Klasztor

Opactwo Cystersów w Henrykowie

Klasztor benedyktyński na Monte Cassino – widok z Polskiego Cmentarza Wojennego

Klasztor (czes. klášter, z niem. Kloster, od łac. claustrum, miejsce zamknięte) – budynek lub zespół budynków, w którym mieszkają wspólnoty religijne zakonników albo zakonnic. Klasztory są znane przede wszystkim z chrześcijaństwa i buddyzmu, choć występują lub występowały także w hinduizmie, dżinizmie, islamie i judaizmie.

Nazwą tą określa się często sam zakon czy zgromadzenie zakonne.

Klasztory w różnych religiach

Religie wywodzące się z półwyspu indyjskiego

Najstarsze formy życia monastycznego wywodzą się z półwyspu indyjskiego z hinduistycznego ascetyzmu. Hinduistyczne formy klasztorów to większa i bardziej sformalizowana matha oraz aśrama.

Z praktyk hinduistycznych wywodzą się monastycyzm buddyjski i dżinnijski. O ile w dżinnizmie jest on podobny do hinduizmu, to buddyzm wytworzył własną bogatą i różnorodną tradycję budowy klasztorów, rozwijaną od IV wieku przed Chr. do dziś na terenie wschodniej Azji, a od XX wieku na całym świecie.

Religie abrahamiczne

W judaizmie starożytnym istniały wspólnoty przypominające klasztorne np. w Kumran.

Własną i bogatą tradycję monastyczną wykształciło chrześcijaństwo. Klasztory zaczęły się rozwijać ze wspólnot pustelniczych w Egipcie i rozprzestrzeniły się na cały chrześcijański świat. Klasztory istnieją we wszystkich odłamach chrześcijaństwa, także w protestantyzmie, jednak w każdym rozwinęły odrębne cechy charakterystyczne. W języku polskim klasztory prawosławne określa się słowem monaster.

W Islamie cechy klasztorów nabrały wspólnoty sufickie.

Klasyczne cechy klasztorów w zachodnim chrześcijaństwie

Piwnica klasztorna

Refektarz

Krużganki

W klasycznym układzie zabudowań ich centralnym punktem był kościół, do którego od strony południowej przylegał otoczony krużgankami czworoboczny wirydarz, od wschodniej – kapitularz, a od zachodniej – cele zakonne lub dormitoria. Naprzeciwko kościoła usytuowany był refektarz, a różne inne budynki (szkoła, zabudowania gospodarcze) lokowano w dalszych częściach kompleksu, jednak w obrębie opasających go murów.

Pomieszczenia klasztorne

• armarium – pomieszczenie do przechowywania ksiąg.
• auditorium – sala do odczytu; służyła mnichom do omawiania spraw codziennych, rozdzielania prac na bieżący dzień
• cellarium – magazyn klasztorny
• dormitorium – sypialnia klasztorna
• fraternia – pomieszczenie służące zakonnikom do wspólnej pracy
• infirmeria – pomieszczenie przeznaczone dla chorych zakonników
• kalifaktorium (calefactorium) – ogrzewalnia klasztorna
• kapitularz – sala zebrań
• klauzura – ściśle określona część budynków, do której wstęp mają tylko członkowie danego zgromadzenia zakonnego
• krużganek – okalająca dziedziniec galeria utworzona przez arkady wsparte na ciągu filarów bądź kolumn
• lawaterz, lawatorium – umywalnia klasztorna
• oratorium – kaplica klasztorna
• parlatorium – rozmównica; pomieszczenie przeznaczone do rozmów z osobami świeckimi.
• refektarz – jadalnia klasztorna
• skryptorium – pomieszczenie służące do przepisywania i iluminowania ksiąg
• wirydarz – wewnętrzny dziedziniec klasztorny z ogrodem, otoczony krużgankami skrzydeł klasztornych

Znane klasztory chrześcijańskie

Klasztor Świętej Katarzyny na Synaju

Wielka Kartuzja we francuskich Alpach

Biblioteka opactwa w Sankt Gallen

• obrządku zachodniego
  • rzymskokatolickie
    • Klasztor oo. paulinów na Jasnej Górze
    • Klasztor benedyktyński na Monte Cassino
    • Klasztor benedyktyński w Sankt Gallen (zobacz też: plan klasztoru w Sankt Gallen)
    • Klasztor benedyktyński w Cluny
    • Klasztor bernardyński w Kalwarii Zebrzydowskiej - Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej
    • Klasztor cysterski w Cîteaux
    • Klasztor cysterski w Clairvaux
    • Klasztor cysterski w Morimond
    • Klasztor benedyktyński na Mont Saint-Michel
    • Klasztor dominikanów Sainte Marie de La Tourette
    • Klasztor franciszkański w Asyżu
    • Klasztor cysterski w Lubiążu
    • Klasztor cysterski w Mogile
    • Klasztor benedyktynów w Tyńcu
  • mariawickie
    • Klasztor mariawitów w Płocku - Świątynia Miłosierdzia i Miłości
    • Klasztor mariawicki w Felicjanowie
  • protestanckie
    • Augustinerkloster w Erfurcie

• obrządku wschodniego (monastyry)
  • prawosławne
    • Klasztor Świętej Katarzyny na górze Synaj w Egipcie
    • Zespół klasztorów na półwyspie Athos
    • Ławra Troicko-Siergijewska w Siergijewie Posadzie k. Moskwy
    • Ławra Peczerska w Kijowie
    • Ławra Uspenska w Poczajowie
    • Monaster św. Elżbiety w Mińsku
    • Monaster św. Ducha w Wilnie
    • Ławra Supraska
    • Monastyr Sołowiecki na Wyspach Sołowieckich (Morze Białe, Rosja)
    • Monastyr Uspieński w pobliżu Bachczysaraju na Krymie
    • Rylski Monastyr (w górach Riła, Bułgaria)
    • Meteory na równinie tesalijskiej (Grecja)
  • unickie
    • Ławra Uniowska należąca do mnichów reguły studyckiej
  • orientalne
    • Debre Damo należąca do Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego

Słynne klasztory buddyjskie

Klasztor buddyjski Samje w Tybecie

• Baima si – jeden z najstarszych chińskich klasztorów
• Songgwang-sa – klasztor sŏn (jap. zen)
• Haein sa – klasztor koreański
• Daitoku-ji – zespół klasztorny
• Engaku-ji – klasztor zen
• Hosshin-ji – klasztor zen sōtō
• Rumtek – klasztor w Tybecie
• Hemis – klasztor w Tybecie
• Ryutaku-ji
• Shaolin – klasztor chan (jap. zen)

Zobacz też

• monastycyzm chrześcijański
• klasztor buddyjski
• dom parafialny

Bibliografia

• MarianneM. Bernhard MarianneM., Klasztory, BarbaraB. Ostrowska (tłum.), Warszawa: Diogenes, 2000, ISBN 83-7227-530-0, OCLC 297696370 .
• Janusz Leszek Jurkiewicz, Pomorski Szlak Cystersów, Gdynia: Region; Pelplin: Bernardinum, 2006, ISBN 978-83-89178-66-4 (Region), ISBN 978-83-7380-396-1 (Bernardinum)
• Izabela Kaczyńska, Tomasz Kaczyński, Cystersi w Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 2010, ISBN 978-83-7495-735-9
• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 73. ISBN 83-85001-89-1.