Klasztor Franciszkanów w Panewnikach

Klasztor Franciszkanów w Panewnikach
Distinctive emblem for cultural property.svg nr rej. 1202/73 z 19 lutego 1973 roku
Ilustracja
Bazylika oo. Franciszkanów w Panewnikach
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Kościół

Kościół katolicki

Rodzaj klasztoru

dom prowincjalny, dom formacyjny, siedziba parafii

Właściciel

franciszkanie

Prowincja

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach

Gwardianat

o. dr Sergiusz Bałdyga OFM

Typ zakonu

męski

Liczba zakonników (2013)

68[1]

Obiekty sakralne
Kościół

św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia NMP

Kaplice wolnostojące

Stacje Drogi Krzyżowej

Kaplice wolnostojące

Dróżki Różańcowe

Styl

neoromanizm

Materiał budowlany

cegła

Data budowy

1908

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Klasztor Franciszkanóww Panewnikach”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Klasztor Franciszkanóww Panewnikach”
Ziemia50°13′36″N 18°57′44″E/50,226667 18,962222
Strona internetowa klasztoru

Klasztor Franciszkanów w Panewnikachneoromański zespół klasztorny powstały w latach 1903–1908 wraz z przyległą kalwarią w katowickiej dzielnicy Ligota-Panewniki, siedziba franciszkańskiej Prowincji Wniebowzięcia NMP w Polsce.

Klasztor zbudowany został w 1906 roku. Bazylikę konsekrowano w 1908 roku. Kalwarię Panewnicką wznoszono w latach 19051963.

Historia

Idea powstania

Idea fundacji klasztoru w Panewnikach zrodziła się w gronie księży z Górnego Śląska: Ludwika Skowronka z Bogucic[2], Augustyna Schumanna z Mikołowa, Ludwika Tunkla z Kochłowic oraz Reinholda Schirmeisena z Bytomia. Celem ich starań było objęcie lepszą opieką duszpasterską stale zwiększającej się liczby wiernych. Wzrost liczby ludności uzależniony był od rozwoju miejscowego przemysłu. Pierwsi zakonnicy franciszkańscy przybyli do Starych Panewnik 22 grudnia 1902 z klasztoru na Górze św. Anny, należącego do Kustodii św. Jadwigi z siedzibą we Wrocławiu. Również Panewniki należały w tym czasie do archidiecezji wrocławskiej. Do pierwotnej wspólnoty należeli: o. Kamil Bolczyk, o. Wilhelm Rogosz, o. Tacjan Hanke i br. Ubald Miera[3][4].

Budowa kompleksu

Staraniem tych franciszkanów wzniesiono najpierw kopię groty lourdzkiej, do dzisiaj istniejącą na terenie przyległym do konwentu na Kalwarii Panewnickiej. Grotę poświęcono 27 sierpnia 1905. Wzrost kultu maryjnego sprzyjał zwiększeniu ruchu pielgrzymkowego do Panewnik z pobliskich miejscowości. Fundację wsparły również zamożne rody katolickie Ballestermów, Schaffgotschów i Donnersmacków. Zadanie zaprojektowania całego kompleksu klasztornego, tzn. kościoła i konwentu wraz z zapleczem, powierzono franciszkaninowi Mansuetusowi Frommowi z prowincji saksońskiej[5]. Kierownikiem budowy został majster murarski z Bytomia Franciszek Neuman. Prace zostały rozpoczęte 4 października 1905, kamień węgielny wmurowano 1 lipca 1906. Przy budowie zatrudnionych było 200 robotników, pochodzących przede wszystkim z terenu Panewnik i Ligoty. Prace kowalskie i stolarskie wykonywali bracia zakonni. Zakonnicy zamieszkali w klasztorze 29 września 1906. Kościół ukończono dwa lata później. Prace nad kalwarią trwały jeszcze do 1963[3].

Wspólnota zakonna

Nową placówkę zakonną powstałą w Panewnikach podniesiono do rangi konwentu, którym zarządza gwardian, w 1907. Od samego początku duża liczba braci wpłynęłą na ukonstytuowanie się przy gwardianie rady, nazywanej w Zakonie Braci Mniejszych dyskretorium konwentu. Zarząd ekonomiczny klasztoru spoczywał w rękach syndyka apostolskiego – instytucja zniesiona w XX wieku. Klasztor należał administracyjnie do 1911 do Kustodii św. Jadwigi we Wrocławiu, która z kolei podlegała prowincjałowi saksońskiemu. Konwent został włączony do Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP w Wielkopolsce 17 marca 1923, stając się tym samym siedzibą kurii prowincjalnej[6] i jej głównym ośrodkiem duszpasterskim. Nazwę prowincji zmieniono 13 października 1932 na Prowincja Wniebowzięcia NMP w Polsce. W okresie przed II wojną światową większość braci mieszkających w klasztorze była rzemieślnikami. W latach 1929-1939 Panewniki posiadały własne wydawnictwo z drukarnią. Bracia kapłani prowadzili pracę duszpasterską w kościele klasztornym oraz pomagali w okolicznych parafiach diecezjalnych, m.in. głosząc misje święte i rekolekcje. Ostatecznie decyzją bpa katowickiego Stanisława Adamskiego 12 lutego 1934 powstała w Panewnikach samodzielna parafia[3].

W ciągu swej ponad stuletniej historii klasztor był: siedzibą kurii prowincjalnej i rezydencją ministra prowincjalnego, siedzibą Kolegium Serafickiego (niższe seminarium duchowne, lata 1922-1928), domem nowicjackim dla braci zakonnych (1932–1938), siedzibą wydawnictwa prowincjalnego (1929–1930), domem formacji początkowej (seminarium duchowne i juniorat dla braci zakonnych)[4][7].

Formy duszpasterstwa

Bracia mniejsi z konwentu panewnickiego od samego początku pracowali w środowisku dwujęzycznym i dwunarodowościowym. Spotykali się przez to z różnego rodzaju trudnościami, czego echem może być prowadzona w prasie lokalnej dyskusja przy okazji powstania pomnika św. Jadwigi Śląskiej na placu Klasztornym w 1912. Poza zwykłymi formami duszpasterstwa parafialnego po 1934 zakonnicy opiekowali się licznymi bractwami. Dla nich wybudowano tzw. Dom Związkowy (obecnie ul. Związkowa). Do Panewnik przybywano na odpusty: św. Antoniego Padewskiego, Porcjunkuli, św. Ludwika, św. Franciszka i św. Barbary. Tak kształtowało się panewnickie sanktuarium; oficjalne sanktuarium maryjne od 1954, kiedy to kościołowi nadano drugi patronat Wniebowzięcia NMP. Z duchowości franciszkańskiej wyrastał kult Wcielenia Pańskiego i budowa Panewnickiej Betlejki[8] oraz Męki Pańskiej[9] i budowa stacji Drogi Krzyżowej na Panewnickiej Kalwarii[3][7].

W 1966 powstał Franciszkański Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego (FODA). Franciszkanie byli też duszpasterzami sióstr zakonnych, przede wszystkim służebniczek, które po przeciwnej stronie ul. Panewnickiej mają swój dom prowincjalny. Gdy wybudowano szpitale na terenie Ligoty, bracia zostali kapelanami szpitalnymi. Do panewnickiej wspólnoty należeli i należą bracia pracujący na polskich uczelniach wyższych, m.in. Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Do tej ostatniej uczelni afiliowane jest Wyższe Seminarium Duchowne oo. Franciszkanów św. Bonawentury w Katowicach, mające swoją siedzibę w panewnickim klasztorze[4].

Czasy obecne

W 1974 papież Paweł VI nadał kościołowi klasztornemu tytuł bazyliki mniejszej. Rok wcześniej cały obiekt wraz z przyległą kalwarią został przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wpisany do rejestru zabytków województwa katowickiego. Do ważniejszych prac w sensie przebudowy na terenie klasztoru zaliczyć należy: urządzenie nowej siedziby seminarium w 1983, adaptację pomieszczeń kuźni na refektarz w 1989 i przebudowę prezbiterium bazyliki w 1990[4].

Klasztor w Panewnikach jest obecnie siedzibą[10][11]:

  • kurii prowincjalnej
  • prowincjałatu
  • archiwum prowincjalnego
  • biblioteki prowincji
  • domu formacji początkowej
  • seminarium duchownego
  • Towarzystwa Metafizycznego im. A. N. Whiteheada[12]
  • parafii zakonnej
  • duszpasterstwa akademickiego (FODA)
  • muzeum misyjnego
  • sekretariatu ewangelizacji misyjnej
  • herbarium

Przełożeni

Klasztor Franciszkanów
Widok od strony kalwarii
Wejście na furtę
Bazylika od wschodu
Widok od strony ogrodu
Pomnik św. Jadwigi
Siedziba seminarium
Skrzydło zachodnie
Wnętrze bazyliki
Jeden z witraży
Jeden z witraży
Refektarz
Kaplica zakonna
Grota zimą
Łęg nad Kłodnicą w zimie
I stacja Drogi Krzyżowej
IV stacja różańcowa
Ogród jesienią
Ogród zimą
Figura św. Franciszka na kopule
Panewnicka betlejka, 2006
Transitus, 1914

Od chwili powstania klasztoru gwardianami wspólnoty panewnickiej byli następujący zakonnicy:

  • o. Kamil Bolczyk – prezes (1902-1906)
  • o. Wilhelm Rogosz – prezes (1906-1907), gwardian (1907-1908)
  • o. Engelbert Mierzowski – gwardian (1908)
  • o. Maurus Kluge – gwardian (1908-1910)
  • o. Wilhelm Rogosz – gwardian (1910-1915)
  • o. Augustyn Gabor – gwardian (1915-1918)
  • o. Ksawery Zgolik – gwardian (1918-1920)
  • o. Placyd Szczygieł – gwardian (1920-1921)
  • o. Bonifacy Wiesiołek – gwardian (1921)
  • o. Augustyn Gabor – gwardian (1921–1926)[13]
  • o. Kolumban Sobota – gwardian (1926–1929)
  • o. Grzegorz Moczygęba – gwardian (1929–1931)
  • o. Bonawentura Cichoń – gwardian (1931–1940)
  • o. Ansgary Malina – gwardian (1940–1941)
  • o. Michał Porada – gwardian (1941–1945)
  • o. Innocenty Glensk – gwardian (1945–1953)
  • o. Stefan Hawlicki – gwardian (1953–1956)
  • o. Damascen Janosz – gwardian (1956–1959)
  • o. Bernardyn Grzyśka – gwardian (1959–1962)
  • o. Korneliusz Czech – gwardian (1962–1965)
  • o. Alojzy Jański – gwardian (1965–1968)
  • o. Ksawery Moczek – gwardian (1968–1971)
  • o. Hieronim Dłubis – gwardian (1971–1974)
  • o. Benigny Piechota – gwardian (1974-77)
  • o Tytus Semkło – gwardian (1977–1983)
  • o. Gabriel Kiliński – gwardian (1983–1986)
  • o. Damian Szojda – gwardian (1986–1991)
  • o. Justyn Widuch – gwardian (1991–1992)
  • br. Bronisław Kawecki – gwardian (1992–1995)
  • o. Arnold Kołodziejski – gwardian (1995–1998)
  • o. Damian Szojda – gwardian (1998–2001)
  • o. Alan Rusek – gwardian (2001–2004)
  • o. Dymitr Żeglin – gwardian (2004–2013)
  • o. Marcelin Jan Pietryja – gwardian (2013–2016)
  • o. Sergiusz Bałdyga (od 2016)

Przypisy

  1. Abraham Sobkowski, Magnus Kula: Katowice Panewniki. www.panewniki.franciszkanie.pl. [dostęp 2013-10-11].
  2. Błażej Kurowski OFM. Rozwój zakonu franciszkańskiego na Śląsku w latach 1852-1921. „Szkoła Seraficka”. 1, s. 53-74, 2008. Katowice: Prowincja Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach. ISSN 1898-7842. 
  3. a b c d Ezdrasz Biesok OFM: Zarys dziejów klasztoru panewnickiego. W: Wkład Kościołów i Zakonu Franciszkanów w kulturę Katowic. Antoni Barciak (red. nauk.). Katowice: Instytut Górnośląski, 2003, s. 338-344. ISBN 83-86053-46-1.
  4. a b c d Stefan Gierlotka: Bazylika Ojców Franciszkanów św. Ludwika i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach. Katowice: Śląsk, 2008. ISBN 978-83-7164-531-0.
  5. Henryk Pyka. Artysta w służbie charyzmatu franciszkańskiego – kościół panewnicki i jego dzieła sztuki. „Szkoła Seraficka”. 1, s. 236-275, 2008. Katowice: Prowincja Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach. ISSN 1898-7842. 
  6. Salezy Tomczak OFM: Klasztor franciszkanów w Katowicach-Panewnikach jako siedziba kurii prowincjalnej odrodzonej prowincji zakonnej. W: Wkład Kościołów i Zakonu Franciszkanów w kulturę Katowic. Antoni Barciak (red. nauk.). Katowice: Instytut Górnośląski, 2003, s. 345-363. ISBN 83-86053-46-1.
  7. a b Salezy Tomczak OFM. Zarys dziejów Prowincji Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Polsce (1923–1991). „Szkoła Seraficka”. 1, s. 75-130, 2008. Katowice: Prowincja Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach. ISSN 1898-7842. 
  8. Stefan Gierlotka: Betlejka panewnicka, czyli żłobek bożonarodzeniowy w Bazylice Ojców Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach. Katowice: Śląsk, 2008. ISBN 978-83-7164-566-2.
  9. Amilcare Barbero (red.): Atlante dei Sacri Monti, Calvari e Complessi devozionali europei. Novara: Istituto Geografico DeAgostini, 2001, s. 172-174. (wł. • ang. • pol.).
  10. Bonawentura Krzemień OFM, Norbert Kubica OFM: Katalog Prowincji Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Polsce. Katowice: Prowincja Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych (Franciszkanów) w Katowicach Panewnikach, 2006, s. 23-35. ISBN 83-901128-9-2.
  11. Informator Wyższego Seminarium Duchownego. Rok akademicki 2011/2012. Katowice: WSD Prowincji Wniebowzięcia NMP w Katowicach, 2011.
  12. Kronika. www.towarzystwo.panewniki.pl. [dostęp 2011-10-27].
  13. K. Prus: 25 lat panewnickiego klasztoru. Krótki zarys historyczny. Panewniki: klasztor oo.franciszkanów, 1933, s. 59.

Bibliografia

  • Ezdrasz Biesok OFM: Zarys dziejów klasztoru panewnickiego. W: Wkład Kościołów i Zakonu Franciszkanów w kulturę Katowic. Antoni Barciak (red. nauk.). Katowice: Instytut Górnośląski, 2003, s. 338-344. ISBN 83-86053-46-1.
  • Stefan Gierlotka: Bazylika Ojców Franciszkanów św. Ludwika i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach-Panewnikach. Katowice: Śląsk, 2008. ISBN 978-83-7164-531-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda klasztor.svg
Symbol klasztoru do legendy mapy
Refectory Franciscan monastery in Katowice Panewniki Poland 060.JPG
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0
Refectory of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland
Franciscan monastery in Katowice Panewniki laundry.JPG
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY 3.0
Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland (wing of the building called Kochłowice)
Franciscan monastery in Katowice Panewniki Poland 060.JPG
Autor: Abraham, Licencja: CC BY 3.0
Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland
Riparian zone of Klodnica in Katowice Panewniki 2011.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0
Riparian area of Kłodnica in Katowice Panewniki (2011)
Crib in Panewniki 2006 b.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 4.0
Crib in Katowice Panewniki, Poland (2006, Mass in the front of the manger)
Franciscan monastery in Katowice Panewniki 2011.JPG
Autor: Abraham OFM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland.
Monument St Hedwig Katowice Panewniki .jpg
(c) Abraham OFM, CC BY-SA 3.0
Monument of St. Hedwig Katowice Panewniki, Poland.
Garden of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki 027.JPG
Autor: Abraham, Licencja: CC BY 3.0
Garden of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland
Grotto of Lourdes in Katowice Panewniki in 2011 zx.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0
A copy of the Lourdes Grotto in Katowice Panewniki. Built in 1905.
Furta Katowice Panewniki.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0
The entrance to the monastery in Katowice Panewniki, Poland.
Exterior of the Basilica in Katowice Panewniki Poland.JPG
Autor: Abraham OFM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland.
Calvary of Katowice Panewniki 1 Station.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 4.0
Calvary in Katowice Panewniki, Stations of the Cross - "Jesus is condemned to death". Completed in 1938.
Seminarium OFM Katowice 2010.JPG
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY 3.0
St. Bonaventure’s Franciscan Theological Seminary in Katowice
Calvary of Katowice Panewniki 14 Chapel of the Rosary.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 4.0
Calvary in Katowice Panewniki, Chapel of the Rosary - The fourth joyful mystery "Presentation of Jesus at the Temple". Completed in 1957.
Panewniki stained glass 14.jpg
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stained glass window in the upper presbytery of the Basilica of St. Louis King in Katowice Poland, XX century - The emblem of the founder of the monastery Franziskus Xaverius Ballestrem
Basilica Katowice Panewniki dome.JPG
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0

Franciscan basilica dome in Katowice Panewniki, Poland.

Distinctive emblem for cultural property.svg Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID 1202/73.
Panewniki stained glass 3.jpg
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY-SA 3.0

Stained glass window in the upper presbytery of the Basilica of St. Louis King in Katowice, Poland, XX century; coat of arms of German Cardinal Georg von Kopp (1837-1914).

Inscription: Reverendissimus Dominus Princepus (correctly: Princeps) - Episcopus Wratislaviensis Georgius Cardinalis Kopp MCM VIII
Interior Chapel Franciscan monastery in Katowice Panewniki Poland.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 3.0
Interior Chapel of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland
Garden of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki 007.JPG
Autor: Abraham Sobkowski OFM, Licencja: CC BY 3.0
Garden of the Franciscan monastery in Katowice Panewniki, Poland
Basilica Panewniki interior 2010.jpg
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 4.0
The interior of the Basilica in Katowice Panewniki, Poland.
2022-07 Katowice - Ligota-Panewniki 170.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Ligota-Panewniki. Ulica Panewnicka. Bazylika św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i plac Klasztorny.