Klasyfikacja miejscowości w Polsce

Kategorie, rodzaje i status prawny miejscowości w Polsce – miejscowość to w Polsce w ujęciu ustawowym „jednostka osadnicza lub inny obszar zabudowany odróżniający się od innych miejscowości odrębną nazwą, a przy jednakowej nazwie, odmiennym określeniem ich rodzaju”. Urzędowe nazwy miejscowości, ustala, zmienia lub znosi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw administracji publicznej, na wniosek gminy. Minister ten także ogłasza, w drodze obwieszczenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, aktualne wykazy urzędowych nazw miejscowości i ich części^[1].

(c) geo573, CC BY 3.0

Wieżyca – część wsi Szymbark

Grunwald – część miasta Poznania, podzielona na 4 jednostki pomocnicze:
Osiedle Grunwald Północ,
Osiedle Grunwald Południe,
Osiedle Stary Grunwald,
Osiedla Św. Łazarz (część)

Miejscowości (z wyjątkiem miast) oraz ich części nie mają formalnie ustalonych granic, lecz mogą znajdować się w obrębach ewidencyjnych wyznaczonych na podstawie Prawa geodezyjnego i kartograficznego.

W celach statystycznych, przy ustalaniu wykazu nazw miejscowości przyjęto, że terminem tym określa się każde skupisko ludności, niezależnie od liczby zabudowań i gęstości zabudowy i liczby ludności, przy czym miejscowość musi się odróżniać od innych skupisk (szczególnie sąsiednich) odrębną nazwą urzędową, a przy nazwie identycznej, odmiennym określeniem skupiska (np. wieś, kolonia, osada itp.)^[2].

Miejscowości

Wykaz rodzajów miejscowości zawiera schemat aplikacyjny zawarty w załączniku do rozporządzenia z dnia 21 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji miejscowości, ulic i adresów, w którym wyróżniono następujące rodzaje miejscowości: kolonia, przysiółek, osiedle, osada, osada leśna, miasto, wieś, schronisko turystyczne, dzielnica Warszawy, część miejscowości, część miasta, delegatura^[3].

Ustawa wyróżnia m.in.:

• miejscowości niezamieszkane, czyli takie w których nie przebywa stale lub nie jest zameldowana na pobyt stały co najmniej jedna osoba
• jednostki osadnicze (miejscowości zamieszkane), czyli takie w których przebywa lub jest zameldowana na pobyt stały co najmniej jedna osoba^[1].

Kategorie jednostek osadniczych

Jednostki osadnicze dzielą się na:

• miejscowości samodzielne
• integralne części miejscowości (inaczej miejscowości niesamodzielne) np. część miasta, część wsi, np. każda dzielnica^[1].

Miejscowości samodzielne

Miejscowością samodzielną jest każde miasto lub wieś, ponadto może nią być osiedle, osada, osada leśna, kolonia, przysiółek

Integralne części miejscowości

Urzędowo nazwane części miejscowości w Polsce (styczeń 2016)

Zieleniec – część miasta Dusznik-Zdroju

Część miejscowości to nazwana urzędowo część jednostki osadniczej w Polsce lub inny obszar zabudowany odróżniający się od innych części miejscowości odrębną nazwą lub rodzajem. Charakter części miejscowości ukształtowanej w procesie rozwoju osadnictwa jest określony przez rodzaj części miejscowości^[4].

Rodzajami miejscowości niesamodzielnych istniejącymi w Polsce są:

• część miasta,
• część wsi,
• część osady,
• część kolonii,
• osada (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
• przysiółek (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
• kolonia (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
• osiedle (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
• osada leśna (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej).

W częściach miejscowości, które ustawowo nie są samodzielnymi miejscowościami, nie zachodzą zdarzenia w świetle prawa o aktach stanu cywilnego^[5], tj. urodzenia, małżeństwa, zgony. Stąd miejsce urodzenia osoby w domu np. w Prądniku Czerwonym jest oznaczane w akcie urodzenia jako Kraków. Zasada ta działa również wstecz. Osoba urodzona np. w 1921 r. w Kostuchnie (wówczas samodzielna gmina w pow. pszczyńskim) ma w obecnie wystawianym odpisie aktu urodzenia wpisane miejsce urodzenia Katowice.

Statystyka

W ramach Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT), miejscowościom i ich częściom nadawane są przez Główny Urząd Statystyczny niepowtarzalne identyfikatory Systemu identyfikatorów i nazw miejscowości (SIMC).

Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części w Polsce istniało 103 225 miejscowości o ustalonych urzędowych nazwach, pogrupowanych w 23 rodzaje^[6]. Samodzielnych miejscowości (miast, wsi, kolonii, przysiółków, osiedli, osad, osad leśnych, schronisk turystycznych) o urzędowo ustalonych nazwach było 53 464^[7].

Brzezówka – miejscowość będąca przysiółkiem (w Gminie Kolbuszowa)

W 2015 było 103 086 urzędowo nazwanych miejscowości z czego 53 445 nazw miejscowości uznawanych za samodzielne^[8], natomiast w 2019 było 102 875 urzędowo nazwanych miejscowości. Urzędowo uznawanych miejscowości zatem systematycznie ubywa^[9].

Miejscowość statystyczna

Miejscowość statystyczna to wyodrębniony dla celów statystycznych zespół kilku polskich miejscowości obejmujący z reguły wieś oraz przyległe do niej przysiółki i inne mniejsze miejscowości, dla których łącznie zbierane są i opracowywane dane statystyczne^[10].

W 2011 było w Polsce 42 490 miejscowości statystycznych^[11].

Historia

Okres międzywojenny

W okresie międzywojennym kwestia ustalania rodzaju miejscowości nie była formalnie uregulowana, a w poszczególnych częściach kraju rodzaje miejscowości stosowane były zwyczajowo i niejednolicie^[12].

W 1933 r. Skorowidz miejscowości RP, będący publikacją prywatną, podawał takie rodzaje miejscowości (wtedy charakter miejscowości), jak: borostwo, browar, cegielnia, cukrownia, domek łąkowy, domek przewozowy, domek szosowy, dwór, folwark, futor, gajówka, gorzelnia, klasztor, kolonia, kopalnia, koszary, latarnia morska, lecznica, letnisko, leśnictwo, leśniczówka, miasteczko, miasto, nadleśnictwo, obszar dworski, obóz warowny, okolica, osada, osada fabryczna, osada leśna, osada miejska, osada młyńska, osada pałacowa, osada wojskowa, osiedle, plebania, probostwo, przedmieście, przysiółek, przystanek kolejowy, pustkowie, smolarnia, stacja kolejowa, szpital epidemiczny, tartak, torfiarnia, twierdza, uzdrowisko, uroczysko, wieś, więzienie, zaścianek, zakład kąpielowy, zakład poprawczy, zakład wychowawczy^[13].

Wydany w 1938 r. tom 1 urzędowego Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, obejmującego województwo wileńskie, uwzględniał rodzaje miejscowości takie jak: cegielnia, folwark (i część folwarku), futor, futory, gajówka, karczma, kolonia (i część kolonii), koszarka kolejowa, leśniczówka, letnisko, majątek (i część majątku), miasteczko, miasto (i część miasta), młyn, nadleśnictwo, okolica, osada (i część osady), osada fabryczna, osada leśna, osada młyńska, osada wojskowa, papiernia, parcele (i część parceli), plebania, przedmieście (i część przedmieścia), przystanek kolejowy, schronisko turystyczne, smolarnia, stacja kolejowa, tartak, terpentyniarnia, uroczysko, wieś (i część wsi), zaścianek (i część zaścianka)^[12].

Linki zewnętrzne

• odmiana nazw polskich miejscowości

Zobacz też

• nazewnictwo miejscowości i ich części w Polsce
• jednostka pomocnicza gminy

Przypisy