Kisiel owsiany

Kisiel na zakwasie z płatków owsianych i chleba żytniego
„Podlaski kisiel owsiany” wpisany na polską Listę produktów tradycyjnych

Kisiel owsiany (biały kisiel[1][2]) – potrawa przygotowywana z mąki owsianej lub płatków owsianych, przyrządzana na zakwasie chlebowym, opcjonalnie na rozczynie z drożdży[3][4][5]. Jedna z tradycyjnych potraw na okres wielkiego postu[4] lub Wigilię Bożego Narodzenia w kuchni rosyjskiej[6], litewskiej[1], Kresów Wschodnich[7]. Pierwsze wzmianki o tej potrawie pochodzą z XII-XIII wieku[8]. Pojawiła się znacznie wcześniej niż kisiel owocowy („kisiel czerwony”), który spopularyzował się na terenach rosyjskich prawdopodobnie dopiero w XX wieku – wraz z rozprzestrzenieniem się uprawy ziemniaka[2].

Kisiel owsiany można przyrządzić jedynie na mące lub płatkach owsianych zaparzonych wodą[3][8]. Proces fermentacji można wspomóc kawałkiem chleba żytniego[2]. Inny tradycyjny sposób polega na przygotowaniu rozczynu z drożdży[3][4]. Konsystencja gotowej potrawy zależy od intencji kucharza – od rzadkiej polewki do gęstej leguminy, którą można kroić nożem[2]. Kisiel o rzadkiej, płynnej postaci jest tożsamy ze staropolskim żurem[9][10].

Przyrządzenie na zakwasie nadaje kisielowi charakterystyczny kwaśny smak[2]. Spożywany był na gorąco lub zimno[2]. Zazwyczaj okraszany był masłem, olejem (np. lnianym) lub skwarkami z cebulą[2][4][3]. Spożywano go z warzywami[2], jako dodatek do ziemniaków lub z chlebem[3]. Rzadziej[4] konsumowany był na słodko: z syropem, melasą, miodem[4][2]. Kisiel o gęstej konsystencji dosładzano sytą (miodem z wodą[7]), kwasem chlebowym lub zimnym mlekiem[2]. Jako potrawa wigilijna przyrządzany był np. z mlekiem makowym lub polewany utartym i osłodzonym makiem albo sokiem żurawinowym[3][7].

Na Podlasiu kisiel owsiany podawany jest na zimo, w postaci mocno stężałej, najczęściej z dodatkiem oleju, na słodko (z dodatkiem cukru, miodu lub owocowych syropów) albo na słono (z dodatkiem pokrojonej w kostkę i przesmażonej cebuli)[5]. Mieszkańcy regionu spożywają go przede wszystkim podczas kolacji wigilijnej oraz podczas postu poprzedzającego Boże Narodzenie[5].

Produkt o nazwie „kisiel z owsa (owsiany)” został wpisany 23 czerwca 2015 na polską Listę produktów tradycyjnych w kategorii „Gotowe dania i potrawy w województwie lubelskim”[4], a 28 kwietnia 2022 kolejny o nazwie „podlaski kisiel owsiany” w kategorii „Gotowe dania i potrawy w województwie podlaskim”[5].

Przypisy

  1. ↑ a b Litewskie tradycje świąt Bożego Narodzenia zbliżone do polskich. „Nauka w Polsce” – serwis internetowy Polskiej Agencji Prasowej, 22 grudnia 2005. [dostęp 2015-12-19].
  2. ↑ a b c d e f g h i j Шангина Изабелла Иосифовна: Кисель. Rosyjskie Muzeum Etnograficzne. [dostęp 2020-01-28]. (ros.). [Uwaga: artykuł w sekcji Материалы по этнографии: Русские народные праздники и обряды: Межсезонные обряды и обычаи, nie mylić ze skróconą wersją w sekcji Материалы по этнографии: Глоссарий]
  3. ↑ a b c d e f Kisiel owsiany. [w:] kuchnia-polska.net [on-line]. [dostęp 2022-06-28].
  4. ↑ a b c d e f g Kisiel z owsa (owsiany). [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. lubelskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2015. [dostęp 2022-06-28].
  5. ↑ a b c d Podlaski kisiel owsiany. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. podlaskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2022-04-29. [dostęp 2022-06-28].
  6. ↑ KAI: Bożonarodzeniowe obyczaje i zwyczaje w Rosji. [w:] fronda.pl [on-line]. 25 grudnia 2011. [dostęp 2015-12-19].
  7. ↑ a b c Andrzej Fiedoruk. Potrawy kresowych Wigilii. „Gazeta Polska Codziennie”. Numer 393 - 21.12.2012 → Kresy. Cytat: Tak dawny stół na Kresach opisuje mistrz Wańkowicz: „Wilia składa się z 8–12 potraw (...) na pękach siana stawiano tzw. kucję – ogromną salaterę poczwórną, w której mieściły się cztery zasadnicze potrawy Wilii, cztery paskudztwa ku tradycji przyrządzone, których nikt nie tykał. (...) Był tam kisiel owsiany, wyglądający jak brudny klajster, rozdęte ziarna gotowanej pszenicy, groch i jęczmień oraz mleko makowe. Babka tylko, jako pani domu, musiała każdej potrawy spróbować i podlać »sytą« (miód z wodą), bo inaczej nadchodzący rok nie dałby dostatku. Krzywiła się zwłaszcza przy kisielu, ale mus to mus” (...) Kutię na Kresach uważano za danie gospodyni, podczas gdy kisiel z mąki owsianej podlanej mlekiem makowym lub sokiem żurawinowym – za danie gospodarza.. 
  8. ↑ a b Daria Donina: Oatmeal kissel by Maksim Syrnikov. [w:] Delicious TV [on-line]. Russia Beyond The Headlines. [dostęp 2015-12-19]. (ang.).
  9. ↑ „Kisiel”. W: Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska.
  10. ↑ „żur”. W: Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego.


Boże Narodzenie
Chrześcijaństwo
Postacie
folklorystyczne
Zwyczaje
Atrybuty
Kuchnia
słodkie pieczywo,
ciasta i torty
ciasteczka
puddingi i inne desery
słodycze (cukierki)
pierogi, paszteciki i gołąbki
inne potrawy z kapusty
potrawy z ptactwa
potrawy z ryb
zupy i sałatki
napoje
Muzyka
Zobacz też
Według państw

Adoracja Dziecięcia – Fra Angelico

Media użyte na tej stronie

Oats kissel 6.jpg
Autor: Ural-66, Licencja: CC0
Слово "кисель" произошло от старославянского "кысль", "кысель", что означает кислый, квашеный - овсяного киселя (несладкое, кисловатое студенистое блюдо). Современные сладкие фруктово-ягодные кисели на крахмале имеют только общее название с ним и являются десертом.

Едят кисель следующим образом (1): Зачерпывают 1/3-1/2 ложки киселя.

See the ingredients: Oats kissel 1.jpg
Podlaski kisiel owsiany.jpg
Autor: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Licencja: CC BY 3.0 pl
„Podlaski kisiel owsiany” wpisany 28 kwietnia 2022 na Listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w kategorii „Gotowe dania i potrawy” w województwie podlaskim. Postać stała, gładka na powierzchni, w przekroju gęsta bez porowatości. Konsystencja gładka, gęsta, nieco lepka. Smak kwaskowy, nieco ostry, zależny od dodatków: lekko słony (przy użyciu pokrojonej w kostkę i przesmażonej cebuli ) lub kwaśno-słodki (gdy z dodatkiem miodu lub owocowych syropów bądź soków). Cytat: „Kisiel owsiany jest bowiem potrawą pojawiająca się przede wszystkim na stole wigilijnym, bądź podawaną podczas postu poprzedzającego Boże Narodzenie. To potrawa przygotowywana kiedyś z mąki owsianej, a dziś już z płatków owsianych, zakiszonych drożdżami, bądź zakwasem chlebowym. Następnie ugotowana z wodą do postaci gęstego kisielu. Podaje się go w postaci wystudzonej i stężonej z dodatkiem najczęściej oleju. W zależności od okresu świątecznego i upodobań domowników kisielowi owsianemu mogą też towarzyszyć: cebula, skwarki, cukier, syropy owocowe.”