzi wywiezieni do getta warszawskiego^[10].

Legendy

Z Kiernozią łączy się kilka legend.

Miał tu się zatrzymać król Władysław Jagiełło w drodze na bitwę pod Grunwaldem. W okolicznych lasach miał polować na dziki (kiernozy) – stąd nazwa i herb miejscowości. Wieść niesie, że w pobliskim Osmolinie opalano (osmalano) z nich szczecinę, saniami wieziono je do Sannik, a jedzono (napełniano gęby) w nieodległym Gąbinie.
Także Mikołaj Kopernik miał odwiedzić Kiernozię, podróżując ze swym wujem Łukaszem, biskupem warmińskim. Legenda głosi, że zgubił na tutejszym rynku swe gęsie pióro. Rynek ten nazywany jest teraz rynkiem Kopernika, a miejscowa drużyna piłkarska także nosi jego imię.
Miejscowego starostę Łączyńskiego miał odwiedzać Tadeusz Kościuszko, którego imieniem nazwano szkołę, osiedle i kopiec usypany w parku, obok którego umieszczono głaz z wyrytą sentencją: ROZUM – OJCZYŹNIE, SERCE – BLIŹNIEMU, CAŁEGO SIEBIE – KIERNOZI.

Herb

Herb (ustanowiony w 1847, zatwierdzony w 2004) – brązowy biegnący dzik ze srebrnymi szablami (kłami) i srebrnym okiem, w zielonym polu.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[11] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. św. Małgorzaty, XVI w., nr rej.: 100-VI-9 z 16.03.1961 oraz 114 z 15.08.1967
dzwonnica, XIX w., XX w., nr rej.: 565 z 17.08.1967
zespół pałacowy, XIX w.:
- pałac, nr rej.: 93-VI-2 z 29.03.1949 oraz 115 z 17.08.1967
- park, nr rej.: 566 z 17.08.1967

Kościół pw. św. Małgorzaty
Fragment Rynku
Pałac Łączyńskich
Trumna Marii Walewskiej

Zobacz też

Stary cmentarz żydowski w Kiernozi
Nowy cmentarz żydowski w Kiernozi

Przypisy

↑ Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-07-03].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kiernozia”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 47–48. [dostęp 2019-10-13].
↑ Geni DrzewoG.D. Genealogiczne Geni DrzewoG.D., Maciej Łączyński h. Kościesza, 6 grudnia 2020 .
↑ AnnaA. Mieszczanek AnnaA., Przedwojenni., Warszawa: Wyd. Muza, 2020, s. 44 .
↑ ^a ^b ^c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 231. ISBN 83-01-00065-1.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Linki zewnętrzne

zdjęcie satelitarne
Kiernozia – strona gminy
Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 47 .
Kiernozia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 75 .

[spis2011-1] Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-07-03].

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 470 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[3] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38–39.

[4] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

[Dz.U._29/2013-5] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[teryt-6] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[SgKP-7] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kiernozia”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 47–48. [dostęp 2019-10-13].

[8] Geni DrzewoG.D. Genealogiczne Geni DrzewoG.D., Maciej Łączyński h. Kościesza, 6 grudnia 2020 .

[9] AnnaA. Mieszczanek AnnaA., Przedwojenni., Warszawa: Wyd. Muza, 2020, s. 44 .

[Pilichowski231-10] Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 231. ISBN 83-01-00065-1.

[11] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Siedziba gminy	Kiernozia
Wsie	Brodne-Józefów Brodne-Towarzystwo Chruśle Czerniew Jadzień Jerzewo Kiernozia Lasocin Natolin Kiernoski Niedzieliska Osiny Różanów Sokołów-Kolonia Sokołów-Towarzystwo Stępów Teresew Tydówka Wiśniewo Witusza Wola Stępowska Zamiary
Osada	Długie
Integralne części wsi	Bargowie Byki Ciechomin Ciechominek Czerniew-Kolonia Jabłoniewo Janino Kiernozia-Parcela Kochanków Kolce Stępowskie Krzewinki Krzyżyk Chruśliński Krzyżyk Osiński Ludwików Marysin Stępowski Natolin Osiński Olszyny Osmoleniec Piotrowo Podbrzezie Polanka Polesie Przecze Stanisławów (Kiernozia) Stanisławów (Natolin Kiernoski) Wioska Kiernoska Witusza Mała Witusza-Poprzeczka Wygoda Zofiów Zosino
Była osada	Czerniew-Osada

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Gąbin Gostynin Kiernozia (do 1870) Osmolin (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Białe (1867–70) Ciechomice (1867–70) Czermno (1867–1954) Dobrów (1867–74) Dobrzyków (1867–1954) (Nowy) Duninów (1867–1954 i 1973–75) Gąbin (1973–75) Gostynin (1973–75) Kamień (1867–70) Kiernozia (1867–1922 →) Lucień (1867–1954) Łąck (1867–1954 i 1973–75) Pacyna (1867–1954 i 1973–75) Rataje (1867–1954 i 1973–75) Sanniki (1867–1954 i 1973–75) Skrzany (1867–1954) Słubice (1867–1954 i 1973–75) Solec (1867–70) Szczawin (Kościelny) (1867–1954 i 1973–75) Zyck (1867–70)
Gromady (1954–72)	Białe (1954–61) Białotarsk (1954–59) Bolesławów (1954–72) Borki (1954–61) Ciechomice (1954–68) Czermno (1954–59) Dobrzyków (1954–72) Duninów Nowy / Nowy Duninów (1954–72) Goreń Duży (1954–57 (→)) Grabie Polskie (1954–58) Juliszew (1959–72) Kamień Nowy (1954–61) Korzeń Królewski (1954–57) Kozice (1954–59) Krzywie (1954–59) Kunki (1954–58) Lasek (1954–57) Lipianki (1954–59) Lipińskie (1961–72) Lucień (1954–72) Lwówek (1954–61) Łaziska (1954–59) Łąck (1954–72) Nowy Szczawin Borowy (1954–58) Osmolin (1954–61) Osowia (1954–58) Pacyna (1954–72) Piotrkówek (1954–59) Remki (1954–59) Sanniki (1954–72) Sierakówek (1954–72) Skrzany (1954–58) Skrzeszewy (1954–72) Słubice (1954–72) Soczewka (1954–68) Sokołów (1954–72) Solec (1959–72) Suserz (1954–72) Szczawin Kościelny (1954–72) Topólno (1954–61) Trębki (1954–72) Wionczemin Polski (1954–59)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne