Klasyfikacja Hornbostela-Sachsa

Klasyfikacja Hornbostela-Sachsa (lub Sachsa-Hornbostela) – system podziału instrumentów muzycznych opracowanym przez Ericha Moritza von Hornbostela i Curta Sachsa i pierwszy raz opublikowanym w czasopiśmie „Zeitschrift für Ethnologie” w 1914 roku. System Hornbostela-Sachsa jest obecnie najpowszechniej stosowanym kryterium podziału instrumentów muzycznych.

Hornbostel i Sachs oparli swoją klasyfikację na innej, opracowanej w 1888 roku przez Victora-Charlesa Mahillona, której podstawą był podział według rodzaju wibratora, czyli źródła dźwięku w instrumencie muzycznym. Hornbostel i Sachs rozbudowali ograniczony głównie do instrumentów kultury zachodniej używanych w muzyce poważnej system Mahillona, w sposób umożliwiający zaklasyfikowanie każdego instrumentu muzycznego niezależnie od jego przeznaczenia i pochodzenia.

Budowa systemu

Budowa systemu Hornbostela-Sachsa oparta jest na Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya. Podstawą jest pięć kategorii dzielących instrumenty muzyczne w zależności od rodzaju źródła dźwięku. Kolejne podziały poszczególnych grup kategoryzują instrumenty muzyczne według sposobu pobudzania wibratora (np. szarpanie, pocieranie, uderzanie, dęcie) oraz konstrukcji instrumentu.

Pierwszy i drugi poziom klasyfikacji przedstawia się następująco:

  • 1. Idiofony – instrumenty, w których wibratorem jest ciało stałe mające własną sprężystość. Źródłem dźwięku jest tu cały instrument lub jego główny korpus.
    • 11. Idiofony uderzane – wibrator wzbudzany jest przez uderzanie pałeczką, prętem, młotkiem lub bezpośrednio instrumentem o podłoże.
    • 12. Idiofony szarpane – wibrator wzbudzany jest przez szarpanie.
    • 13. Idiofony pocierane – wibrator wzbudzany jest przez pocieranie palcem lub smyczkiem.
    • 14. Idiofony dęte – wibrator wzbudzany jest przez strumień powietrza.
  • 2. Membranofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana.
    • 21. Membranofony uderzane – wibrator wzbudzany jest przez uderzanie pałką, dłonią, palcami.
    • 22. Membranofony szarpane – wibrator wzbudzany jest przez strunę przekazującą mu swoje drgania.
    • 23. Membranofony pocierane – wibrator wzbudzany jest przez pocieranie dłonią, palcami, szczoteczką, smyczkiem.
    • 24. Membranofony dęte – wibrator wzbudzany jest przez strumieniem powietrza.
  • 3. Chordofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna.
    • 31. Chordofony proste – instrumenty składające się ze struny lub strun zamocowanych na wsporniku nie będącym rezonatorem. Rezonator może być obecny, ale jego usunięcie nie uniemożliwia gry na instrumencie.
    • 32. Chordofony złożone – instrumenty strunowe posiadające zintegrowany rezonator oraz instrumenty strunowe elektryczne.
  • 4. Aerofony – instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze.
    • 41. Aerofony wolne – drgające powietrze nie jest zamknięte w przestrzeni instrumentu.
    • 42. Aerofony piszczałkowe – drgające powietrze jest zamknięte w przestrzeni instrumentu.
  • 5. Elektrofony – instrumenty, w których wibratorem jest membrana głośnika a źródłem drgań pobudzających wibrator układ elektryczny.

Opublikowana w 1914 roku klasyfikacja składała się z czterech grup. Piąta grupa instrumentów muzycznych – elektrofony – została do niej dodana w 1940 roku przez Curta Sachsa. Sachs podzielił wówczas elektrofony na trzy podgrupy: 51 – instrumenty, w których elektryczność służy do napędzania mechanizmu lub sterowania elementami wykonawczymi, 52 – instrumenty, w których elektryczność służy do wzmacniania głośności i 53 – instrumenty, w których drgania powstają na drodze czysto elektrycznej, nazwane przez Sachsa instrumentami radioelektrycznymi. Współczesna instrumentologia nazywa elektrofonami tylko podgrupę 53, odrzucając dwie pozostałe jako niespełniające głównego założenia klasyfikacji, czyli kryterium rodzaju źródła dźwięku.

System w praktyce

Dokładne sklasyfikowanie instrumentu według typologii Hornbostela-Sachsa wymaga więcej niż tylko dwóch opisanych powyżej poziomów. Kolejne poziomy klasyfikacji jeszcze bardziej precyzują sposób pobudzania wibratora i konstrukcję instrumentu. W zapisie, poziomy grupowane są trójkami i dla poprawienia czytelności oddzielane kropką. Dla przykładu ksylofon należy do grupy oznaczonej 111.212. Większa liczba poziomów niekoniecznie oznacza bardziej skomplikowaną grupę instrumentów. Przykładem może być stosunkowo prosta w budowie i sposobie gry trąbka sygnałowa należąca do grupy instrumentów oznaczonych numerem 423.121.22. Rozkład klasyfikacji trąbki sygnałowej przedstawia się następująco:

  • 4 – aerofon
  • 42 – wibrujące powietrze znajduje się wewnątrz instrumentu
  • 423 – wibracja pobudzana jest za pomocą ust
  • 423.1 – wysokość dźwięku regulowana jest tylko za pomocą ust (czyli instrument nie posiada mechanizmu regulacji wysokości dźwięku)
  • 423.12 – kształt instrumentu jest rurowy
  • 423.121 – miejsce przyłożenia ust znajduje się na końcu instrumentu (nie na boku)
  • 423.121.2 – instrument jest zagięty lub zwinięty (nie prosty)
  • 423.121.22 – instrument jest wyposażony w ustnik

Innym instrumentem należącym do grupy 423.121.22 jest lura.

Poza opisanymi wyżej poziomami określającymi rodzaj wibratora, sposób jego pobudzania i konstrukcję, stosuje się przyrostki opisujące mniej istotne cechy instrumentu. Niektóre z tych przyrostków są wspólne dla wszystkich pięciu grup podstawowych (np. 8 – instrument muzyczny wyposażony w klawiaturę, 9 – instrument z napędem mechanicznym) a inne charakterystyczne tylko dla jednej (np. jeden z przyrostków w grupie membranofonów określa sposób przytwierdzenia okładziny bębna do jego korpusu).

Instrumenty złożone z elementów należących do dwóch lub więcej podstawowych grup zapisywane są z użyciem dwukropków i myślników. Zgodnie z założeniami Hornbostela i Sachsa, każdy instrument może zostać – w mniej lub bardziej skomplikowany sposób – sklasyfikowany za pomocą opracowanego przez nich systemu.

Bibliografia

Linki zewnętrzne